T ο σκότος αρχίζει να διαλύεται. Αυτή είναι η πραγματικότητα στο πεδίο των μαχών στο Αφγανιστάν. Αυτό απεδείχθη επίσης, αληθές, στη Ντόχα την περασμένη εβδομάδα, όπου η υπουργική σύνοδος του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) συμφώνησε να εγκαινιάσει ένα γύρο διαπραγματεύσεων.
Λαμβάνοντας υπόψη την ένταξη Κίνας και Ταϊβάν, στον ΠΟΕ, η απόφαση αυτή καταδεικνύει ότι υπάρχει η πολιτική βούληση να ενισχυθεί το διεθνές εμπορικό σύστημα ενώ μάλλον θα επιβραδύνει την πορεία προς την εφαρμογή προστατευτικών μέτρων στη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης.
Βρισκόμαστε, όμως, στην αρχή. Τα μέλη του ΠΟΕ πρέπει να ολοκληρώσουν εκείνο που άρχισαν. Οι διαπραγματευτές για να επιτύχουν, οφείλουν να ικανοποιήσουν τα αιτήματα όλων των μελών του ΠΟΕ και ιδίως των αναπτυσσομένων χωρών. Ωστόσο, η Oxfam, ο φιλανθρωπικός οργανισμός ανάπτυξης είχε δίκιο όταν έλεγε κατά τη έναρξη της υπουργικής συνόδου ότι «το σύστημα αντιμετωπίζει κρίση νομιμότητας».
Η κρίση αυτή είναι προϊόν όχι μιας διαμαρτυρίας εναντίον της παγκοσμιοποίησης, αλλά μιας παταγώδους υποκρισίας και διπλών κανόνων που διέπουν τη συμπεριφορά των αναπτυγμένων χωρών έναντι των αναπτυσσομένων χωρών. Τις δεκαετίες 1980 και 1990 οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν ενθαρρυνθεί -ορισμένες ενδεχομένως είχαν εξαναγκασθεί- να δεχθούν τους κανόνες της οικονομίας της αγοράς.
Η απελευθέρωση του εμπορίου ήταν ο όρος που έθεσαν η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στις αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να τους χορηγήσουν τα αναγκαία δάνεια για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού τους χρέους. Οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί κάλεσαν κατά τον ίδιο τρόπο τα αναπτυγμένα κράτη να συμμετάσχουν στις εμπορικές διαπραγματεύσεις του γύρου της Ουρουγουάης.
Οι προηγμένες χώρες παίζουν ένα σημαντικό ρόλο εντός του εμπορικού συστήματος, είτε ως διαπραγματευτές είτε ως αγορές. Το 2000 το 50% των παγκόσμιων εξαγωγών των εμπορευμάτων πήγαν στις αγορές των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, της Ιαπωνίας και του Καναδά. Στο θέμα αυτό επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ενωση ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ ως υπερδύναμη, απορροφώντας το ένα πέμπτο περίπου των εισαγομένων εμπορευμάτων.
Πώς τήρησαν οι χώρες αυτές τις αρχές του φιλελευθερισμού και τις άπλετες υποσχέσεις τους; H απάντηση είναι: αθλίως.
Η Παγκόσμια Τράπεζα σημειώνει ότι ένας κοινός φτωχός αντιμετωπίζει τους εμπορικούς δασμούς με διπλάσιο βάρος από έναν εργαζόμενο σε μια ανεπτυγμένη χώρα.
Γενικώς οι δασμοί, επί των εισαγομένων αγαθών στις αναπτυγμένες χώρες, από τα αναπτυσσόμενα κράτη είναι τέσσερις φορές υψηλότεροι σε σχέση με τους δασμούς επί των εισαγωγών από άλλες αναπτυγμένες χώρες. Εξαιρετική προστασία εφαρμόζεται έναντι των εισαγωγών πολλών αγροτικών προϊόντων (ιδιαιτέρως στην E.E. και την Ιαπωνία) κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ενδυμάτων (κυρίως στις ΗΠΑ και τον Καναδά) καθώς και στα παπούτσια.
Οι ενισχύσεις των αγροτών στις αναπτυγμένες χώρες το 2000 ήταν της τάξης των 245 δισεκατομμυρίων δολαρίων, πέντε φορές περισσότερο από το σύνολο της οικονομικής βοηθείας που δόθηκε στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Στα μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το ένα τρίτο του αγροτικού εισοδήματος το 2000 προήλθε από τις κρατικές επιδοτήσεις.
Διαμαρτυρόμενος για το ότι ένα μεγάλο μέρος της βοηθείας αυτού του είδους είναι «πεταμένα χρήματα» ο υπουργός των οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών Πολ O’ Νίλ λέει ότι ισχύει η ευαγγελική ρήση «διυλίζεται ο κώνωπας ενώ καταπίνεται η κάμηλος».
Εν συνεχεία, εκτός των υψηλών δασμών, στις εισαγωγές των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και των ενδυμάτων, υπάρχει και η εκκρεμούσα πολυφωνική συμφωνία, η οποία θέτει στενούς περιορισμούς στις εξαγωγές των αναπτυσσόμενων χωρών για τα προϊόντα αυτά.
Στο γύρο της Ουρουγουάης, οι ανεπτυγμένες χώρες δεσμεύθηκαν να καταργήσουν τους περιορισμούς αυτούς το αργότερο μέχρι το 2005. Προς το παρόν οι υποσχέσεις τους παραμένουν γράμμα κενό δεδομένου ότι τα λεχθέντα του παρελθόντος έχουν περιπέσει σε λήθη.
Ας εξετάσουμε και τις διαδικασίες του «αντιντάμπιγκ», τις οποίες τα ανεπτυγμένα κράτη είναι αποφασισμένα να υπερασπίσουν. Κάθε φοιτητής, ο οποίος εξέτασε τη λογική του «αντιντάμπιγκ» κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι πρακτική προστατευτισμού, ότι παραβιάζει τους θεμελιώδεις κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού και ότι πολύ συχνά ενεργεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζει τα εγχώρια καρτέλ. Θα πρέπει να επισημάνουμε την ειρωνική θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στο θέμα της εφαρμογής των μέτρων «αντιντάμπιγκ» σχετικά με τις επιδοτήσεις των πλεονασμάτων των αγροτικών προϊόντων, στη σύνοδο της Ντόχα.
Ομως πίσω από τα μέτρα αυτά κρύβεται κάτι πιο βαθύ. Το ότι οι αναπτυγμένες χώρες επιμένουν ότι τα αναπτυσσόμενα κράτη θα πρέπει να προσαρμοσθούν στις δυνάμεις της αγοράς.