Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα μόνο μία στις τρεις οικογενειακές επιχειρήσεις μεταβαίνει με επιτυχία στη δεύτερη γενιά. Το 88% (σχεδόν 9 στους 10) δεν θα καταφέρει να φτάσει στην τρίτη. Η διαδοχή από τη μία γενιά στην άλλη είναι επιβεβλημένη σε κάποιο σημείο στον κύκλο ζωής κάθε οικογενειακής επιχείρησης, εφόσον οι ιδιοκτήτες τους επιθυμούν να διατηρηθεί ο οικογενειακός έλεγχος.
Αποτελεί σημαντική απόφαση για μια οικογένεια να καθορίσει πότε, πώς, σε ποιον, υπό ποιες συνθήκες και με τι κόστος (κυρίως φορολογικό) η ιδιοκτησία και η διαχείριση της οικογενειακής επιχείρησης θα πρέπει να μεταβιβαστεί στην επόμενη γενιά.
Ο φόρος κληρονομιάς σε περιπτώσεις μετοχών ή μεριδίων μπορεί να είναι εξοντωτικός για τον κληρονομήσαντα. Ο σχεδιασμός μιας τέτοιας μετάβασης είναι μια διαδικασία που πρέπει να ξεκινήσει πολύ πριν από αυτό καθεαυτό το γεγονός της διαδοχής. Η συνεχής αναβολή «για αργότερα» εκθέτει την επιχείρηση –και την οικογένεια– σε περιττούς και –ενδεχομένως– καταστροφικούς κινδύνους, που μπορεί να είναι αδύνατον να περιοριστούν, αν η οικογένεια είναι απροετοίμαστη.
Το σχέδιο της διαδοχής
Ο σχεδιασμός διαδοχής είναι μια σύνθετη διαδικασία και τα ζητήματα που προκύπτουν είναι ποικίλα, ευαίσθητα και αλληλοσυνδεόμενα. Η επίλυσή τους απαιτεί ένα ευρύ φάσμα τεχνικών δεξιοτήτων (νομικών, οικονομικών, φορολογικών, οργανωτικών, διαπροσωπικών και άλλων) που μπορούν να αντιμετωπισθούν με επιτυχία μόνο από μια ομάδα ειδικών, οι οποίοι συνδυάζουν πολυμερή γνώση και πολυδιάστατη εμπειρία. Ο επιτυχημένος σχεδιασμός διαδοχής απαιτεί σωστή καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο εξισορρόπησης και προσαρμογής των συχνά αντιφατικών προσδοκιών, προτεραιοτήτων και ικανοτήτων των εμπλεκόμενων προσωπικοτήτων.
Η συμβολή έμπειρων επαγγελματιών, οι οποίοι θα εστιάσουν στα «ευαίσθητα σημεία» που συνεπάγεται η διαδικασία, μπορεί να βοηθήσει να διασφαλιστεί, ότι η διαχείριση της επιχείρησης θα περάσει, την κατάλληλη στιγμή και με τον σωστό τρόπο, σε εκείνα τα μέλη της οικογένειας που έχουν τα καλύτερα προσόντα για να διατηρήσουν και να επεκτείνουν την οικογενειακή επιχείρηση. Ενας έμπειρος σύμβουλος μπορεί, επίσης, να βοηθήσει να εντοπισθούν τα θέματα που ίσως αποτελέσουν στο μέλλον σημεία τριβής μεταξύ των μετόχων, τα οποία προκύπτουν από τα διαφορετικά ενδιαφέροντα και τις διαφορετικές προτεραιότητες των μελών της οικογένειας. Θα προτείνει και θα σχεδιάσει όπου απαιτείται κατάλληλες εταιρικές δομές και τρόπους μεταβίβασης της επιχείρησης, ώστε να προκύψει μικρότερη φορολογική επιβάρυνση στο πλαίσιο της ισχύουσας νομοθεσίας προτείνοντας ευρηματικές λύσεις.
Ο σχεδιασμός πρέπει να διασφαλίζει δίκαιη, αποδοτική και με τη λιγότερη δυνατή φορολογική επιβάρυνση κατανομή των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης ή και της οικογένειας, έτσι ώστε να καλύπτει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις μελλοντικές απαιτήσεις διαχείρισης εισοδήματος, κεφαλαίου και πλούτου όλων των μελών της οικογένειας. Στην προκειμένη περίπτωση δεν υπάρχουν «έτοιμες», προκατασκευασμένες λύσεις. Οι περιστάσεις κάθε επιχείρησης και κάθε οικογένειας είναι μοναδικές. Κάθε σχέδιο διαδοχής πρέπει να είναι ξεχωριστά σχεδιασμένο, ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες των αναγκών και των ικανοτήτων της οικογένειας και στις απαιτήσεις και προσδοκίες των μεμονωμένων μελών της.
Η σωστή προσέγγιση του συμβούλου δεν βασίζεται σε τυποποιημένες μεθοδολογίες, γενικά πρότυπα σχεδιασμού διαδοχής ή προκαθορισμένους «οδικούς χάρτες» που αποσκοπούν στην προσαρμογή του προβλήματος της οικογένειας σε κάποια προκαθορισμένη υπάρχουσα λύση, αλλά μαζί με τους κύριους φορείς λήψης αποφάσεων στην οικογένεια, πρέπει να εξετάσουν συστηματικά και να αναλύσουν τις ανάγκες, τους στόχους και τις προσδοκίες όλων των μελών.
Οι δεσμεύσεις
Στόχος θα πρέπει να είναι όλα τα εμπλεκόμενα μέλη της οικογένειας να έχουν συμφωνήσει στον σχεδιασμό και να δεσμευτούν να ακολουθήσουν τη διαδικασία πριν από την έναρξη εφαρμογής της.
Σχετικά με τα φορολογικά ζητήματα που προκύπτουν, θα πρέπει να εξεταστούν δυνατότητες λύσεων που μειώνουν τις σχετικές φορολογικές επιβαρύνσεις, π.χ. μεταβίβαση μόνο της ψιλής κυριότητας μετοχών, μελλοντικά φορολογητέα έσοδα των μελών της οικογένειας, φορολογικώς διαθέσιμα κεφάλαια (π.χ. για απόκτηση μετοχών ή καταβολή φόρων) κ.λπ.
* Ο κ. Γιώργος Σαμοθράκης και η κ. Τζένη Πάνου είναι υπεύθυνοι του Φορολογικού Τμήματος της ASnetwork (www.asnetwork.gr).