ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ-ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Στα χέρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βρίσκεται και επισήμως από την περασμένη Πέμπτη η «καυτή πατάτα» του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Η Κομισιόν θα πρέπει να παρουσιάσει στους ηγέτες των 27 κρατών-μελών της Ε.Ε. μια νέα πρόταση για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της Ενωσης (το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της περιόδου 2021-7) που θα περιλαμβάνει και το νέο Ταμείο.
Η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, στη συνέντευξη Τύπου μετά το πέρας της τηλεδιάσκεψης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, δεσμεύτηκε να συνεργαστεί στενά με τα κράτη-μέλη ώστε να παρουσιάσει την εισήγηση της Επιτροπής για το Ταμείο και για τον νέο προϋπολογισμό έως «τη δεύτερη ή την τρίτη εβδομάδα του Μαΐου». Σύμφωνα με δημοσιογραφικές αναφορές, η ακριβής ημερομηνία θα είναι η 6η Μαΐου – αν και δεν αποκλείεται να υπάρξει περαιτέρω καθυστέρηση, δεδομένης της πολιτικά εκρηκτικής φύσης του εγχειρήματος.
Οπως είπε η πρόεδρος της Κομισιόν, η Επιτροπή προτείνει την αύξηση της «οροφής» των ιδίων πόρων του ΠΔΠ από 1,2% σε 2% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος της Ε.Ε. «για μια περίοδο 2-3 ετών», κάτι που θα επιτρέψει στο εκτελεστικό όργανο της Ε.Ε. να δανειστεί στις αγορές για να χρηματοδοτήσει το Ταμείο Ανάκαμψης. Η κ. Φον ντερ Λάιεν δεν διευκρίνισε το ύψος του δανεισμού που θα επιτρέψει αυτή η αύξηση της «οροφής».
Σύμφωνα με έγγραφα που έχουν διαρρεύσει, το σχέδιο της Επιτροπής προβλέπει την άντληση 320 δισ. ευρώ με αυτή τη μέθοδο, με τα μισό του ποσού αυτού να χορηγείται στη συνέχεια στα κράτη-μέλη ως μακροχρόνια δάνεια. Προβλέπει επίσης τη σύσταση ενός «προσωρινού και στοχευμένου Ταμείου Ανάκαμψης» εντός του ΠΔΠ, ύψους 300 δισ. ευρώ και άλλες πρωτοβουλίες, από τις οποίες θα προκύψουν «τουλάχιστον 2 τρισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις και δαπάνες».
Ωστόσο έχουν ήδη αρχίσει να ακούγονται φωνές σκεπτικισμού σχετικά με τη δυνατότητα να κινητοποιηθούν τόσο μεγάλα ποσά. Ο Γκρέγκορι Κλάις του ινστιτούτου Bruegel, για παράδειγμα, έγραφε στο Twitter ότι η δυνατότητα μόχλευσης ιδιωτικών επενδύσεων στα επίπεδα που ανακοινώνει η Επιτροπή ήταν πάντα αμφισβητούμενη (βλέπε σχέδιο Γιούνκερ, Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία κ.ά.), αλλά ειδικά σε συνθήκες ύφεσης ή στην πρώιμη φάση της ανάκαμψης, δεν θα λειτουργήσει. «Δεν θα υπάρχει επαρκής ζήτηση για δάνεια (από την ΕΤΕπ) ή projects από τον ιδιωτικό τομέα για να διασφαλίσει μια ισχυρή ανάκαμψη», προειδοποίησε ο ειδικός του Bruegel. «Δεδομένου του βάθους της ύφεσης, θα χρειαστούμε δημοσιονομική πολιτική (δηλαδή δαπάνες) για να ενισχύσουμε άμεσα τη συνολική ζήτηση», σημείωσε.
Η ένταξη του Ταμείου Ανάκαμψης στο ΠΔΠ δημιουργεί εύλογες ανησυχίες τόσο για το μέγεθος (το κατώτατο όριο των προτάσεων της Ιταλίας και της Ισπανίας είναι μεγαλύτερο από το ύψος που πρότειναν οι «φειδωλοί 4» για ολόκληρη την επόμενη επταετία) όσο και για την ταχύτητα με την οποία θα μπορέσει να τεθεί σε λειτουργία. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Μουτζτάμπα Ραχμάν, επικεφαλής ευρωπαϊκών θεμάτων του Eurasia Group, η Κομισιόν θα εργαστεί τις επόμενες δύο εβδομάδες «χωρίς επίσημη καθοδήγηση από τους ηγέτες, για το μέγεθος, τα χρονοδιαγράμματα και τον τρόπο χρηματοδότησης των χωρών – εξαιτίας της απουσίας συναίνεσης μεταξύ Βορρά και Νότου». Το στρατόπεδο των Νοτίων, σύμφωνα με τον Ραχμάν, θα συνεχίσει να ασκεί πιέσεις για ένα Σχέδιο Β αντί της ένταξης του Ταμείου στο ΠΔΠ, αν φανεί ότι οι διαπραγματεύσεις βαλτώνουν.
Από την πλευρά του, ο Σαχίν Βαλέ, οικονομολόγος και πρώην σύμβουλος του Χέρμαν βαν Ρομπέι στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, μιλάει στην «Κ» για την ένα σχέδιο ανάκαμψης που είναι «ατελές και ανισοβαρές» και που δημιουργεί προϋποθέσεις «ριζικής απόκλισης» στις οικονομικές προοπτικές των κρατών-μελών. Με την ουσιαστική αναστολή των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, σημειώνει, αποκτούν τεράστιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα εντός της ενιαίας αγοράς οι επιχειρήσεις με έδρα σε δημοσιονομικά ισχυρές χώρες.
Στην τηλεδιάσκεψη των ηγετών την Πέμπτη, στο επίκεντρο της συζήτησης βρέθηκε, εκτός από το μέγεθος, και το ζήτημα του τρόπου χορήγησης των πόρων του νέου Ταμείου. Το στρατόπεδο του Νότου, με επικεφαλής τη Γαλλία, επέμενε στην παροχή επιχορηγήσεων στα κράτη-μέλη, ώστε να μη διογκωθεί περαιτέρω το χρέος τους, και σε ένα πακέτο τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ. Οι «φειδωλοί 4» του Βορρά (Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία) επιμένουν ότι οι πόροι πρέπει να δοθούν με τη μορφή δανείων και ότι το μέγεθος πρέπει να είναι μικρότερο.
Η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ δεσμεύθηκε κατά τη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης ότι θα στηρίξει ένα τεράστιο πακέτο τόνωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μίλησε, συγκεκριμένα, για διπλασιασμό του πακέτου των 540 δισ. ευρώ του Eurogroup. Η αντίθεσή της στις επιχορηγήσεις ήταν λιγότερο εμφατική από αυτήν άλλων χωρών του Βορρά.
Μοναδικό καταφύγιο για ρευστότητα η ΕΚΤ
Με το Ταμείο Ανάκαμψης να απέχει ακόμα από την ενεργοποίησή του και την πιστωτική γραμμή του ESM να παραμένει πολιτικά τοξική (αν και δεν αποκλείεται να προσφύγουν σε αυτήν ορισμένες χώρες ως «χρηματοδότηση-γέφυρα» πριν τεθεί σε λειτουργία το Ταμείο), ο δανειστής ύστατης καταφυγής των κρατών-μελών της Ευρωζώνης είναι έως τώρα –για μία ακόμα φορά– η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Με το νέο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων PEPP (Pandemic Emergency Purchase Programme) των 750 δισ. ευρώ που ανακοίνωσε στις 18 Μαρτίου, η ΕΚΤ έσβησε γρήγορα τη φωτιά που πήγε να ανάψει σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, θέτοντας υπό έλεγχο τα επιτόκια δανεισμού τους.
Καταργώντας τους περισσότερους περιορισμούς που είχε επιβάλει στον εαυτό της σε παλαιότερους γύρους ποσοτικής χαλάρωσης –και επαναφέροντας στη συνέχεια το waiver που της επιτρέπει να δέχεται ελληνικά ομόλογα ως ενέχυρα για δανεισμό στις ελληνικές τράπεζες– η κεντρική τράπεζα (ως ομοσπονδιακό, ανεξάρτητο όργανο) έχει κινηθεί ταχύτερα και πιο αποτελεσματικά από οποιονδήποτε άλλο ευρωπαϊκό θεσμό.
Η ΕΚΤ έχει δηλώσει εξαρχής ότι «είναι απολύτως προετοιμασμένη να αυξήσει το μέγεθος των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων και να προσαρμόσει τη σύνθεσή τους όσο χρειαστεί και για όσο διάστημα χρειαστεί». Σύμφωνα με σφυγμομέτρηση που διενήργησε το Bloomberg, η κεντρική τράπεζα θα αυξήσει το ύψος των αγορών στο πλαίσιο του PEPP κατά 500 δισ., ανεβάζοντας τις συνολικές αγορές για το 2020 (μέσω PEPP και άλλων προγραμμάτων) στο 1,5 τρισ. ευρώ.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι αυτό θα συμβεί τον Σεπτέμβριο, αλλά ένας στους τέσσερις που ρωτήθηκαν από το Bloomberg πιστεύουν ότι μπορεί να συμβεί και την ερχόμενη Πέμπτη, στην καθιερωμένη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Δ.Σ. της τράπεζας.
Ενώ συνεχίζει την παράδοση μη ορθόδοξης πολιτικής που καθιέρωσε ο Μάριο Ντράγκι, η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ έχει ανεβάσει τους τόνους απέναντι στους ηγέτες των κρατών-μελών της Ευρωζώνης και της Ε.Ε., καλώντας τους να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να στηρίξουν από κοινού και μαζικά την ευρωπαϊκή οικονομία με δημοσιονομικά μέτρα. Στην τηλεδιάσκεψη της Πέμπτης προειδοποίησε τους ηγέτες των «27» ότι «έχουν κάνει πολύ λίγα, πολύ αργά» και ότι ενδέχεται το ΑΕΠ της Ευρωζώνης να βυθιστεί κατά 15% το 2020.
Tο βασικό σενάριο της ΕΚΤ, που αναφέρεται σε ύφεση 9%, είναι και αυτό δυσμενέστερο από την πρόβλεψη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για ύφεση 7,5%. Οι επόμενες επίσημες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα δημοσιευθούν στις 7 Μαΐου, αλλά την περασμένη εβδομάδα στελέχη της Επιτροπής ενημέρωσαν τους πρέσβεις των κρατών-μελών ότι η ύφεση στην Ε.Ε. θα κυμανθεί μεταξύ 7,5%-10%.