Η γεωπολιτική αποσταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή της NA Μεσογείου αποτελεί τη μόνη παράμετρο που μπορεί να ενισχύσει την ελληνική κρουαζιέρα βραχυπρόθεσμα. Οι ανεπαρκείς λιμενικές υποδομές, αρχής γενομένης από τον Πειραιά, και η απουσία συγκροτημένου εθνικού σχεδίου ανάπτυξης του κλάδου -ειδικά στο home porting- αποστερεί από την εθνική οικονομία σημαντικά δυνητικά οφέλη, τόσο σε συνάλλαγμα και καταναλωτική δαπάνη όσο και σε θέσεις εργασίας και δημόσια έσοδα.
Αυτό προκύπτει αβίαστα από τα στοιχεία που δείχνουν πως, ενώ η χώρα είναι τρίτη στην Ευρώπη όσον αφορά τον συνολικό αριθμό των επιβατών κρουαζιέρας, είναι μόλις 8η όσον αφορά τα συνολικά έσοδα που εισπράττει από τους επιβάτες. Με μερίδιο 14,1% βρίσκεται πολύ κοντά στη 2η Ισπανία που ελέγχει το 16,9%. Ομως τα συνολικά έσοδα κατά την τελευταία χρήση (2014) ήταν μόλις 506 εκατ. ευρώ, όταν η Ισπανία εισέπραξε άνω του 1,2 δισ. ευρώ. Η Ιταλία που διατηρεί την πρωτοκαθεδρία της ευρωπαϊκής αγοράς, με μερίδιο 21,3%, έβαλε στα ταμεία της 4,6 δισ. ευρώ.
Τα δεδομένα αυτά προκύπτουν από την ετήσια έκθεση «Contribution of Cruise Tourism to the Economies of Europe 2015 Edition» του Διεθνούς Οργανισμού Κρουαζιέρας (Cruise Lines International Association ή CLIA).Και δημιουργούν εύλογη αντίφαση με την ωραιοποιημένη εικόνα των υπερσύγχρονων μεγάλων κρουαζιερόπλοιων που καταφθάνουν στα λιμάνια του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και των ελληνικών νησιών, η οποία προβάλλεται συχνά για λόγους δημοσίων σχέσεων και επικοινωνίας.
Η αλήθεια είναι ότι η βιομηχανία της κρουαζιέρας στην Ελλάδα βαίνει μειούμενη από το 2011 και μετά, τόσο σε επίπεδο επιβατών όσο και σε επίπεδο εσόδων. Το 2014 τα έσοδα εμφανίζουν, σύμφωνα με την CLIA, υποχώρηση 11,8% και οι θέσεις εργασίας στον κλάδο προσμετρούνται σε μόλις 10.136. Πολλοί υποστηρίζουν πως τα δεδομένα του 2011 ήταν ιδιαίτερα θετικά εξαιτίας του οφέλους που αποκόμισε η χώρα από τα γεγονότα σε χώρες όπως η Λιβύη, η Αλγερία και η Αίγυπτος. Και έχουν σε μεγάλο βαθμό δίκιο, σημειώνουν οικονομικοί παρατηρητές, οι οποίοι προσθέτουν όμως ότι η θετική αυτή στρέβλωση απέκρυψε την ανάγκη για αναβάθμιση των υποδομών και βελτίωση του συνολικού προϊόντος. Παράλληλα αποδίδουν στις αλλεπάλληλες αναβολές της ιδιωτικοποίησης του ΟΛΠ αλλά και του ΟΛΘ την επενδυτική στασιμότητα σε υποδομές και υπηρεσίες. Πρόσθετα ζητήματα όπως ακριβά σε ορισμένες περιπτώσεις τιμολόγια υπηρεσιών επιβαρύνουν περαιτέρω την εικόνα, αναφέρουν παράγοντες ξένων εταιρειών.
Και όλα αυτά σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την ωριμότητα της ανάπτυξης της ευρωπαϊκής αγοράς, τη συνεχή ισχυροποίηση της αμερικανικής αγοράς, που παραμένει μακράν η μεγαλύτερη, και τη ραγδαία αναπτυσσόμενη ασιατική. Τα στοιχεία για την ελληνική κρουαζιέρα κατά το πρώτο εξάμηνο της τρέχουσας χρήσης από την Τράπεζα της Ελλάδος δεν δείχνουν βελτίωση σε σχέση με την περυσινή χρονιά. Οι συνολικές εισπράξεις από ξένους επιβάτες παρέμειναν αμετάβλητες στα επίπεδα των 154 εκατ. ευρώ, όσες δηλαδή και το πρώτο εξάμηνο του 2014. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι αυξήθηκαν οι αφίξεις κρουαζιερόπλοιων σε ελληνικά λιμάνια κατά 15% περίπου. Και αυτό, διότι οι αριθμοί των επιβαινόντων σε αυτά τα πλοία παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητοι, ενώ αντιθέτως μειώθηκαν οι διανυκτερεύσεις τους εκτός κρουαζιερόπλοιων. Κάτι που μαρτυρά το πρόβλημα ότι η Ελλάδα παραμένει προορισμός διερχομένων και όχι κέντρο home porting.
Μια κάποια αισιοδοξία πάντως δίνουν τα τελευταία στοιχεία από τον Πειραιά. Ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς δηλώνει πως τα μεγέθη έχουν βελτιωθεί στο εννεάμηνο. Χαρακτηρίζει «ιδιαίτερα αυξημένη την κίνηση των home porting επιβατών» και επικαλούμενος τα προσωρινά στοιχεία του εννεαμήνου μιλάει για 16% αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα του 2014. Εξέλιξη, που πολλοί πάντως αποδίδουν στην κλιμάκωση της έντασης στην Τουρκία λόγω πολιτικής αβεβαιότητας και των γεγονότων στη Συρία που αναδρομολόγησε πλοία από την απέναντι πλευρά.
Αισιοδοξούν στον ΟΛΠ
Το νέο management του ΟΛΠ περιμένει αυξημένη κίνηση το επόμενο έτος. Ωστόσο αυτή η προσδοκία βασίζεται σε περιστασιακές συνθήκες που πλήττουν τις γύρω αγορές και ειδικά την Τουρκία. Ο ΟΛΠ δηλώνει πως «από το φετινό καλοκαίρι μεγάλες εταιρείες κρουαζιέρας επανασχεδίασαν τα δρομολόγιά τους αυξάνοντας τις αποβιβάσεις – επιβιβάσεις στο λιμάνι του Πειραιά αντί του λιμανιού της Κωνσταντινούπολης, κάτι που αναμένεται να συνεχιστεί και το 2016». Οπως μάλιστα αναφέρει σε πρόσφατη συνάντηση στελεχών της εισηγμένης με εκπροσώπους της Carnival Cruise, οριστικοποιήθηκαν οι λεπτομέρειες για τις προσεγγίσεις του νεότευκτου κρουαζιερόπλοιου «Carnival Vista» για το καλοκαίρι του 2016. Ομως αυτό δεν είναι παρά ένα μόνον πλοίο, που από μόνο του δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά την εικόνα. Οι δυνατότητες που έχει ο Πειραιάς να φιλοξενήσει τέτοιου μεγέθους πλοία είναι πεπερασμένη από τις υποδομές του λιμανιού καθώς η πολυδιαφημισμένη εδώ και τρία χρόνια επένδυση για την κατασκευή νέων προβλητών παραμένει στο σημείο εκκίνησης. Η επικείμενη ιδιωτικοποίηση αποτελεί έναν από τους λόγους που η αγορά εκτιμά πως δεν επέτρεψε την προώθηση αυτών των σχεδίων, αφού ο νέος βασικός μέτοχος θα κληθεί να αναπτύξει την κρουαζιέρα στο πλαίσιο των δεσμεύσεων που θα αναλάβει. Οι προσφορές των υποψηφίων επενδυτών για την εξαγορά του πλειοψηφικού πακέτου του ΟΛΠ θα αξιολογηθούν άλλωστε και από τα business plans που θα υποβάλουν.
Στάσιμο το πρώτο εξάμηνο για την ελληνική αγορά
Οι παραγγελίες για νέα μεγάλα κρουαζιερόπλοια σε ναυπηγεία ανά τον κόσμο είναι αυτή την περίοδο οι περισσότερες στην Ιστορία, σύμφωνα με τον ναυλομεσιτικό οίκο Clarkson’s Research. Περισσότερα από 40 μεγάλα κρουαζιερόπλοια με μέση χωρητικότητα 3.200 επιβατών ναυπηγούνται ή θα ναυπηγηθούν και θα παραδοθούν τα επόμενα λίγα χρόνια. Λίγα από αυτά θα έλθουν στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα περισσότερα εκτιμάται ότι θα κατευθυνθούν στην κυρίαρχη αγορά της Αμερικής αλλά και στην αναδυομένη ασιατική.
Σύμφωνα με την Clarkson’s, η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη της κρουαζιέρας είναι στενά συνδεδεμένη με τις αυξομειώσεις των δυτικών οικονομιών, με την Κίνα να παίζει όμως ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο.
Η μεγάλη πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι εταιρείες είναι να δώσουν στη νέα αυτή επενδυτική φάση στέρεη βάση, καθώς άλλες δύο φορές, από το 2000 και μετά, καταγράφηκε απότομη αύξηση στις παραγγελίες κρουαζιερόπλοιων -συνολικά άνω των 100.000 κλινών- και ακολούθησε απότομη πτώση λόγω της οικονομικής επιβράδυνσης των δυτικών οικονομιών (Ευρώπη και Β. Αμερική).
Η ισχυρή σύνδεση των συγκεκριμένων αγορών-κλειδιών για την κρουαζιέρα έγκειται στο γεγονός ότι παραμένουν οι βασικές ήπειροι προέλευσης των επιβατών. Μόνο το 2014 οι επιβάτες που προέρχονταν από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη αντιπροσώπευαν το 55% και 29% της παγκόσμιας αγοράς των 22 εκατομμυρίων.
Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Κινέζοι τουρίστες επέλεξαν για πρώτη φορά την κρουαζιέρα ως μέσο διακοπών, ενώ το 2014 ο αριθμός των κρουαζιερόπλοιων που είχαν ως έδρα κινεζικά λιμάνια αυξήθηκε κατά 9% και ανήλθαν σε απόλυτο αριθμό τα 366, ενώ ακόμα 100 κρουαζιερόπλοια έφτασαν σε κάποιο κινεζικό λιμάνι κατά τη διάρκεια του χρόνου, αύξηση της τάξης του 41%. Εταιρείες κρουαζιέρας πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουν ακόμα μεγαλύτερη αύξηση στη ζήτηση των υπηρεσιών τους στην κινεζική αγορά, καθώς ακόμα δεν έχουν έρθει σε επαφή με τη συντριπτική πλειονότητα των μεσαίων στρωμάτων της χώρας, γεγονός που δίνει τεράστιες προοπτικές για τις επόμενες χρονιές.
Τα μεγέθη της ελληνικής αγοράς πάντως δεν είναι ευκαταφρόνητα. Το πρόβλημα είναι μήπως χάσει την ευκαιρία να πολλαπλασιάσει τα έσοδά της και να ενισχύσει περαιτέρω την ελληνική οικονομία και την απασχόληση. H Τράπεζα της Ελλάδος διεξάγει τα τελευταία τέσσερα χρόνια ειδική έρευνα στον τομέα της κρουαζιέρας. Ακολουθώντας μια συγκεκριμένη πια μεθοδολογία από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούνιο φέτος, συγκέντρωσε λεπτομερή στοιχεία από 16 ελληνικούς λιμένες, τα οποία κάλυψαν το 84,4% των συνολικών αφίξεων κρουαζιερόπλοιων στη χώρα. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, κατά το πρώτο εξάμηνο της φετινής χρονιάς καταγράφηκαν 1.490 αφίξεις κρουαζιερόπλοιων έναντι 1.289 αφίξεων το αντίστοιχο διάστημα του 2014, με 1.626.000 εξόδους επιβατών έναντι 1.599.000 την αντίστοιχη περίοδο του 2014. Από την έρευνα προέκυψε ότι το 91,6% των επισκεπτών ήταν διερχόμενοι επισκέπτες, οι οποίοι κατά μέσο όρο πραγματοποίησαν 1,9 στάσεις σε ελληνικά λιμάνια, όσες και τον Ιανουάριο-Ιούνιο 2014. Οχι δηλαδή home port επισκέπτες.
Την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουνίου του 2015, οι συνολικές εισπράξεις από ταξιδιώτες κρουαζιέρας αυξήθηκαν κατά 0,5% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2014 και ανήλθαν στα 154,8 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 19,5 εκατ. ευρώ συμπεριλαμβάνονταν στα καταγραφόμενα στοιχεία από την Ερευνα Συνόρων, καθώς αφορούσαν ταξιδιώτες που αναχώρησαν από την Ελλάδα (last port), ενώ 135,3 εκατ. ευρώ αντιπροσωπεύουν πρόσθετα έσοδα που καταγράφονται στη συμπληρωματική έρευνα.
Το κυριότερο λιμάνι από πλευράς εισπράξεων κρουαζιέρας είναι το λιμάνι του Πειραιά, με συμμετοχή 41,5% επί του συνόλου. Ακολουθούν το λιμάνι της Κέρκυρας και το λιμάνι της Σαντορίνης με 13,3% και 9,7% των εισπράξεων αντίστοιχα. Οι επτά σημαντικότεροι λιμένες αφίξεως κρουαζιερόπλοιων καλύπτουν το 86,4% των συνολικών εισπράξεων από κρουαζιέρες και το 82,7% των συνολικών αφίξεων επιβατών.
Οι συνολικοί επισκέπτες κρουαζιέρας στο εξάμηνο εκτιμώνται από την Τράπεζα της Ελλάδος σε 843 χιλ. ταξιδιώτες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 2,7% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2014, ενώ οι συνολικές διανυκτερεύσεις που πραγματοποίησαν αυτοί οι επισκέπτες εκτός κρουαζιερόπλοιων εκτιμώνται σε 1.212 χιλ., μειωμένες κατά 5,3% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Σημειώνεται ότι οι διανυκτερεύσεις εκτός κρουαζιερόπλοιου παρουσίασαν πτωτική τάση.
Σύμφωνα με την Ενωση Ελλήνων Εφοπλιστών Κρουαζιερόπλοιων και Φορέων Ναυτιλίας, το μεγαλύτερο έκτακτο πρόβλημα που ανέκυψε φέτος για την ελληνική κρουαζιέρα δεν ήταν τα capital controls αλλά οι αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Το πρόβλημα με τους μετανάστες ήταν και είναι το πιο σοβαρό θέμα για τον τουρισμό στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων.