ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Μιάμιση από τις βασανιστικές τελευταίες ώρες της ιστορικής τετραήμερης Συνόδου Κορυφής τα ξημερώματα της Τρίτης αφιερώθηκε σε διαβουλεύσεις επί μιας λέξης. Οι ηγέτες της Ολλανδίας και της Ιταλίας συζητούσαν στα γραφεία της γερμανικής αντιπροσωπείας στο κτίριο Europa για την τελική διατύπωση του επίμαχου σημείου στο προσχέδιο των συμπερασμάτων, που αφορούσε τη διακυβέρνηση του Ταμείου Ανάκαμψης.
Η συμβιβαστική πρόταση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, που είχε δοθεί στους ηγέτες λίγες ώρες νωρίτερα, ανέφερε ότι, στην «έκτακτη» περίπτωση που ενεργοποιηθεί το «φρένο εκτάκτου ανάγκης» από ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη που θεωρούν ότι υφίστανται «σοβαρές αποκλίσεις από την ικανοποιητική εφαρμογή των σχετικών ορόσημων και στόχων», η Κομισιόν δεν θα αποφασίζει την εκταμίευση των πόρων έως ότου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «να συζητήσει αποφασιστικά το ζήτημα» (με προθεσμία τριών μηνών από τη στιγμή που η Κομισιόν ζητεί τη γνωμοδότηση της Οικονομικής και Δημοσιονομικής Επιτροπής). Ο Τζουζέπε Κόντε συζητούσε επί 90 λεπτά με τον Μαρκ Ρούτε για τη λέξη «αποφασιστικά», η οποία τελικά άλλαξε σε «εξαντλητικά», με πολλούς να αναρωτιούνται τι όφελος αποκόμισε η Ρώμη από την αλλαγή.
Το «φρένο εκτάκτου ανάγκης» είναι ένα από τα στοιχεία της τελικής συμφωνίας που γεννούν προβληματισμό σχετικά με την ομαλότητα και την ταχύτητα με την οποία θα γίνεται η εκταμίευση των πόρων. Στη συνέντευξη Τύπου μετά το πέρας της Συνόδου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε ότι «είναι απολύτως σαφές ότι κανένας δεν έχει βέτο… καμία χώρα δεν μπορεί να μπλοκάρει εκταμίευση». Ειδικοί, όπως η Σίλβια Μέρλερ του Algebris Policy Forum, συμφωνούν: το φρένο «μπορεί να επιβραδύνει την εκταμίευση έως και κατά τρεις μήνες, αλλά τελικά θα ισχύει η αξιολόγηση της Κομισιόν», έγραψε σε ανάλυσή της.
Η λογική του φρένου, όπως την κατανοούν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, είναι παρεμφερής με αυτήν της αποτροπής. Είναι ένα εργαλείο που θεσμοθετήθηκε για να μη χρησιμοποιηθεί – σαν να έχει δοθεί ένα πυρηνικό όπλο σε όλα τα κράτη-μέλη, τα οποία ξέρουν ότι αν το χρησιμοποιήσουν, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και εναντίον τους.
Πριν φτάσουμε στο σημείο αυτό, ωστόσο, μένουν πολλά για να αποκτήσει θεσμική υπόσταση και οικονομική δύναμη πυρός το Ταμείο Ανάκαμψης των 750 δισ. ευρώ. Ηδη την περασμένη εβδομάδα μίλησαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, του οποίου η συγκατάθεση είναι αναγκαία για να επικυρωθεί η συμφωνία, τόσο ο κ. Μισέλ όσο και η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Οι κύριες πολιτικές ομάδες του Κοινοβουλίου υιοθέτησαν ψήφισμα στο οποίο εκφράζεται δυσαρέσκεια για το γεγονός ότι η συμφωνία σε επίπεδο Συμβουλίου περιλάμβανε μείωση στις επιχορηγήσεις σε σχέση με τις αρχικές προτάσεις (γαλλογερμανική και Κομισιόν) και ότι δεν προβλέπει επίσημο ρόλο στη διαχείριση του Ταμείου Ανάκαμψης για το Κοινοβούλιο. Επιπλέον, δηλώνεται ευθέως ότι η πολιτική συμφωνία για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-27 «δεν είναι αποδεκτή ως έχει», λόγω των περικοπών σε κρίσιμους τομείς όπως η έρευνα και η φύλαξη των συνόρων. Τέλος, πολλοί ευρωβουλευτές εξέφρασαν ανησυχίες για την ανεπαρκή διασύνδεση της κοινοτικής χρηματοδότησης με τον σεβασμό του κράτους δικαίου.
Ούτε όμως η συναίνεση του Κοινοβουλίου είναι το τέλος της ιστορίας. Ακολουθεί η διαδικασία κύρωσης της αύξησης της οροφής των ιδίων πόρων του κοινοτικού προϋπολογισμού (κατά 0,6% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος της Ε.Ε.) από τα κράτη-μέλη, η οποία θα επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το νέο έτος να δανειστεί στις αγορές για να αντλήσει με χαμηλά επιτόκια τους πόρους του Ταμείου. Πηγές με γνώση του θέματος εξηγούσαν στην «Κ» ότι το πιο αισιόδοξο σενάριο για εκταμίευση των πόρων, βάσει του εθνικού σχεδίου που θα έχει κατατεθεί τον Οκτώβριο, είναι να γίνει τον Ιούνιο του 2021.
Από αυτήν την άποψη είναι ιδιαιτέρως θετικό ότι συμφωνήθηκε οι πόροι του Recovery and Resilience Facility (RRF), του βασικού εργαλείου του Ταμείου Ανάκαμψης (672,5 δισ. ευρώ), αλλά και του React-EU (συμπλήρωμα συνοχής), να διανεμηθούν με αναδρομική ισχύ: δαπάνες που θα σχετίζονται με την αντιμετώπιση της κρίσης του κορωνοϊού και που έχουν γίνει από την 1.2.2020 θα μπορούν να καλυφθούν από τα κοινοτικά αυτά κονδύλια.
Αβεβαιότητα για τα ποσά που θα λάβουν οι χώρες
Σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, η Ελλάδα θα λάβει 19,5 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης, ενώ θα έχει πρόσβαση και σε 12,5 δισ. ευρώ σε δάνεια βάσει της αύξησης της οροφής των δανείων που συμπεριλήφθηκε στην τελική συμβιβαστική πρόταση (από 4,7 σε 6,8% του ΑΕΠ της κάθε χώρας).
Ωστόσο, αναλύσεις ειδικών που λαμβάνουν υπόψη την αλλαγή της κλείδας κατανομής του RRF σε σχέση με την πρόταση του Μαΐου της Κομισιόν (αντικατάσταση του κριτηρίου της ανεργίας της περιόδου 2015-2019 με κριτήριο πτώσης του ΑΕΠ, ειδικά το 2020, για το 30% των κονδυλίων) δείχνουν ότι οι αριθμοί αυτοί περιβάλλονται από υψηλό βαθμό αβεβαιότητας.
Ο Ζολτ Νταρβάς του Bruegel, για παράδειγμα, συμπεραίνει ότι οι επιχορηγήσεις για την Ελλάδα θα είναι σημαντικά χαμηλότερες από τις εκτιμήσεις της Αθήνας (16,7 δισ. έναντι 19,5 δισ. ευρώ), η Ισπανία θα λάβει 9,5 δισ. λιγότερα σε σχέση με την πρόταση της Κομισιόν και η Ιταλία 1 δισ. λιγότερο.
Οι μόνες χώρες που θα λάβουν περισσότερα θα είναι η Γαλλία (συν 7,4 δισ. ευρώ) και η Γερμανία (συν 13,4 δισ. ευρώ). Αντιθέτως, ο Λούκας Γκούτενμπεργκ του ινστιτούτου Delors υπολογίζει πολύ μικρότερες μεταβολές (π.χ. -1,6 δισ. για την Ελλάδα μέσω του RRF σε σχέση με την πρόταση της Κομισιόν και +1,2 δισ. για τη Γερμανία).
Η διαφορά αφορά το αν η πτώση του ΑΕΠ θα υπολογιστεί σε ποσοστό (που ευνοεί τις μικρότερες χώρες) ή σε απόλυτους αριθμούς (που ευνοεί τις μεγάλες).