Την επομένη των εκλογών η κυβέρνηση θα κληθεί να διαχειριστεί σύνθετες προκλήσεις. Μεταξύ αυτών είναι η θέση της χώρας στο ενεργειακό γίγνεσθαι. Δεδομένου του περιορισμένου μας ρόλου, ετεροκαθοριζόμαστε σε σχέση με το διεθνές, ευρωπαϊκό και περιφερειακό περιβάλλον.
Σε παγκόσμια κλίμακα, η δραματική πτώση της τιμής του πετρελαίου επιφέρει ανακατατάξεις. Οι εταιρείες εξορθολογίζουν τις επενδυτικές δραστηριότητες, αναζητώντας ευκαιρίες με μικρότερο ρίσκο και ευκολότερες αποδόσεις. Κράτη των οποίων οι προϋπολογισμοί εξαρτώνται άμεσα από την εξαγωγή υδρογονανθράκων υποχρεώνονται σε τακτική αναδίπλωση, η οποία συν τω χρόνω, μπορεί να δημιουργήσει τεράστιες πιέσεις στις οικονομίες τους. Επακόλουθα, προσπαθούν να αυξήσουν τα επίπεδα παραγωγής για να αντισταθμίσουν τις απώλειες, γεγονός που δημιουργεί πλεόνασμα πετρελαίου σε σχέση με τη ζήτηση (επηρεασμένη από τις αρνητικότερες προοπτικές της Κίνας), με συνέπεια οι τιμές να παραμένουν χαμηλές. Αυτό ασφαλώς ωφελεί τους πελάτες πετρελαίου και φυσικού αερίου (συνδεδεμένο σε κάποιες περιπτώσεις με το πρώτο), αλλά παραμένει άγνωστο για πόσο ακόμα. Η παραγωγή σχιστολιθικού υφιστάμενων σχεδίων προσώρας δείχνει ανεπηρέαστη, όμως τυχόν διατήρηση της τιμής επί μακρόν κάτω των 60-65 δολαρίων/βαρέλι θα φρενάρει νέα projects.
Πλεονεκτήματα – μειονεκτήματα
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εντοπίζουμε ενθαρρυντικές και αποθαρρυντικές τάσεις. Αυτή τη στιγμή, ο περιορισμός της ζήτησης, απότοκο της οικονομικής κρίσης και της αύξησης χρήσης ΑΠΕ και λιγνίτη, καθώς και η μείωση των τιμών, ακόμη και του LNG, δημιουργούν συνθήκες σταθερότητας. Συνάμα, η ανάδειξη νέων παικτών, η επιστροφή παλαιών (Ιράν), όπως και τα μικρότερης διάρκειας συμβόλαια (5-10 χρόνια), ευνοούν την αύξηση της διαπραγματευτικής ισχύος των Βρυξελλών έναντι των προμηθευτών της. Από την άλλη, οι σημαντικά υψηλότερες τιμές ενέργειας σε σχέση με τις ΗΠΑ επιδρούν αρνητικά στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ενώ η διαφαινόμενη μείωση των εγχώριων πηγών, κυρίως της Βόρειας Θάλασσας, ακόμη και αν διατηρηθούν οι τωρινοί ρυθμοί ζήτησης, θα προκαλέσει σε 10-15 έτη ένα αξιοσημείωτο κενό προσφοράς, το οποίο θα καλυφθεί επί το πλείστον από εισαγωγές, καθιστώντας μας ιδιαίτερα ευάλωτους. Επιπρόσθετη ανησυχία προκαλεί η μελλοντική εξάρτηση από χώρες αμφίβολου προσανατολισμού, αλλά και η γενικότερη αστάθεια των διαμετακομιστικών διαδρόμων.
Νέα δεδομένα
Στο περιφερειακό πεδίο, η Ανατολική Μεσόγειος επανακάμπτει μετά την πρόσφατη ανακάλυψη ενός ιδιαίτερα ελπιδοφόρου κοιτάσματος στην Αίγυπτο. Το Ισραήλ που πρόβαλε ως καταλύτης των εξελίξεων, εξαιτίας των καθυστερήσεων και της αμφισημίας των εκάστοτε κυβερνητικών εταίρων, ίσως βρει έναν ισχυρό ανταγωνιστή στην τροφοδοσία της ευρύτερης περιοχής. Η Κύπρος, από την άλλη, προσδοκά σε νέες ανακαλύψεις που θα επεκτείνουν τις παραγωγικές της δυνατότητες, ενώ η Ελλάδα δύναται να αξιοποιήσει τις καλές σχέσεις με το καθεστώς Αλ Σίσι και την ανάγκη του τελευταίου να παγιωθεί στην εξουσία, διαμεσολαβώντας πολιτικά ώστε Κάιρο και Βρυξέλλες να συγκλίνουν. Αν δε επιβεβαιωθούν οι εκτιμήσεις της ENI, η Αίγυπτος θα αποτελέσει μία επιπρόσθετη επιλογή προμήθειας για την Ε.Ε. Πάντως, η Ανατολική Μεσόγειος θα ενταχθεί ουσιαστικά στον ενεργειακό χάρτη μόνο αν αθροιστούν οι ποσότητες των κρατών της περιοχής, κάτι που προϋποθέτει σταθερές και ολοκληρωμένες συμπράξεις αντί του κατακερματισμού δυνάμεων.
Οι προοπτικές της Ελλάδας
Σε αυτή, λοιπόν, την απαιτητική και ευμετάβλητη κατάσταση, η Ελλάδα αναζητά ρόλο και λόγο. Το μέγεθος της χώρας, η αποβιομηχάνιση και η οικονομική κρίση έχουν περιορίσει αισθητά τη δυναμική του φυσικού αερίου, το οποίο μπορεί να επανακάμψει μόνο αν αυξηθεί η οικιακή κατανάλωση, αποσυνδεθεί ο λιγνίτης από την ηλεκτροπαραγωγή και υπάρξει στροφή στον ανεφοδιασμό πλοίων (υγροποιημένο) και την αεριοκίνηση.
Εφόσον η διασυνδεσιμότητα ευνοεί τον ανταγωνισμό και δεδομένου πως η ΝΑ Ευρώπη θεωρείται μία «ρηχή» αγορά, αν θέλουμε να πετύχουμε την άρση της ενεργειακής απομόνωσης, χρειαζόμαστε γενναίες αποφάσεις και πόρους από τις Βρυξέλλες. Μπορούμε να σχεδιάσουμε από κοινού με τα κράτη της περιοχής άξονες και επεκτάσεις μικρών και βιώσιμων projects, διεκδικώντας ανάλογη πολιτική στήριξη και ελκύοντας εταιρείες/επενδυτικά κεφάλαια.
Με την έγκαιρη αναβάθμιση και ανάπτυξη των κατάλληλων υποδομών, είμαστε σε θέση να μετεξελιχθούμε σε χώρο διέλευσης, περιφερειακή πύλη υγροποιημένου αερίου, ενδεχομένως και σε εμπορικό κόμβο στο απώτερο μέλλον. Η εκπλήρωση ενός τόσο φιλόδοξου στόχου απαιτεί την υλοποίηση των TAP και IGB (ελληνοβουλγαρικός αγωγός) και την υποδοχή περισσότερων φορτίων LNG ώστε να συγκεντρώνονται πλεονάζουσες ποσότητες προς διάθεση. Με αγωγούς ανάστροφης ροής μπορούμε να δικτυωθούμε αμφίδρομα με μεγαλύτερες αγορές, όπως της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας, ακόμη και της Ουκρανίας, αναλόγως των εξελίξεων. Στην εκμετάλλευση των εγχώριων κοιτασμάτων, πρέπει να επιδείξουμε τη δέουσα υπευθυνότητα και να διαμορφώσουμε έναν συγκροτημένο, μακρόπνοο σχεδιασμό, εξασφαλίζοντας συνθήκες σταθερότητας στους επενδυτές. Παρότι η περίσταση κρίνεται αρνητική (λόγω χαμηλών τιμών), εντούτοις η περαιτέρω χρονοτριβή ίσως μας κοστίσει καθοριστικά. Η κάμψη στην υπερβολική χρήση ορυκτών πόρων, που τοποθετείται κοντά στο 2050, συνδυαστικά με τις τεχνικές δυσκολίες σε ορισμένα από τα ενεργειακά μας πεδία, καθώς και το ότι για να αναπτυχθούν χρειάζονται 10+χρόνια, με τη διάρκεια ζωής του κοιτάσματος στα 25-35 έτη, απαγορεύουν τους πειραματισμούς. Ταυτόχρονα, βέβαια, και παρά τις συνθετότητες, δεν πρέπει να αμελήσουμε ένα από το συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, καθότι εγχώριο αγαθό, όπως είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Συναίνεση, συνέπεια και σταθεροποίηση για γοργή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης αποτελούν αυτονόητες προϋποθέσεις επιτυχίας!
* Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.