Ενας από τους βασικούς πυλώνες του προγράμματος ανασύνταξης της ελληνικής οικονομίας κατά τη διάρκεια της κρίσης ήταν η ανάκτηση της χαμένης ανταγωνιστικότητας και η ενίσχυση της εξωστρέφειας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σημαντική πρόοδος έχει ήδη επιτελεσθεί, καθώς το εξωτερικό ισοζύγιο της Ελλάδας έχει ισοσκελιστεί, αν και η βελτίωση αυτή προήλθε κυρίως από τη μεγάλη συρρίκνωση των εισαγωγών. Την περίοδο 2008-2013, το εμπορικό έλλειμμα μειώθηκε κατά περίπου 50%, ενώ το 2013 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε πλεόνασμα για πρώτη φορά από το 1948, που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία.
Η ενίσχυση του εξαγωγικού προσανατολισμού της ελληνικής οικονομίας είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη σταθεροποίηση της δυναμικής του εξωτερικού χρέους, την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων και, τελικά, τη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο.
Ως κράτος-μέλος της Ευρωζώνης, η χώρα μας έχει αυτοβούλως αποποιηθεί (όπως και οι άλλοι εταίροι) την αυτονομία εξάσκησης, πρώτον συναλλαγματικής και δεύτερον νομισματικής πολιτικής. Τρίτον, η δημοσιονομική πολιτική που σχεδιάζεται σε εθνικό επίπεδο υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς, ιδιαίτερα για μια χώρα με μεγάλο δημόσιο χρέος όπως η Ελλάδα. Οι περιορισμοί αυτοί πηγάζουν είτε από τις δεσμεύσεις μας έναντι των θεσμικών μας εταίρων, είτε από περιορισμούς που επιβάλλονται από τις αγορές χρήματος και κεφαλαίου.
Στο πλαίσιο αυτό, συνειδητοποιούμε ότι μια από τις λίγες ουσιαστικές παραμέτρους που μπορούμε πραγματικά να επηρεάσουμε σε εθνικό επίπεδο είναι η ανταγωνιστικότητα και ο βαθμός εξωστρέφειας της οικονομίας μας. Επομένως, στο πλαίσιο μιας ενοποιημένης συναλλαγματικής και νομισματικής πολιτικής καθώς και σοβαρών περιορισμών στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, το οικονομικό μέλλον μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επιτυχία των εφαρμοζόμενων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και στην αύξηση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας.
Παρά τη μεγάλη προσαρμογή στο μισθολογικό κόστος την περίοδο 2010-13, διαπιστώνουμε ότι, ενώ στον τομέα των υπηρεσιών, κυρίως λόγω Τουρισμού, οι επιδόσεις τα τελευταία δύο έτη είναι πραγματικά εντυπωσιακές, η εξέλιξη των εξαγωγών αγαθών την αντίστοιχη περίοδο δημιουργεί προβληματισμό, τόσο όσον αφορά τις επιδόσεις της χώρας μας σε απόλυτους αριθμούς, όσο και σε σύγκριση με αυτές των κύριων εμπορικών εταίρων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τις εμπορευματικές συναλλαγές της Ελλάδας, η συνολική αξία των εξαγωγών σε ευρώ την περίοδο Οκτώβριος 2013 – Σεπτέμβριος 2014 παρουσίασε μείωση 7,2% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα ένα χρόνο νωρίτερα. Αυτή η επίδοση προβληματίζει ιδιαίτερα, καθώς οποιαδήποτε αδυναμία στις εξαγωγικές επιδόσεις της μεταποίησης έχει άμεσες και έμμεσες αρνητικές συνέπειες στον ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ και την απασχόληση.
Με βάση πρόσφατη μελέτη που πρόσφατα εκπονήθηκε από τη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Eurobank, που διερευνά τη διαχρονική εξέλιξη και τους προσδιοριστικούς παράγοντες των ελληνικών εξαγωγών, τα αίτια της μη ικανοποιητικής εικόνας στις εξαγωγές αγαθών είναι αρκετά: έλλειψη χρηματοδότησης, φορολογικά θέματα σχετιζόμενα κυρίως με την καθυστέρηση επιστροφής του ΦΠΑ, έλλειψη μηχανισμών για την υποστήριξη του εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας, γραφειοκρατία κ.λπ.
Ωστόσο, δύο σημεία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής: Πρώτον, η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας δεν είναι κάτι που επιτυγχάνεται με μία ή δύο σημαντικές θεσμικές παρεμβάσεις, μόνο. Για παράδειγμα, η μείωση του μισθολογικού κόστους είναι μια από τις αναγκαίες προϋποθέσεις της ανταγωνιστικότητας, αλλά από μόνη της δεν αρκεί. Για την ανταγωνιστικότητα είναι απαραίτητες πολλές μεταρρυθμίσεις, που κάθε μια από μόνη της μπορεί να έχει μικρή συνεισφορά στη βελτίωσή της, αλλά όλες μαζί διαμορφώνουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ανταγωνιστικότητας: το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων έχει σημασία, η παιδεία έχει σημασία, τα έργα υποδομής έχουν σημασία, οι εργασιακές σχέσεις έχουν σημασία, η μείωση της γραφειοκρατίας και ο περιορισμός της διαφθοράς έχουν σημασία, κ.ο.κ.
Δεύτερον, το θέμα του μεγέθους των ελληνικών επιχειρήσεων είναι μια από τις βασικές αιτίες της μη ικανοποιητικής εικόνας που διαμορφώνεται για τις εξαγωγές αγαθών. Προκύπτει ότι οι ελληνικές εταιρείες έχουν σημαντικά μικρότερο μέγεθος από τους διεθνείς ανταγωνιστές τους. Ως συνέπεια του σχετικά μικρού τους μεγέθους υστερούν σε θέματα χρηματοδότησης και πρόσβασης στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου, σε θέματα marketing και στρατηγικής προώθησης των προϊόντων τους, στα ποσά που επενδύουν για την έρευνα και την καινοτομία. Η δημιουργία μεγαλύτερων ελληνικών ομίλων πρέπει να αποτελέσει ένα από τους βασικούς στόχους της εθνικής στρατηγικής. Στο πλαίσιο αυτό, το τραπεζικό σύστημα μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο, συμβάλλοντας σε επιχειρηματικές αποφάσεις και μετατρέποντας το πρόβλημα των «κόκκινων» επιχειρηματικών δανείων σε ευκαιρία δημιουργίας ισχυρών εταιρικών σχημάτων σε κλάδους που η χώρα μας έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Είναι ενδιαφέρον, ότι ενώ η οικονομία έχει περάσει μια τόσο βαθιά κρίση, ο μόνος κλάδος που έχει ουσιαστικά αναδιαρθρωθεί είναι ο τραπεζικός με τη δημιουργία τεσσάρων συστημικών τραπεζών.
Σχεδόν σε κάθε κλάδο της οικονομίας υπάρχουν υγιείς επιχειρήσεις και άλλες που είναι μεν βιώσιμες αλλά αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα λόγω υψηλών δανειακών υποχρεώσεων, χαμηλού κεφαλαίου, ανάγκης επενδύσεων για ανανέωση του εξοπλισμού κ.λπ. Στο πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής για την ανταγωνιστικότητα και την αναδιάρθρωση της οικονομίας, είναι επιβεβλημένο μέσω συγχωνεύσεων, που θα ενθαρρύνει το τραπεζικό σύστημα ως βασικός πιστωτής βιώσιμων αλλά προβληματικών εταιρειών, να επιτευχθεί η δημιουργία μεγαλύτερων ελληνικών επιχειρήσεων που θα μπορούν να ανταγωνιστούν από ισχυρότερη θέση στις διεθνείς αγορές αγαθών και υπηρεσιών.
* Ανώτατου Γενικού Διευθυντή Group Corporate and Investment Banking, Capital Markets & Wealth Management της Eurobank