Μία από τις πρόσφατες εξελίξεις που τείνουν να γίνουν κανονικότητα στο καθεστώς άσκησης νομισματικής πολιτικής τόσο από την ΕΚΤ όσο και από τη FED στην Αμερική είναι η τάση μείωσης των επιτοκίων αναφοράς, σε σημείο να είναι αρνητικά, γεγονός που σημαίνει ότι οι εμπορικές τράπεζες όχι μόνο δεν έχουν κέρδος από το να εμπιστεύονται τη ρευστότητά τους στο ευρωσύστημα ή σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα, αλλά χρεώνονται γι’ αυτή την κίνησή τους, σπαταλώντας ρευστότητα και πλήττοντας την κερδοφορία τους.
Πρόκειται σίγουρα για μια νομισματική πολιτική που δεν μπορεί να έχει την ίδια διάρκεια για όλες τις κεντρικές τράπεζες του πλανήτη, αναλόγως και των επιμέρους μακροοικονομικών μεγεθών, όμως αποτελεί σαφώς μια διαδικασία αντικινήτρων στην πάγια ρευστότητα των τραπεζών, ώστε να διοχετευθούν οι καταθέσεις στην πραγματική οικονομία.
Η κατάσταση βέβαια ποικίλλει παγκοσμίως, καθώς οι διεθνείς συσχετισμοί έχουν ήδη προκαλέσει ασυμμετρία στο παγκόσμιο διαθέσιμο εισόδημα, ενώ το παγκόσμιο χρέος δείχνει να έχει υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας ανησυχία για μια νέα φούσκα σε αγορές που δεν γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή πότε και αν τελικά θα προκαλέσουν το λεγόμενο domino effect.
Τα αρνητικά επιτόκια έχουν σίγουρα πολλαπλές τάσεις και συνέπειες στην αγορά, πέρα από την αρνητική συνέπεια στην κερδοφορία των τραπεζών.
Τα αρνητικά και εν γένει τα πολύ χαμηλά επιτόκια μειώνουν το κόστος του χρήματος και έτσι γίνονται πιο ελκυστικές οι επενδύσεις για μεγάλες αλλά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ώστε να χρηματοδοτήσουν το επενδυτικό τους πρόγραμμα.
Δεν είναι όμως βέβαιο αν σε ένα καθεστώς μεταβαλλόμενων ισοτιμιών και κυμαινόμενων επιτοκίων μπορούν τα δανειακά ανοίγματα των επιχειρήσεων να αποπληρωθούν στο ακέραιο και δεν θα δημιουργήσουν τελικά πρόσθετα προβλήματα στις εμπορικές τράπεζες επιτείνοντας τα NPLs, που κυρίως στην Ελλάδα αποτελεί μια σοβαρή παράμετρο για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Οι χώρες που μπορούν πρακτικά να επωφεληθούν από τα αρνητικά επιτόκια μεσοπρόθεσμα είναι εκείνες με σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό, που μπορούν μάλιστα να χρηματοδοτήσουν με ίδια κεφάλαια εταιρικά ομόλογα με αξιόλογες αποδόσεις, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν τόσο ιδιώτες επενδυτές, ξένοι θεσμικοί, αλλά και οι ίδιες οι τράπεζες, ώστε να μετριάσουν και την απώλεια εσόδων μέσω των αρνητικών επιτοκίων.
Επίσης, η σχετική άνοδος των αμοιβαίων κεφαλαίων, κυρίως των μετοχικών, αλλά και η ανοδική πορεία σημαντικών μετοχικών δεικτών σε αρκετές διεθνείς αγορές δίνουν το σήμα, έστω και με επιφυλάξεις, ότι έχουμε φθάσει στο τέλος των σταθερών αποδόσεων μέσω των επιτοκίων και ένα λογικό ρίσκο είναι αναγκαίο σε κάθε περίπτωση για να έρθουν μεγαλύτερες αποδόσεις.
Αυτή η τάση σίγουρα είναι ευάλωτη εν μέσω διεθνών ανισορροπιών, όπως το Brexit αλλά και ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας, αν όμως οι συνέπειες μέσω της ανακατεύθυνσης των εμπορευμάτων και των ροών αγαθών και κεφαλαίων μπορέσουν να απορροφηθούν, ενδέχεται να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη άνθηση των χρηματαγορών, ενδυνάμωση των ιδιωτικών επενδύσεων, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια αυξημένη ισορροπία ανάμεσα σε αποταμίευση και επένδυση, που δεν θα αποτελεί zero sum game, αλλά θα δημιουργήσει νέες συνθήκες παγκόσμιας ανάπτυξης.
Σε κάθε περίπτωση, είναι αμφίβολο και παρακινδυνευμένο να εξαχθούν από τώρα οικονομικά συμπεράσματα για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής σε καθεστώς αρνητικών επιτοκίων, εν μέσω τόσο αντιφατικών παραγόντων που επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία.
Με βάση τα παραπάνω, είναι βέβαιο ότι υφίστανται τα αρνητικά σενάρια, που θέλουν τις τράπεζες και τους επενδυτές εγκλωβισμένους σε έναν φαύλο κύκλο χαμηλής κερδοφορίας και συρρίκνωσης δραστηριοτήτων, υπάρχει όμως και μια προοπτική ενίσχυσης των κεφαλαίων μέσω των χρηματαγορών, με χαμηλό κόστος δανεισμού και υψηλές αποδόσεις για όλους τους συμμετέχοντες.
* Ο κ. Μελέτης Ρεντούμης είναι οικονομολόγος τραπεζικός.