ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Εγκρίθηκε στη χθεσινή τηλεδιάσκεψη του Ecofin η ενεργοποίηση της ρήτρας γενικής εξαίρεσης (general escape clause) του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, την οποία εισηγήθηκε την Παρασκευή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ρήτρα, που προστέθηκε στο ΣΣΑ μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-9 και που ισοδυναμεί με αναστολή των περιοριστικών δημοσιονομικών του κανόνων, ενεργοποιείται για πρώτη φορά. Δίνει συνεπώς το πράσινο φως στα κράτη-μέλη να παρέμβουν μαζικά για τη στήριξη της οικονομικής δραστηριότητας, σε συνθήκες άνευ προηγουμένου κατάρρευσης του ΑΕΠ.
Στο κοινό ανακοινωθέν αναγνωρίζεται ότι η πανδημία «ήδη έχει έναν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην Ευρωπαϊκή Ενωση», ο οποίος απαιτεί «μια αποφασιστική, φιλόδοξη και συντονισμένη απάντηση» σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής. Η χρήση της ρήτρας γενικής εξαίρεσης, σημειώνεται, «θα εξασφαλίσει την αναγκαία ευελιξία ώστε να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για τη στήριξη των συστημάτων υγείας και πολιτικής προστασίας και για την προάσπιση των οικονομιών μας», μέσω επιπλέον δημοσίων δαπανών για τόνωση της ζήτησης.
Σε δήλωσή του μετά το τέλος της συνεδρίασης, ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις τόνισε ότι η Κομισιόν, πέρα από την ευελιξία που έχει θεσμοθετήσει σχετικά με τους δημοσιονομικούς κανόνες και τις κρατικές ενισχύσεις, συνεργάζεται στενά με τις τραπεζικές ρυθμιστικές αρχές (ευρωπαϊκές και εθνικές), «για να διασφαλίσουμε ότι οι πιστώσεις και η ρευστότητα θα συνεχίσουν να ρέουν προς την πραγματική οικονομία». Σχετικά με μέτρα τόνωσης της οικονομίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο κ. Ντομπρόβσκις αναφέρθηκε σε μέτρα όπως το Corona Investment Response Initiative (η πρωτοβουλία αξιοποίησης των λιμναζόντων πόρων από τα διαρθρωτικά ταμεία αξίας 37 δισ. ευρώ) και τις κοινές ενέργειες με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την παροχή ρευστότητας σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις. «Εξερευνούμε και τη δυνατότητα νέων μέτρων και εργαλείων, βάσει του άρθρου 122.2 της Συνθήκης, που αφορά ακριβώς καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης», πρόσθεσε.
Εν τω μεταξύ, ενισχύονται οι πιέσεις για μία πανευρωπαϊκή απάντηση στην άνευ προηγουμένου ύφεση που προκαλεί η πανδημία του κορωνοϊού. Σε διάγγελμά του την Κυριακή –το τέταρτο από την προκήρυξη κατάστασης εκτάκτου ανάγκης στη χώρα– ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ τάχθηκε υπέρ ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ που θα περιλαμβάνει μαζικές δημόσιες επενδύσεις σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Ο κ. Σάντσεθ επίσης υπερασπίστηκε την ιδέα της έκδοσης «κορωνο-ομολόγων» – ευρω-ομολόγων που θα θωρακίσουν τις πιο υπερχρεωμένες χώρες από τις αναπόφευκτες πιέσεις στην αγορά ομολόγων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει λόγο για ύφεση 1%-2,5% ή μεγαλύτερη για το 2020· ο Ερικ Νίλσεν, επικεφαλής οικονομολόγος της Unicredit, σε σημείωμά του την Κυριακή έθεσε ως αισιόδοξο σενάριο μία ύφεση 5-10%, με το απαισιόδοξο (αν δεν υπάρξει η αναγκαία κινητοποίηση των αρχών) να φτάνει το 30%!
Παρά το μέγεθος της επερχόμενης καταστροφής, ωστόσο, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι αντίπαλοι της δημοσιονομικής ενοποίησης θα μετακινηθούν από τις θέσεις τους. Σε ανάρτησή του στο Twitter μετά το Ecofin, ο υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας Γ. Χέκστρα έγραψε ότι η ενεργοποίηση της ρήτρας γενικής εξαίρεσης «δίνει αρκετό χώρο στα κράτη-μέλη να κάνουν ό,τι χρειαστεί για την καταπολέμηση του ιού COVID-19 και των οικονομικών συνεπειών του» – υπονοώντας σαφώς ότι τίποτα πιο ριζοσπαστικό δεν είναι απαραίτητο.
Ο ρόλος του ESM
Παράλληλα, στη σημερινή εξ αποστάσεως συνεδρίαση του Eurogroup η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει το εργαλείο μέσω του οποίου θα μπορέσει να επιστρατευθεί το διόλου ευκαταφρόνητο οπλοστάσιο του ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας) στον πόλεμο κατά του κορωνοϊού.
Οπως αποκάλυψε (στο Reuters) το Σαββατοκύριακο ο κ. Ντομπρόβσκις, η Επιτροπή ανέλαβε αυτό το έργο κατόπιν αιτήματος του ίδιου του ESM, της ΕΚΤ και των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης.
Ο ESM διαθέτει 410 δισ. ευρώ δυνητικά προς δανεισμό στα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης. Το πρόβλημα είναι ότι τα εργαλεία του αφορούν ασυμμετρικά σοκ που προκύπτουν από τις αδυναμίας της μιας ή της άλλης οικονομίας.
Στην περίπτωση του κορωνοϊού «έχουμε ένα συμμετρικό σοκ που επηρεάζει όλα τα κράτη-μέλη», όπως είπε ο κ. Ντομπρόβσκις. «Από αυτή την άποψη, είναι καλό να έχουμε ένα εξειδικευμένο εργαλείο του ESM, που σε περίπτωση ανάγκης να μπορούσε να ξεκλειδώσει το OMT της ΕΚΤ, να αγοράσει ποσότητες ομολόγων χωρίς ανώτατο όριο αν χρειαστεί».
Με άλλα λόγια, η βραχυπρόθεσμη λύση που έδωσε η ΕΚΤ την περασμένη εβδομάδα με τα 750 δισ. ευρώ του PEPP ενδέχεται να μην επαρκέσουν αν η κατάσταση συνεχίσει να επιδεινώνεται.
Στην περίπτωση αυτή, αναζητείται ο τρόπος να επιστρατευτεί ο ESM –και άρα μέχρι σήμερα ανενεργό πρόγραμμα που θεσμοθέτησε το 2012 ο Μάριο Ντράγκι– χωρίς να επιβληθεί στη χώρα που θα προσφύγει σε αυτό αιρεσιμότητα και χωρίς να αποτελέσει η προσφυγή στίγμα στα μάτια των αγορών.