Σε έναν κόσμο που ξαφνικά δοκιμάζεται από μια άνευ προηγουμένου υγειονομική κρίση, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνονται απροετοίμαστοι. Οι οικονομολόγοι, διεθνώς, προσφέρουν λύσεις οικονομικής πολιτικής αλλά μένει να δούμε ποιες από αυτές θα είναι εφικτές και πολιτικά πρόσφορες, ειδικότερα δε για την Ε.Ε. και ικανές να κάμψουν την πάγια ορθοδοξία των βόρειων χωρών που στηρίζονται στις απηρχαιωμένες, πλην όμως ισχύουσες, θεσμικές αγκυλώσεις τής προ 30ετίας Συνθήκης του Μάαστριχτ για την ΟΝΕ.
Χρειάζονται νέα εργαλεία και ένα από τα πλέον ριζοσπαστικά –μεταξύ πολλών οικονομολόγων και πολιτικών– είναι η άμεση και μη επιστρεπτέα παροχή χρηματοδότησης από την ΕΚΤ. Για τους υπέρμαχους της δημοσιονομικής και αντιπληθωριστικής πειθαρχίας, ήταν πάντα μια ανεπιθύμητη πολιτική, κάτι σαν «ταμπού» ή «βλασφημία» που δεν επιτρέπεται να σκεφτούμε, πόσο μάλλον να προτείνουμε. Στις σημερινές όμως συνθήκες, είναι σημαντικό οι ηγεσίες να ενστερνισθούν το ότι αυτή η έκτακτη κατάσταση έχει έναν συνδυασμό στοιχείων κρίσης που παρέχει τη λογική και την αιτιολόγηση για τη λήψη έκτακτων μέτρων. Είναι κρίση ανθρωπιστική και σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι η χειρότερη πανδημία από τη γρίπη του 1918. Είναι κρίση οικονομική που προκαλεί δραματική μείωση στην προσφορά και στη ζήτηση. Το δε οικονομικό κόστος αναμένεται να είναι δυσβάστακτο.
Μια συμβατική δημοσιονομική πολιτική θα αντιμετώπιζε τα πράγματα καταφεύγοντας στην αύξηση του δημοσίου χρέους η/και στην αύξηση της φορολογίας. Πέραν όμως από τη διάσταση της πολιτικής οικονομίας, ας μην παραβλέπουμε και ένα μεγάλο σοβαρό πολιτικό μειονέκτημα αυτής της πολιτικής. Στα καθ’ ημάς, για τον κ. Μητσοτάκη (αλλά και τον κάθε πρωθυπουργό) θα ήταν ικανό να «ερεθίσει» τα ανακλαστικά του κοινωνικού συνόλου και μάλιστα σε εποχή «ατομικού φόβου» για την υγεία, ότι έπεται νέος γύρος με μέτρα «λιτότητας».
Κατά συνέπεια, οι συμβατικές πολιτικές, τις οποίες ακολουθούμε ευλαβικά τις τελευταίες δεκαετίες, δεν έχουν εδώ εφαρμογή. Χρειαζόμαστε μια νέα αρχιτεκτονική που θα περιλαμβάνει ένα εφαρμόσιμο πολιτικό σενάριο με χρήση νέων θεσμικών και νομοθετικών μέτρων. Μια δημοσιονομική πολιτική κινήτρων που χρηματοδοτείται από «νέο χρήμα» με άμεση, μη αποπληρωτέα χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα.
Δεν παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι η έλλειψη πολιτικής και δημοσιονομικής ενοποίησης και οι περιορισμοί στο πεδίο νομισματικής πολιτικής της ΟΝΕ (που από καιρό έχει αναγνωριστεί ως προβληματική) δυσκολεύουν τους χειρισμούς επίτευξης ομοφωνίας. Οι ασυνήθιστες όμως ασθένειες απαιτούν και ασυνήθιστα φάρμακα. Οι έκτακτες καταστάσεις απαιτούν και έκτακτες λύσεις.
Η ΕΚΤ μέσα από μια έκτακτη «νομοθεσία-COVID» μπορεί να εγγυηθεί ότι η πολιτική αυτή θα είναι μια διαδικασία «ειδικών αναγκών» και όχι μεθόδευση «κρυφής» χρηματοδότησης ελλειμμάτων. Δημιουργείται ένα εφάπαξ πλάνο χρηματοδότησης το οποίο της δίνει την εξουσία να ενεργεί γρήγορα και να επανέλθει στην κανονική πολιτική της με την υποχώρηση της κρίσης.
Εξουσιοδοτούνται οι κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών να εφαρμόσουν «πολιτική ελικοπτέρου» αρχικά για 3 μήνες, με πιθανή παράταση αν απαιτηθεί ή και τερματισμό νωρίτερα εάν κριθεί δόκιμο. Η κυβέρνηση δεν εμπλέκεται στη διαδικασία, πέραν των νομοθετικών αλλαγών δημοσιονομικής υφής που απαιτούνται, ενώ παράλληλα συνιστάται επιτροπή πολιτικής COVID, υπό την προεδρία του κ. Στουρνάρα (ως εγγυητή της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας) και εξωτερικών οικονομικών παραγόντων, η οποία καθορίζει τα ποσά των μεταβιβάσεων, την κατανομή τους κατά τομείς και επιχειρήσεις και την ταχύτητα εφαρμογής τους.
Οσον αφορά τους τομείς και τις μεταβιβάσεις, είναι σημαντικό να μην απομακρυνθούν καθόλου από την εντολή έκτακτης ανάγκης και να επικεντρώνονται στις κατηγορίες που άμεσα θίγονται από την κρίση, όπως:
• Σύστημα υγειονομικής περίθαλψης (έξτρα κόστος εργασίας ιατρικού – νοσηλευτικού – επικουρικού προσωπικού), κόστος κεφαλαίου (αναπνευστικός εξοπλισμός, συσκευές, τεστ, εξοπλισμός προστασίας), επιδόματα ασθενείας, ασφαλιστικές επιδοτήσεις.
• Κατ’ οίκον βοήθεια σε άνεργα νοικοκυριά με χρηματικές και άλλες παροχές για στήριξη εισοδήματος και παροχή πρωτογενούς νοσηλευτικής βοήθειας σε αναπήρους, ηλικιωμένους και άτομα με ειδικές ανάγκες που στερούνται φυσικών πόρων ή και προσωπικής φροντίδας από το περιβάλλον τους.
• Βοήθεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις, με τη μορφή επιδοτήσεων, φορολογικών απαλλαγών και ασφαλιστικών περικοπών.
• Βοήθεια για τη διατήρηση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και την εξασφάλιση της πρόσβασης στις χρηματοοικονομικές πηγές.
Οι κεντρικές τράπεζες στις ΗΠΑ και στο Ην. Βασίλειο εφαρμόζουν ήδη «ανοιχτά» προγράμματα δημοσιονομικής στήριξης με εξαιρετικά μεγάλες αγορές κρατικών ομολόγων και άμεση χρηματοδότηση δημοσίων δαπανών. Η ίδια πολιτική στην ΕΕ με ένα εφάπαξ σχέδιο χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης, καθοδηγούμενο από την κεντρική τράπεζα και αυστηρά απαγορευτικό για χρηματοδότηση δημοσιονομικών ελλειμάτων, είναι μια τολμηρή πολιτική απάντηση για την αντιμετώπιση των καταστροφικών οικονομικών επιπτώσεων από την πανδημική εξάπλωση.
* Ο κ. Ηλίας Πεντάζος είναι οικονομολόγος, τ. γ.γ. Δημοσιονομικής Πολιτικής του υπουργείου Οικονομικών.