Το πείραμα που έκαναν οι ΗΠΑ μεταρρυθμίζοντας το σύστημα πρόνοιας πρόκειται να υποβληθεί σύντομα στη σημαντικότερη δοκιμασία του. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου έπληξαν καθοριστικά την ήδη επιβραδυνόμενη αμερικανική οικονομία. Εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας χάνονται στις αερομεταφορές, στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια, στους κλάδους που προσέφεραν απασχόληση στις φτωχές μητέρες. Μετά τον Νόμο του 1996, κάθε πολιτεία είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για το εκάστοτε πρόγραμμα κοινωνικών παροχών που εφαρμόζει, αλλά οι πολιτείες βλέπουν σήμερα τα έσοδά τους να μειώνονται και να αυξάνονται τα αιτήματα για κοινωνικά επιδόματα.
Το 1992, όταν ο πρόεδρος Κλίντον υπέγραψε τον Νόμο του 1996, πολλοί προέβλεψαν προβλήματα. Μέχρι τότε οι ομοσπονδιακές αρχές εκχωρούσαν σε κάθε πολιτεία ένα ποσό για κοινωνικές παροχές το οποίο αυξανόταν όταν αυξάνονταν οι υποχρεώσεις της εκάστοτε πολιτείας. Με τον Νόμο του 1996, όμως, παραχωρεί ένα σταθερό κονδύλι σε κάθε πολιτεία, που αναλαμβάνει να το κατανείμει. Το νέο σύστημα έθεσε όριο πέντε ετών στο δικαίωμα κοινωνικών παροχών και πολλοί επικριτές του επισήμαναν ότι τουλάχιστον 1.000.000 παιδιά θα καταδικασθούν σε ένδεια και οι μητέρες τους θα καταλήξουν στους δρόμους.
Τίποτε τέτοιο δεν έγινε επειδή οι πολιτείες απαίτησαν από τις φτωχές μητέρες να εργάζονται, με αποτέλεσμα οι υποχρεώσεις τους σε κοινωνικά επιδόματα να περιορισθούν στο ήμισυ. Παράλληλα έχουν μειωθεί τα ποσοστά των φτωχών και ιδιαίτερα μεταξύ των ισπανόφωνων και των μαύρων, που βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μεταρρυθμίσεις απέφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα», σχολιάζει ο Ρον Χάσκινς, πρώην μέλος των Ρεπουμπλικανών του Κογκρέσου, που βοήθησε στη σύνταξη της αρχικής νομοθεσίας.
Δεν συμμερίζονται όλοι τη γνώμη του. H μεταρρύθμιση του συστήματος προνοίας εφαρμόσθηκε σε μια περίοδο ανεπανάληπτης οικονομικής ευημερίας. O Μαρκ Γκρίνμπεργκ, στέλεχος του Κέντρου Κοινωνικής Πολιτικής, επισημαίνει ότι «δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό οι εξελίξεις οφείλονται στους περιορισμούς του νέου συστήματος και σε ποιο βαθμό στο ότι ταυτοχρόνως διάφοροι παράγοντες ωθούσαν τα πράγματα στην ίδια κατεύθυνση». Μολονότι είναι σημαντικός ο αριθμός των Αμερικανών που υπερέβησαν τα, μάλλον αυθαίρετα καθορισμένα, επίσημα όρια της φτώχειας, οι ενδείξεις κατατείνουν στο ότι το καθεστώς των παιδιών βελτιώνεται μόνον όταν αυξάνεται το εισόδημα των οικογενειών. Εξάλλου, σημαντικός αριθμός μελετών αποκαλύπτει ότι ενώ πολλές φτωχές μητέρες εργάζονται, στην πράξη τα οικονομικά τους δεν είναι καλά.
Παρά τα επιτεύγματά του, το καινούργιο σύστημα έχει μια σκοτεινή πλευρά. Στο παρελθόν, περί τα 4,4 εκατομμύρια οικογένειες καλύπτονταν από το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Σήμερα περί τις 700.000 οικογένειες βρίσκονται σε χειρότερη οικονομική κατάσταση από πριν, έχοντας χάσει τις εισφορές επειδή δεν συνεργάσθηκαν με το νέο σύστημα. Περί τις 120.000, άλλωστε, αποκλίσθηκαν εξαιτίας των αυστηρών χρονικών ορίων. Ολα αυτά δεν οδήγησαν, βέβαια, σε ένδεια επειδή η καταβολή επιδομάτων αντιπροσωπεύει το μικρότερο τμήμα του συνολικού πακέτου κοινωνικής προστασίας, που περιλαμβάνει διατροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και συχνά παροχή στέγης. H βοήθεια αυτή συνεχίζει όταν σταματήσουν οι εισφορές ακόμη και μετά τα πέντε έτη. Ορισμένοι επιβιώνουν, άλλωστε, με τη βοήθεια συγγενών και φίλων. Το ερώτημα που προκύπτει τώρα καθώς στενεύουν τα χρονικά όρια, χάνονται θέσεις εργασίας και τα ταμεία των πολιτειών στερεύουν από μετρητά, είναι: θα γίνει πιο εμφανής η ένδεια και η εξαθλίωση; Σύμφωνα με τον Χάρι Χόλτζερ του Πανεπιστημίου του Τζορτζτάουν, «είναι σαφές ότι το δίχτυ προστασίας είναι τώρα ασθενέστερο και λεπτότερο». O κ. Χόλτζερ υπογραμμίζει ότι ώς τώρα το όριο των πέντε ετών δεν είχε σημασία, επειδή ο αριθμός εκείνων που καλύπτονται από το σύστημα πρόνοιας επί πέντε ολόκληρα έτη είναι περιορισμένος, ενώ οι κανονισμοί επιτρέπουν στις πολιτείες να παρατείνουν τις εισφορές πέραν των πέντε ετών στο 20% των υποχρεώσεών τους. Επιπλέον είναι σημαντικός ο αριθμός εκείνων που έχουν εργασθεί έστω για λίγο και μπορούν να επιστρέψουν στα επιδόματα.
Προς το παρόν, οι περισσότερες πολιτείες αναμένεται ν’ αντέξουν το βάρος αλλά σύντομα οι αριθμοί των δικαιούχων θα αρχίσουν να αυξάνονται. Εξάλλου, σημαντικός αριθμός όσων εξαναγκάσθηκαν να εργασθούν, για παράδειγμα το 35% με 40% των φτωχών μητέρων, έχουν εργασθεί για αρκετό χρονικό διάστημα ώστε να δικαιούνται επίδομα ανεργίας για έξι μήνες ή και περισσότερο. Ενώ, όμως, έχουν υποβληθεί προτάσεις για αύξηση του ποσοστού των δικαιούχων σε επιδόματα, είναι αμφίβολο αν η κυβέρνηση Μπους θα τις υποστηρίξει. Ακόμη και μεταξύ των δριμύτερων επικριτών της μεταρρύθμισης, λίγοι είναι εκείνοι που προβλέπουν ραγδαία αύξηση της φτώχειας σε μικρό χρονικό διάστημα. Σύμφωνα, όμως, με τους οικονομικούς αναλυτές, η έκταση του προβλήματος θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια και τη σοβαρότητα της ύφεσης στην αμερικανική οικονομία.