Πριν από πέντε χρόνια, ο απερχόμενος πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι ανέτρεψε παγιωμένες αντιλήψεις και τακτικές συμπιέζοντας τα επιτόκια του ευρώ σε αρνητικό έδαφος. Η ανορθόδοξη αυτή νομισματική πολιτική αρχικά εφαρμόστηκε στις κεντρικές τράπεζες και διαμόρφωσε τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων. Σταδιακά άρχισε να ισχύει για τους πολύ πλούσιους που διατηρούσαν τραπεζικούς λογαριασμούς με πολύ μεγάλα ποσά. Τώρα, όμως, θα θίξουν και τις καταθέσεις των απλών αποταμιευτών.
Τα αρνητικά επιτόκια θα είναι εφεξής η πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε όλοι υπό τη μία ή την άλλη μορφή. Στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν τη διαφαινόμενη ύφεση, οι κεντρικές τράπεζες παγιώνουν τα αρνητικά επιτόκια, ενώ η ΕΚΤ ετοιμάζεται να τα μειώσει βαθύτερα σε αρνητικό έδαφος. Οι επενδυτές δείχνουν να έχουν πλέον αποδεχθεί τη νέα κανονικότητα των μηδενικών αποδόσεων στις επενδύσεις τους. Το πλουσιότερο κρατικό επενδυτικό ταμείο του κόσμου, το νορβηγικό Norges Bank Investment Management, ανακοίνωσε μέσα στην εβδομάδα ότι δεν στοιχηματίζει πλέον στην αύξηση των αποδόσεων, αλλά στην υποχώρησή τους. Οσον αφορά, άλλωστε, τα κρατικά ομόλογα, η Γερμανία εξέδωσε μέσα στην εβδομάδα το πρώτο στην ιστορία τους τριακονταετές ομόλογο με μηδενικό κουπόνι και αρνητική απόδοση -0,11%. Εν ολίγοις, όσοι αγοράσουν το εν λόγω ομόλογο θα γνωρίζουν εκ προοιμίου ότι θα χάσουν χρήματα. Αν δηλαδή το κρατήσουν μέχρι την ημερομηνία λήξης έπειτα από 30 χρόνια, θα λάβουν τα χρήματά τους μειωμένα κατά 0,11%. Εν ολίγοις, κάποιοι έχουν ήδη ζημιωθεί από τα αρνητικά επιτόκια, όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία, για παράδειγμα, που επενδύουν αναγκαστικά σε κρατικά ομόλογα.
Η μεγαλύτερη και αμεσότερη απειλή για όλους, όμως, είναι τα αρνητικά επιτόκια στους τραπεζικούς λογαριασμούς μας. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, που δεν μπορούν πλέον να αντλούν κέρδη από τον δανεισμό, έχουν προσπαθήσει επί χρόνια να μην επιβαρύνουν τους μικροκαταθέτες. Ορισμένες, οι πιο τολμηρές, επέβαλαν χρεώσεις στους πολύ μεγάλους τραπεζικούς λογαριασμούς. Πρόκειται κυρίως για τις μεγάλες τράπεζες της Ελβετίας και της Δανίας, που έχουν επιβάλει χρεώσεις στους πλούσιους καταθέτες τους, σε όσους δηλαδή έχουν πολύ μεγάλους λογαριασμούς, της τάξεως τουλάχιστον του ενός εκατομμυρίου ευρώ.
Ο ελβετικός τραπεζικός όμιλος UBS, για παράδειγμα, αποφάσισε να χρεώσει αναλόγως όσους πελάτες του διατηρούν καταθέσεις άνω των 500.000 ευρώ, ενώ κάνει το ίδιο σε όσους διατηρούν εξίσου μεγάλες καταθέσεις σε ελβετικά φράγκα. Παράλληλα, η Credit Suisse έχει ανακοινώσει ότι εφεξής θα επιβάλλει χρέωση σε όσους πελάτες της έχουν καταθέσεις άνω του ενός εκατ. ευρώ. Την ίδια στιγμή, όμως, οι πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι ισχυρότερες στις σκανδιναβικές χώρες, όπου τα επιτόκια βρίσκονται σε αρνητικό έδαφος πολύ προτού συμβεί το ίδιο στην Ευρωζώνη. Ετσι, στη Δανία ορισμένες μικρές τράπεζες αρχίζουν προσεκτικά να επιβάλουν αρνητικά επιτόκια στους πελάτες τους από τον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με τη FinansWatch, εταιρεία ερευνών για τον τραπεζικό κλάδο, ανάμεσά τους είναι οι τράπεζες Ringkjobing Landobank και Sparekassen Sjaelland-Fyn, που έχουν ήδη ανακοινώσει ότι εξετάζουν ένα είδος φυλάκτρων σε όσους πελάτες τους έχουν λογαριασμούς με μεγάλα ποσά. Τώρα, όμως, το μέτρο επεκτείνεται. Μέσα στην εβδομάδα η τράπεζα Jyske Bank A/S της Δανίας ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να χρεώνει όσους καταθέτες της έχουν στους λογαριασμούς τους ποσά της τάξεως του ενός εκατ. ευρώ και άνω. Εύλογα αναρωτιέται κανείς πότε θα αρχίσουν να επιβάλλονται ανάλογες χρεώσεις και σε μικρότερες καταθέσεις. Αναμένεται πως στη συνεδρίασή της στις 12 Σεπτεμβρίου η ΕΚΤ θα μειώσει βαθύτερα σε αρνητικό έδαφος τα επιτόκια του ευρώ που σήμερα βρίσκονται στο -0,4%. Τα διαφαινόμενα σχέδια της ΕΚΤ έχουν ήδη εξωθήσει τον πρωθυπουργό του γερμανικού κρατιδίου της Βαυαρίας, Μάρκους Σέντερ, να ασκήσει πιέσεις στο γερμανικό κοινοβούλιο προκειμένου να απαγορευτεί στις γερμανικές τράπεζες η επιβολή αρνητικών επιτοκίων στις καταθέσεις των απλών αποταμιευτών. Οπως δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Bild, τα αρνητικά επιτόκια στις καταθέσεις δίνουν «ένα εντελώς αρνητικό μήνυμα και θα οδηγήσουν τον κόσμο να αποσύρει τις αποταμιεύσεις του». Ζήτησε μάλιστα να υπάρξει νομική πρόβλεψη για την προστασία όσων καταθέσεων υπερβαίνουν τα 100.000 ευρώ. Η έκκλησή του συνάδει με την επιχειρηματολογία του Μάιλς Κίμπαλ, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Σε συνεργασία με τον Ροσίρ Αγκαρουάλ, οικονομολόγο του ΔΝΤ, έχει δημοσιεύσει δοκίμιό του με τον κάπως εμπρηστικό τίτλο «Δίνοντας στα αρνητικά επιτόκια τη δυνατότητα να πολεμήσουν την ύφεση: οδηγός χρήσης».
Στο προσωπικό του blog, άλλωστε, ο Κίμπαλ υποστηρίζει πως οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να δώσουν κίνητρα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ώστε αυτά να εγγυηθούν πως δεν θα επιβάλουν αρνητικά επιτόκια στους μικρούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Χαρακτηριστικά τονίζει πως «πρέπει να μην επιβληθούν αρνητικά επιτόκια σε ανθρώπους με μέτρια οικονομική επιφάνεια».
Το… χαρτί κρύβει κινδύνους
Οι καταθέτες μπορούν να «εμποδίσουν» τις τράπεζες να μειώσουν τις αποταμιεύσεις τους αποσύροντάς τες και συσσωρεύοντάς τις κάτω από το στρώμα ή θάβοντάς τις στον κήπο. Και, βέβαια, υπάρχουν ενδείξεις ότι ο κόσμος παίρνει τα χρήματά του από τις τράπεζες. Την τελευταία διετία κυκλοφορούν περισσότερα χαρτονομίσματα αξίας 100 δολαρίων παρά του ενός δολαρίου. Η Fed ανακοίνωσε πέρυσι ότι η αύξηση της ζήτησης για χαρτονομίσματα έχει συμπέσει με την πτώση των επιτοκίων σε αρνητικό πρόσημο. Οι κεντρικές τράπεζες ίσως βρουν άλλους τρόπους για να μας αναγκάσουν να επωμιστούμε το κόστος των αρνητικών επιτοκίων, που σε τελική ανάλυση έχουν στόχο να μας ενθαρρύνουν να ξοδέψουμε τα χρήματά μας και όχι να τα αποταμιεύσουμε. Οταν, πάντως, αποσύρει κανείς τις αποταμιεύσεις του από τον εικονικό κόσμο του τραπεζικού συστήματος και τις μετατρέπει σε μικρά κομμάτια χαρτί, διατρέχει αρκετούς κινδύνους. Μπορεί να πέσει θύμα ληστείας. Μπορεί να καεί το σπίτι του, μπορεί να ξεχάσει πού τα έχει βάλει.