Νέο τοπίο δημιουργεί στην Ευρώπη η κοινή γαλλογερμανική πρόταση για το Ταμείο Ανάκαμψης. Η πρόταση, την οποία παρουσίασαν τη Δευτέρα ο Εμανουέλ Μακρόν και η Αγκελα Μέρκελ, σηματοδοτεί τη θεαματική επαναφορά του γαλλογερμανικού κινητήρα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καθώς και μια εντυπωσιακή υπέρβαση εκ μέρους της Γερμανίδας καγκελαρίου, προς την οποία την ωθούσαν φιλοευρωπαϊκές φωνές εδώ και περίπου μία δεκαετία.
Η στενή συνεργασία των δύο χωρών, σε επίπεδο υπουργών Οικονομικών με την υποστήριξη της προεδρίας και της καγκελαρίας, είχε ήδη γίνει αισθητή στις παρασκηνιακές διεργασίες που είχαν οδηγήσει στη συμφωνία του Eurogroup στις 9 Απριλίου. Η κ. Μέρκελ είχε θορυβηθεί από την ένταση της νέας κρίσης και τον κίνδυνο διεύρυνσης του χάσματος –οικονομικού και πολιτικού– μεταξύ Βορρά και Νότου που εγκυμονούσε. Τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς προχωρούσαν οι διαβουλεύσεις με το Παρίσι αλλά και με την ηγεσία των ευρωπαϊκών θεσμών (Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Σαρλ Μισέλ), επένδυσε πολύ χρόνο στην προσέγγιση σημαντικών στελεχών των Χριστιανοδημοκρατών, ώστε να διασφαλίσει τη στήριξή τους. Η απόφαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου στις 5 Μαΐου, που αμφισβητούσε τη νομιμότητα του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, έκανε τα επιτελεία των δύο κυβερνήσεων να εστιάσουν ακόμη περισσότερο σε μία στέρεη νομική βάση για τη νέα πρόταση.
Το Παρίσι και το Βερολίνο προτείνουν την άντληση 500 δισ. ευρώ μέσω κοινής έκδοσης χρέους και τη διανομή τους στις περιοχές και στους κλάδους που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση, ως επιχορηγήσεις μέσω των προγραμμάτων του νέου μακροπρόθεσμου κοινοτικού προϋπολογισμού (ΠΔΠ 2021-27). Ο κ. Μακρόν φέρεται να εξεπλάγη από την πρόθεση της κ. Μέρκελ να διατεθεί το σύνολο του ποσού με τη μορφή επιχορηγήσεων, με δεδομένες τη μακροχρόνια αντίθεσή της στην «ένωση μεταβιβάσεων» και την αρχική στάση της στις διαπραγματεύσεις για το Ταμείο.
Το χρέος προτείνεται να εκδώσει η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την αποπληρωμή του να στηρίζεται σε αυξημένους ίδιους πόρους του ΠΔΠ. Η πρόταση διέπεται από τη λογική της αναδιανομής υπέρ των οικονομικά ασθενέστερων χωρών, αποτρέπει την υπέρμετρη αύξηση του χρέους τους και, παράλληλα, κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την αναβάθμιση της Ε.Ε. σε μια δημοσιονομικά κυρίαρχη οντότητα.
Φυσικά, πολλές λεπτομέρειες, μικρές και μεγάλες, μένει να διευκρινιστούν: ποιοι πανευρωπαϊκοί φόροι θα αποτελέσουν την πηγή των αυξημένων ίδιων πόρων, με ποια κριτήρια θα διανεμηθούν οι πόροι, ποιος θα είναι ο ορίζοντας αποπληρωμής του νέου χρέους κ.ο.κ. Τα επιτελεία των δύο κυβερνήσεων άφησαν εσκεμμένα θολά αρκετά σημεία ώστε να διευκολύνουν την αποδοχή της πρότασης και να δώσουν μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας η πρόταση για το ΠΔΠ και το Ταμείο Ανάκαμψης αναμένεται την προσεχή Τετάρτη.
Ακόμη κι έτσι, η τελική συμφωνία δεν θα είναι εύκολη. Υπέρ της πρότασης τάχθηκαν άμεσα η Ισπανία και η Ιταλία, οι οποίες ήταν ενήμερες για το γενικό της περίγραμμα. Δύο ημέρες αργότερα, εκφράστηκε θετικά γι’ αυτήν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, χαρακτηρίζοντάς τη «σημαντικό βήμα προς μια πραγματική Ευρώπη της αλληλεγγύης».
Οι «φειδωλοί τέσσερις» ωστόσο (Αυστρία, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία) εξέφρασαν άμεσα τον σκεπτικισμό τους, ιδίως για την παροχή της βοήθειας με τη μορφή μεταβιβάσεων αντί δανείων. Ο Ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε τόνισε επίσης τη σημασία της αιρεσιμότητας που θα συνοδεύσει την αποδέσμευση των χρημάτων. Οι τέσσερις χώρες αναμενόταν να δημοσιοποιήσουν τις κοινές θέσεις τους για το νέο Ταμείο –περισσότερο κόκκινες γραμμές παρά μία ολοκληρωμένη αντιπρόταση– αλλά έως αργά την Παρασκευή δεν το είχαν κάνει. Η ιδέα της διασύνδεσης τουλάχιστον μέρους των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης με μεταρρυθμίσεις είναι ένα πιθανό σημείο σύγκλισης, ειδικά δεδομένης της αναφοράς στο γαλλογερμανικό ανακοινωθέν ότι η παροχή των πόρων «θα βασίζεται σε μια ξεκάθαρη δέσμευση των κρατών-μελών για την υιοθέτηση συνετών οικονομικών πολιτικών και μιας φιλόδοξης μεταρρυθμιστικής ατζέντας». Ο εκτελεστικός αντιπρόεδρoς της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βάλντις Ντομπρόβσκις, αναφέρθηκε επανειλημμένως την περασμένη εβδομάδα σε ένα νέο εργαλείο «ανάκαμψης και ανθεκτικότητας» (recovery and resilience facility), μέρος του ευρύτερου σχεδίου ανάκαμψης της Κομισιόν. Μέσω του εργαλείου αυτού θα «χρηματοδοτηθούν δημόσιες επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις συντεταγμένες με προτεραιότητες της Ε.Ε.», με όχημα της αιρεσιμότητας τις συστάσεις του ευρωπαϊκού εξαμήνου.
Πέρα από το Ταμείο Ανάκαμψης, η γαλλογερμανική πρόταση περιείχε και άλλες φιλόδοξες πτυχές ενοποίησης. Μία εξ αυτών είναι η «στρατηγική υγείας», που εισηγείται τη δημιουργία πανευρωπαϊκών αποθεμάτων ιατρικών προϊόντων και εξοπλισμού και την προώθηση της παραγωγής τους εντός της Ε.Ε.
Σημαντικό βήμα προς τη δημοσιονομική ένωση
Πόσο καινοτόμος είναι η γαλλογερμανική πρόταση για κοινή έκδοση χρέους από την Ε.Ε.; Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει ομόλογα αξίας 52 δισ. ευρώ μέσω τριών προγραμμάτων: του EFSM (πρόγραμμα για την οικονομική στήριξη χωρών της Ε.Ε. κατά την ευρωκρίση), του Balance of Payments Assistance (για κράτη-μέλη εκτός ευρώ που αντιμετωπίζουν πιέσεις στο ισοζύγιο πληρωμών) και του Macro Financial Assistance (πρόγραμμα παροχής μεσομακροπρόθεσμων δανείων αλλά και επιχορηγήσεων σε τρίτες χώρες). Παράλληλα, το πρόγραμμα επιδότησης εργασίας SURE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που υιοθετήθηκε την περασμένη εβδομάδα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, θα βασιστεί σε κοινό χρέος ύψους 100 δισ. για την παροχή χαμηλότοκων δανείων στα κράτη-μέλη.
Η γαλλογερμανική πρόταση, ωστόσο, πέρα από το μέγεθος της νέας έκδοσης χρέους που προτείνει, διαφέρει και ποιοτικά από ό,τι έχει προηγηθεί. Αφενός, πέρα από κάποια μικρά ποσά στο πλαίσιο του MFA, είναι η πρώτη φορά που προτείνεται η Ε.Ε. να δανείζεται για να δώσει επιχορηγήσεις αντί δανείων. Αφετέρου, ο δανεισμός για την παροχή μεταβιβάσεων προτείνεται να βασιστεί αποκλειστικά στους ίδιους πόρους της Ε.Ε., όχι στις εγγυήσεις των κρατών-μελών – ένα κρίσιμο βήμα προς μια πραγματική δημοσιονομική ένωση.
Σύμφωνα με το άρθρο 310 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ε.Ε., ο προϋπολογισμός της Ενωσης πρέπει να είναι πάντα ισοσκελισμένος και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν πρέπει να «εκδίδει πράξεις που δύνανται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις» σε αυτόν «χωρίς να παρέχει την εγγύηση» ότι οι σχετικές δαπάνες μπορούν «να χρηματοδοτηθούν στο πλαίσιο των ιδίων πόρων της Ενωσης».
Η συμμόρφωση με το άρθρο αυτό επιτυγχανόταν στις προηγούμενες περιπτώσεις δανεισμού της Επιτροπής, επειδή τα χρήματα που δανειζόταν χορηγούνταν ως δάνεια – η αποπληρωμή τους διασφάλιζε τη μη δημιουργία ελλειμμάτων.
Η παροχή επιχορηγήσεων, στην κλίμακα την οποία προτείνουν το Παρίσι και το Βερολίνο, αλλάζει τα δεδομένα – εξ ου και απαιτεί σημαντική αύξηση στους ίδιους πόρους του ΠΔΠ και ένα χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής που εκτείνεται πέρα από την επταετία (ο ισοσκελισμός επιτυγχάνεται σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου).
Ο Κρίστιαν Κοπφ, επικεφαλής ομολόγων της Union Investment, μιας από τις μεγαλύτερες επενδυτικές εταιρείες της Γερμανίας, εκτιμά, μιλώντας στην «Κ», ότι θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση για ένα τέτοιο ευρωπαϊκό χρεόγραφο και ότι η πιστοληπτική αξιολόγησή του θα είναι κοντά στο ΑΑΑ.
Ακόμη και αν γίνει πραγματικότητα, όμως, όπως εξηγεί, θα απέχει πολύ από το να αποτελέσει αντίπαλο για τα αμερικανικά Treasuries. «Η ιδέα είναι ότι το χρέος αυτό είναι προσωρινό και ότι σε κάποια χρόνια θα αποπληρωθεί και θα μηδενιστεί. Αρα δεν μιλάμε ακριβώς για “στιγμή Χάμιλτον”».