Η επιχειρηματικότητα και δη η εξωστρεφής, καινοτόμα και ανταγωνιστική θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος για τον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας. Εχουν όμως όλοι ίσες ευκαιρίες στην προσπάθεια αυτή; Οι κοινωνιολόγοι, καταγράφουν, αλλαγές στη συμπεριφορά μεγάλων κοινωνικών ομάδων απέναντι στην απασχόληση, θεωρώντας ότι αρχίζει να σχηματίζεται ένα νέο κοινωνικό ανάγλυφο όπου κάποιες κοινωνικές διακρίσεις εντείνονται. Ενα από τα στοιχεία που δοκιμάζουν τα στερεότυπα είναι ότι όλες οι ευάλωτες ομάδες (νέοι, μετανάστες, γυναίκες κ.ά.) φέρονται να είναι συμφιλιωμένες με την έννοια της επιχειρηματικότητας ως στρατηγική επιβίωσης περισσότερο από τις ευνοημένες κατηγορίες (για παράδειγμα νέοι άνδρες των μεσαίων στρωμάτων) οι οποίες προτιμούν την ασφαλισμένη μισθωτή εργασία.
Για παράδειγμα, οι νέες γυναίκες δείχνουν ευελιξία, στρεφόμενες προς την επιχειρηματικότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι οι άνδρες ομόλογοί τους, σύμφωνα με την έρευνα «In4youth» που διεξάγει το Πάντειο Πανεπιστήμιο στο πλαίσιο του Εθνικού Πλαισίου Ερευνητικής αριστείας του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ). Η αναλογία μάλιστα υπερβαίνει το 60-40 όπως λέει ο κ. Σωτήρης Χτούρης, καθηγητής κοινωνιολογίας και υπεύθυνος του προγράμματος. «Στο πλαίσιο της γενικής εξόδου όλων από την ασφαλισμένη εργασία σε άτυπες μορφές ή την ανεργία, μια μικρή μερίδα βλέπει ευκαιρίες, επειδή έχει τη δυνατότητα (εκπαιδευτική ή οικονομική) να το κάνει», εξηγεί ο ίδιος.
Οι γυναίκες στρέφονται προς τη συμβατική επιχειρηματικότητα χαμηλής απόδοσης, με άξονα την κατανάλωση. Οι άνδρες της ίδιας κατηγορίας προτιμούν τη νεοφυή επιχειρηματική δραστηριότητα με άξονα τη γνώση και μεγάλη απόδοση, η οποία συνήθως σχετίζεται με τις νέες τεχνολογίες, τον πολιτισμό, τον τουρισμό και την τροφή. Η επιχειρηματικότητα στις νέες τεχνολογίες είναι κάτι που δεν διανοούνται οι μετανάστες που ζουν στη χώρα μας.
Ο βαθμός κοινωνικού αποκλεισμού φαίνεται πως καθορίζει το είδος της απασχόλησης και συνακόλουθα της επιχειρηματικότητας σμιλεύοντας μια νέα κοινωνική και πολιτισμική ιεραρχία.
Η ανεργία στον γενικό πληθυσμό υπολογίζεται στο 27,5%, όμως στον μεταναστευτικό πληθυσμό αγγίζει το 37%, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Ανάλογο είναι το ποσοστό για τις γυναίκες, ενώ στους νέους εκτοξεύεται στο 60%.
Παράδειγμα επιχειρηματικότητας επιβίωσης δίνουν οι Ρομά, οι οποίοι είναι κυρίως γυρολόγοι. Η κοινωνική κατηγορία που φαίνεται να είναι αποκλεισμένη από οποιαδήποτε έννοια επιχειρηματικότητας, είναι οι μουσουλμάνες γυναίκες.
«Σαφώς προκύπτει από τις έρευνες, ότι κάποιες κοινωνικές κατηγορίες που ήταν ήδη στο περιθώριο, πλήττονται διπλά σήμερα. Μέσα στο σύνολο των γυναικών που προσπαθούν να ανοίξουν μαγαζάκια στις γειτονιές για παράδειγμα, δεν θα βρείτε πολλές γυναίκες Ρομά, μουσουλμάνες μετανάστριες, ή μεγαλύτερες σε ηλικία. Αντίστοιχα αν είναι κάποιος νέος μετανάστης δεύτερης γενιάς, βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση σε σχέση με τους Ελληνες συνομηλίκους του», λέει η κ. Ιωάννα Τσίγκανου, διευθύντρια ερευνών του ΕΚΚΕ.
Σκιαγραφώντας το συνολικό πρόβλημα στο κοινωνικό πεδίο, ο πρόεδρος του ΕΚΚΕ, καθηγητής πολιτικών επιστημών, Ν. Δεμερτζής τονίζει ότι η διαφορετικότητα δεν πρέπει να συνεπάγεται και ανισότητα στις ευκαιρίες για τις ευάλωτες ομάδες, αντίθετα είναι ανάγκη να διαφυλαχθεί η κοινωνική κινητικότητα μέσω της επιχειρηματικότητας για όλους.
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι θα πρέπει να ληφθούν στοχευμένα μέτρα απόδοσης ίσων ευκαιριών στις ευάλωτες κατηγορίες προκειμένου να αποφευχθούν απροσδόκητες κοινωνικές συμπεριφορές.
Γυρνούν πίσω στον χρόνο
«Οι ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες ακολουθούν κοινωνικά στερεότυπα ενσωμάτωσης, τα οποία προσιδιάζουν σε περασμένες δεκαετίες, λόγω πολιτισμικών, οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων. Η κρίση επιδεινώνει αυτό το χαρακτηριστικό» λέει η κ. Τσίγκανου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, σύμφωνα με την έρευνα της κ. Ναταλίας Σπυροπούλου από το ΕΚΚΕ, είναι το προφίλ της γυναίκας Ρομά που διαμορφώνεται σήμερα: Αρραβωνιάζεται στα 13-14 χρόνια, παντρεύεται στα 17, δεν λαμβάνει εκπαίδευση, απασχολείται στην οικογενειακή επιχείρηση χωρίς αμοιβή και κάνει 2,6 παιδιά κατά μέσο όρο. Η εικόνα αλλάζει σε καταυλισμούς που βρίσκονται κοντά στα αστικά κέντρα ή είναι ενσωματωμένοι στον αστικό ιστό. Ετσι για παράδειγμα στην Αγ. Βαρβάρα περισσότερες γυναίκες Ρομά έχουν δική τους δραστηριότητα και είναι πιο ανεξάρτητες σε σύγκριση με τις γυναίκες Ρομά στα Μέγαρα.