Θέλοντας να περιγράψει την ικανότητα του ελληνικού πνεύματος να προσδίδει ομορφιά ακόμη και στα πιο ευτελή αντικείμενα, ο Γάλλος νομισματολόγος Francois Lenormat είχε πει: «τα αρχαία νομίσματα είναι παρόμοια με πολλά κομμάτια από τη ζωφόρο του Παρθενώνα».
Με την τέχνη και το χρήμα να έχουν μάλλον μια σχέση αγάπης και μίσους μεταξύ τους, ίσως η άποψη του Γάλλου νομισματολόγου του 19ου αιώνα να ακούγεται υπερβολική. Ωστόσο, μέσα στην υπερβολή της, περιγράφει μια διαχρονική αλήθεια. Αν και πρακτικά κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, επί της ουσίας τα νομίσματα έχουν αδιανόητα πολύ περισσότερες διαστάσεις και προοπτικές. Μία από αυτές, ειδικά για τα ελληνικά νομίσματα, είναι η καλλιτεχνική. Ένα ζωντανό δείγμα της παρόρμησης -ή και της γενναιότητας- των δημιουργών τους να παρακάμψουν την πρακτική αντίληψη των αντικειμένων και να παράξουν μικρά έργα τέχνης, χαραγμένα σε μια μικροσκοπική μεταλλική επιφάνεια.
Ένα παράθυρο στον πραγματικά μαγικό -όχι μόνο για τους συλλέκτες νομισμάτων, αλλά για κάθε άνθρωπο που απολαμβάνει την αισθητική της καλλιτεχνίας- κόσμο των ελληνικών νομισμάτων ανοίγει η έκθεση: «ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με 85 νομίσματα από την τεράστια Συλλογή των περίπου 11.000 νομισμάτων της Alpha Bank. Η έκθεση παρακολουθεί την πορεία της ελληνικής νομισματοκοπίας, από τα αρχαία ελληνικά νομίσματα μέχρι σήμερα, αποτυπώνοντας το αναμφισβήτητο μεγαλείο της ελληνικής διανόησης. Η ανατομική τελειότητα της ελληνικής εικαστικής δυναμικής, όπως αποτυπώνεται διαχρονικά στα νομίσματα, δεν αποτελεί απλώς μια ξενάγηση στον αρχαίο κόσμο του χρήματος. Η έκθεση αναδεικνύει την ελληνική νομισματοκοπία σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια, με την παρουσία της τέχνης να είναι κάτι παραπάνω από άμεση και χειροπιαστή.
Από το αθηναϊκό τετράδραχμο μέχρι την περίφημη «γλαύκα» και από τον αιγινήτικο στατήρα μέχρι τη «χελώνη», η έκθεση αποτυπώνει το ελληνικό νόμισμα στην καλλιτεχνική του διάσταση. Ο επισκέπτης της έκθεσης περιβάλλεται από εγχάρακτες μορφές μικρών καλλιτεχνημάτων, η αισθητική των οποίων απογειώνεται από το γεγονός ότι αυτά τα έργα τέχνης κάποτε λειτουργούσαν ως χρήμα, ένα απτό οικονομικό, κοινωνικό και ιστορικό γεγονός.
Γιατί το νόμισμα αποτελεί μεν, πρωτίστως, το βασικό μέσο συναλλαγής, το μέσο με το οποίο το κράτος πραγματοποιεί πληρωμές ή εκπληρώνει υποχρεώσεις, ωστόσο, ο ρόλος του δεν εξαντλείται εκεί. Τα αρχαία νομίσματα δεν είναι απλά μέσα συναλλαγής. Είναι και τα ιδία σύμβολα απτά, που κρατά κανείς στα χέρια του, τα «διαβάζει» και τα αντιλαμβάνεται. Απεικονίζουν παραστάσεις, οι όποιες προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες, ιστορικές και άλλες, που συνδέονται με τον τόπο και την αρχή η οποία τα εξέδωσε.
Ταυτόχρονα, δικαιώνουν τον Γκαίτε, που είχε γράψει για τα ελληνικά νομίσματα: «Σε αυτά μας χαμογελά μια Άνοιξη δίχως τέλος, γεμάτη από καρπούς της Τέχνης. Αποτέλεσμα μιας έξοχης μορφής διανοήσεως και καλλιτεχνικής ενασχολήσεως».
Η έκθεση
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank συνεργάζονται για πρώτη φορά για τη μεγάλη έκθεση, η οποία πραγματοποιείται από τις 2 Νοεμβρίου 2017 έως τις 15 Απρίλιου 2018. Η έκθεση παρουσιάζει στο ευρύ κοινό εξαιρετικά δείγματα της αρχαίας νομισματοκοπίας, προερχόμενα κατά κύριο λόγο από τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank, μία από τις σημαντικότερες του είδους της παγκοσμίως. Το θέμα της έκθεσης σχετίζεται με τις ποικίλες αναφορές και ερμηνείες των συμβόλων, που είναι χαραγμένα επάνω στα νομίσματα, από τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. έως τη ρωμαϊκή περίοδο.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε οκτώ θεματικές, ξεκινώντας από τα πρώτα ανεικονικά νομίσματα, παρακολουθώντας την εξέλιξη του νέου μέσου συναλλαγής, του κέρματος, που καθιερώθηκε και εξαπλώθηκε τάχιστα στον αρχαίο κόσμο, ακόμη και με συγκεκριμένες ονομασίες. Παρατηρώντας την εικονογραφία, διαπιστώνουμε ότι οι όψεις των νομισμάτων μετατρέπονται σε πεδίο συμβολισμού, καθώς, σταδιακά, αποτυπώνουν θρησκευτικά σύμβολα, εμπορικά αγαθά, έργα τέχνης, ιστορικά γεγονότα και αφηρημένες έννοιες, όπως ο πλούτος, η ευημερία, η νίκη, αλλά και προπαγανδιστικά μηνύματα της εκάστοτε εξουσίας και εκδότριας αρχής. Η περιήγηση ολοκληρώνεται με την ανάδειξη του ρόλου του νομίσματος στην κοινωνία και με μία σύντομη αναφορά στην αρχαιοελληνική τραπεζική δραστηριότητα.
Τα εκθέματα από τη Συλλογή της Alpha Bank παρουσιάζονται μαζί με 159 αντικείμενα (πήλινα αγγεία και ειδώλια, μαρμάρινα και χάλκινα αγαλμάτια, ανάγλυφα, χρυσά κοσμήματα, μετρητικά σκεύη, νομίσματα από κλειστά σύνολα και επιγραφές) που προέρχονται από 29 Αρχαιολογικά Μουσεία και Συλλογές της Ελλάδας, 2 Αρχαιολογικά Μουσεία της Ιταλίας, το Βρετανικό Μουσείο και το Μουσείο του Λούβρου.