Η διάρρηξη της διεθνούς εφοδιαστικής αλυσίδας λόγω της πανδημίας και γενικότερα τα όποια προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς τελικώς απεδείχθησαν περιορισμένα. Οι αγορές γρήγορα ανασυγκροτήθηκαν και η επίδραση στον πληθωρισμό από τον συγκυριακό περιορισμό της προσφοράς ήταν αμελητέα. Αντιθέτως, ενώ η γρήγορη ανάκαμψη είναι το ζητούμενο ιδίως στις δυτικές οικονομίες, το πρόβλημα της ανεπαρκούς ζήτησης που και πριν από την πανδημία κρατούσε τις οικονομίες σε χαμηλή λειτουργία, δείχνει να επιδεινώνεται περαιτέρω. Οι αποταμιεύσεις των νοικοκυριών στην Ευρώπη εμφανίζουν εντυπωσιακή άνοδο (Γαλλία 20 δισ., Ιταλία 16,8 δισ., Η.Β. 13,1 δισ., Ισπανία 10 δισ., Ελλάδα 2,84 δισ.), σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία για τον Μάρτιο. Βεβαίως ένα μέρος της ανόδου αυτής έλαβε χώρα λόγω του lockdown το οποίο κράτησε τους καταναλωτές στα σπίτια τους.
Ομως, υπολογίζεται ότι στο τέλος του 2020 οι Ευρωπαίοι θα έχουν αποταμιεύσει τελικώς 400 δισ. επιπλέον.
Γιατί όμως να θέλει ο κόσμος να διατηρεί χρήμα με τη μορφή αδρανούς αποταμίευσης, ακόμη και σε ένα περιβάλλον μηδενικών ή και αρνητικών αποδόσεων καταθέσεων; Ο J.M. Keynes απαντά ότι μια τέτοια συμπεριφορά αποτελεί βαρόμετρο του βαθμού της δυσπιστίας μας σχετικά με το μέλλον, αντανακλά την ανησυχία μας για την πιθανότητα να υποστούμε απώλεια από μια ενδεχόμενη επένδυση σε ένα τίτλο ή περιουσιακό στοιχείο. Σκοπός λοιπόν της προτίμησης ρευστότητας είναι η αποφυγή ενός «κινδύνου ζημίας».
Το δε ποσό που κανείς επιθυμεί να διατηρήσει σε ρευστά διαθέσιμα εξαρτάται από τις προσδοκίες σε εναλλακτικές αποδόσεις. Αν αυτές είναι χαμηλές, γιατί να θυσιάσει την ευχέρεια και την ασφάλεια που του παρέχει η ρευστότητα; Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα «κίνητρο κερδοσκοπίας», δηλαδή τοποθέτησης χρημάτων σε ρευστά διαθέσιμα απέναντι σε εναλλακτικές τοποθετήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από υψηλή αβεβαιότητα και αυξημένο κίνδυνο όσον αφορά την προσδοκώμενη απόδοση.
Η «μακροχρόνια στασιμότητα» που προκύπτει από αυτήν την οικονομική συμπεριφορά επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της Ιαπωνίας, όπου οι όποιες επεκτατικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές από τη δεκαετία του ’90 και εντεύθεν είχαν και έχουν εξαιρετικά περιορισμένη αποτελεσματικότητα στην επιτάχυνση των ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης. Μια δε έντονα επεκτατική πολιτική ενέχει βεβαίως και κινδύνους. Μια υπερβολικά επεκτατική νομισματική πολιτική εκ μέρους της Κεντρικής Τραπέζης, με αυξανόμενη προσφορά χρήματος, θα οδηγήσει το επιτόκιο ισορροπίας ακόμη χαμηλότερα σε μια «παγίδα ρευστότητας». Εάν όμως το επιτόκιο και οι μελλοντικές αποδόσεις των περιουσιακών στοιχείων είναι τόσο χαμηλά γιατί οι αποταμιευτές να δεχθούν να εγκαταλείψουν το πλεονέκτημα της ρευστότητας προς χάριν χαμηλών και αβέβαιων αποδόσεων;
Η μόνιμη υπέρβαση των αποταμιεύσεων επί των επενδύσεων που εφεξής διαπιστώνεται παγιδεύει τις οικονομίες σε χαμηλούς ρυθμούς οικονομικής λειτουργίας και τότε το δίλημμα πολιτικής που τίθεται είναι εάν οι Κεντρικές Τράπεζες θα καταπολεμήσουν τη στασιμότητα αυτή με περισσότερο επεκτατικές πολιτικές, μια πολιτική ομοιοπαθητική αλλά συνήθως αναγκαία ελπίζοντας στην ανάκαμψη των επενδύσεων, ή θα επιλέξουν την αντίστροφη πολιτική με σκοπό την άνοδο των επιτοκίων και τον περιορισμό της ζήτησης για χρήμα.
Συνήθως η ανωτέρω άποψη ερμηνεύεται ως μια θέση υπέρ της κατανάλωσης τη στιγμή που στην Ελλάδα η κατανάλωση ως ποσοστό του εισοδήματος είναι η υψηλότερη στην Ε.Ε. Ομως, δεν πρόκειται γι’ αυτό. Πρόκειται για το ζήτημα της ανάγκης για τόνωση της δαπάνης με τη μορφή της ζήτησης για επενδύσεις. Πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί, υπό τις παρούσες εξαιρετικά περιοριστικές συνθήκες, μόνο με μια αύξηση της δαπάνης εκ της αλλοδαπής στην εγχώρια οικονομία. Δηλαδή με τη μετανάστευση ευκατάστατων Ευρωπαίων στη χώρα μας σε ένα καθεστώς πλήρους διαμονής ή κυρίως ημι-διαμονής.
* Ο κ. Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και NR senior fellow, Brookings Institution.