Υπό την πίεση των δυσμενών διεθνών συνθηκών, ο κλάδος των βασικών μετάλλων αντιμετωπίζει σημαντικές αναταράξεις, σύμφωνα με ειδική μελέτη της Εθνικής Τράπεζας.
Η τάση συγκέντρωσης των ελληνικών εταιρειών έχει οδηγήσει στη δημιουργία ομίλων – μικρού, ωστόσο, μεγέθους για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.
Συμβατός με τις διεθνείς πρακτικές, ο βαθμός συγκέντρωσης του κλάδου είναι ιδιαίτερα υψηλός και σταθερός διαχρονικά, κυρίως λόγω σημαντικών οικονομιών κλίμακας, μεγάλων επενδύσεων και σχετικά περιορισμένων περιθωρίων κέρδους. Συγκεκριμένα, το περιθώριο μεικτού κέρδους του κλάδου (12% κατά μέσο όρο την τελευταία πενταετία) είναι σχεδόν το ήμισυ του συνόλου της μεταποίησης (20% στο αντίστοιχο διάστημα).
Δεδομένης της έντονης εξωστρέφειας της βιομηχανίας μετάλλων, το 1/3 της παραγωγικής δυναμικότητας των ελληνικών ομίλων μετάλλων είναι εγκατεστημένο στο εξωτερικό, με αρκετές θυγατρικές να βρίσκονται στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (κυρίως στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία). Οι θυγατρικές του εξωτερικού πραγματοποιούν το 35%-50% των συνολικών πωλήσεων του ομίλου και συνεισφέρουν το 35%-65% της λειτουργικής κερδοφορίας. Τα αποτελέσματα της προηγούμενης πενταετίας δείχνουν ότι η ανάπτυξη των ομίλων μέσω θυγατρικών οδήγησε σε εντονότερη ανάπτυξη του κύκλου εργασιών (13% ετησίως σε επίπεδο ομίλων, έναντι 7% σε επίπεδο εταιρειών). Ωστόσο, στο πλαίσιο της τρέχουσας δυσμενούς συγκυρίας, οι θυγατρικές των ομίλων φαίνεται να πλήττονται περισσότερο σε σχέση με τις μητρικές εταιρείες. Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών των ομίλων περιορίστηκε κατά 37% το α΄ εξάμηνο 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, ενώ η αντίστοιχη μείωση ήταν 32% για τις μητρικές εταιρείες.
Ωστόσο, μια σύγκριση με τους ομίλους της Ευρωζώνης δείχνει ότι οι ελληνικοί όμιλοι -κυρίως της βιομηχανίας χάλυβα- υστερούν σε όρους κερδοφορίας. Τα υψηλότερα περιθώρια κέρδους των ευρωπαϊκών ομίλων χάλυβα οφείλονται κυρίως:
– Μέγεθος ομίλων (οικονομίες κλίμακας)
Οι πωλήσεις των ελληνικών ομίλων χάλυβα αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στο 1/10 των ευρωπαϊκών (εξαιρώντας την ArcelorMittal). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΤΕ, η αύξηση του κύκλου εργασιών κατά 1 δισ. ευρώ προσθέτει 0,7 ποσοστιαίες μονάδες στο λειτουργικό περιθώριο κέρδους.
– Καθετοποίηση ομίλων (ορυχεία). Οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί όμιλοι έχουν σχετική αυτάρκεια σε πρώτες ύλες (π.χ. ArcelorMittal περίπου 50% των απαιτήσεων σε σίδηρο).
– Μείγμα προϊόντων.
Ορισμένοι ευρωπαϊκοί όμιλοι εστιάζουν σε εξειδικευμένα προϊόντα υψηλού περιθωρίου κέρδους, αποφεύγοντας τον έντονο ανταγωνισμό των τυποποιημένων προϊόντων.Υπό την επίδραση της περιορισμένης ζήτησης, καθώς και της ραγδαίας πτώσης στις διεθνείς τιμές μετάλλων (-60% στο διάστημα Μάρτιος 2008 – Μάρτιος 2009), ο κύκλος εργασιών των εισηγμένων εταιρειών του κλάδου μειώθηκε σημαντικά το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2008 (33% στον χάλυβα, 22% στο αλουμίνιο και 52% στον χαλκό). Συνδυάζοντας τις προοπτικές εξωτερικής και εγχώριας ζήτησης, αναμένουμε τις πωλήσεις να επανακάμψουν κατά την περίοδο 2010-2012 (με μέσο ετήσιο ρυθμό 7%-8% στον χάλυβα και το αλουμίνιο και 15%-20% στον χαλκό).
Ενώ οι τιμές αγοράς και πώλησης ακολουθούν την ίδια πορεία, το γεγονός ότι η αγορά πρώτων υλών και η δημιουργία αποθεμάτων προηγείται χρονικά της πώλησης των τελικών προϊόντων οδηγούν στην αύξηση του μεικτού περιθωρίου κέρδους στην περίπτωση ανοδικών τιμών και τη μείωσή του στην περίπτωση πτωτικών τάσεων.
Οσον αφορά την κερδοφορία της βιομηχανίας χαλκού, επισημαίνεται από την ΕΤΕ η πρακτική της σταθεροποίησης του μεικτού κέρδους ανά τόνο, ανεξαρτήτως τιμής πώλησης – μέσω της εφαρμογής εκτεταμένου προγράμματος αντιστάθμισης του κινδύνου μεταβολής των διεθνών τιμών (hedging) όσον αφορά τα αποθέματα αλλά και τις πρώτες ύλες. Σε αυτό το περιβάλλον, η κερδοφορία της εταιρείας βελτιώνεται μόνο όταν αυξάνεται ο όγκος της ζητούμενης ποσότητας. Συνεπώς, οι περίοδοι υψηλών τιμών ουσιαστικά πλήττουν την κερδοφορία του κλάδου, στον βαθμό που δημιουργούνται πιέσεις υποκατάστασης (π.χ. των χαλκοσωλήνων από πλαστικούς), ενώ παράλληλα οι αυξημένες ανάγκες σε κεφάλαια κίνησης (λόγω ανόδου των τιμών πρώτων υλών αλλά και των αποθεμάτων) επιβαρύνουν τις χρηματοδοτικές δαπάνες και περιορίζουν τα περιθώρια καθαρού κέρδους των επιχειρήσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες, το περιθώριο λειτουργικού κέρδους εκτιμάται ότι θα ακολουθήσει πτωτική πορεία, φθάνοντας από 5% το 2009, στο 7% το 2010 και 6% το 2012 (κοντά στα επίπεδα του 2005).
Μείωση παραγωγής
Πέρα από την πορεία των τιμών, ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας όσον αφορά την κερδοφορία των ομίλων είναι η εξέλιξη των θυγατρικών τους στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, σε περίπτωση περιορισμού της παραγωγής των θυγατρικών του εξωτερικού (κυρίως της ΝΑ Ευρώπης όπου είναι πιο ευάλωτες στην κρίση), η κερδοφορία των ομίλων πλήττεται σημαντικά. Ειδικότερα, ενδεχόμενη μείωση της παραγωγής των θυγατρικών κατά 50% περιορίζει το λειτουργικό περιθώριο κέρδους των ομίλων κατά 2-4 ποσοστιαίες μονάδες (πτώση 25%-35%). Η χαμηλότερη κερδοφορία των μη σιδηρούχων μετάλλων, θα οδηγούσε τους ομίλους σε οριακές καθαρές ζημίες κατά τη διετία 2011-2012 (της τάξης του -0,1% με -0,4%). Οι όμιλοι παραγωγής χάλυβα εκτιμάται ότι θα λειτουργούσαν με χαμηλότερη κερδοφορία, πραγματοποιώντας ωστόσο θετική απόδοση ιδίων κεφαλαίων (άνω του 4%).
Ωθηση από το ΕΣΠΑ
Οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης μετάλλων στην Ελλάδα είναι η κατασκευαστική δραστηριότητα και η ανάπτυξη των μεγαλύτερων εξαγωγικών μας εταίρων. Η βιομηχανική παραγωγή το 2009 θα περιοριστεί κατά 15% στον χάλυβα και το αλουμίνιο και 30% στον χαλκό. Στη συνέχεια θα ανακάμψει έντονα μέσα στο 2010 (με ρυθμό της τάξης του 10% για χάλυβα και αλουμίνιο και 20% για χαλκό) και μετά θα αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 3%-5% μέχρι το 2012.
Η παραγωγή του κλάδου βασικών μετάλλων στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 8,8% το 2008 και 23,8% το πρώτο εξάμηνο του 2009 (σε σχέση με μία μέση ετήσια αύξηση 10,3% κατά την περίοδο 2000-2007). Ο περιορισμός της παραγωγής των μετάλλων αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την πτωτική πορεία της κατασκευαστικής δραστηριότητας (απορροφά τα 2/3 της παραγωγής). Οσον αφορά την ιδιωτική κατασκευαστική δραστηριότητα στην Ελλάδα, ο όγκος νέων οικοδομών μειώθηκε κατά 26,5% το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008. Οι προοπτικές του κλάδου ιδιωτικών κατασκευών στη χώρα μας, αν και βραχυπρόθεσμα είναι δυσοίωνες, αναμένεται να αποκτήσουν δυναμική μετά το 2010 – όταν θα έχει περιορισθεί το απόθεμα αδιάθετων κατοικιών. Επίσης, η δημόσια κατασκευαστική δραστηριότητα με βάση τις δημοπρασίες δημοσίων έργων (αξίας 2-100 εκατ. ευρώ) εμφανίζεται ελαφρά ανοδική το πρώτο εξάμηνο του 2009 σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008 (1,2 δισ., έναντι 0,95 δισ.), ενώ τα έργα από το ΕΣΠΑ 2007-2013 αναμένεται να δώσουν περαιτέρω δυναμική στον κλάδο.
Οι προκλήσεις
Μακροπρόθεσμα, οι δύο βασικές προκλήσεις είναι οι περαιτέρω συγχωνεύσεις-εξαγορές για επίτευξη οικονομιών κλίμακας όπου οι ελληνικές εταιρείες υστερούν και η παραγωγή προϊόντων υψηλότερης προστιθέμενης αξίας με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.
Σύμφωνα με την Εθνική Τράπεζα, σε κάθε περίπτωση, οι προοπτικές του κλάδου εξαρτώνται από την πορεία των κατασκευών. Καθώς στην Ελλάδα εκτιμάται επιβράδυνση της δημόσιας κατασκευαστικής δραστηριότητας, οι βιομηχανίες είναι σημαντικό να στραφούν σε εξαγωγές – κυρίως προς βαλκανικές χώρες, όπου οι κατασκευές έχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης. Πέρα από αυτό, υπάρχουν και άλλες αξιοσημείωτες δυνατότητες επέκτασης:
– Χάλυβας: αντισεισμικοί θώρακες και προεντεταμένος χάλυβας, χαλυβδοσωλήνες για μεταφορά ενέργειας
– Αλουμίνιο: πλαίσια και μετατροπείς εναλλασσομένου ρεύματος για φωτοβολταϊκά
– Χαλκός: καλώδια για ενεργειακά έργα