Ο Ιρλανδός Πασκάλ Ντόναχιου εξελέγη από το Eurogroup της 9ης Ιουλίου νέος πρόεδρός του. Κέρδισε με δέκα ψήφους έναντι εννέα την Ισπανίδα Νάντια Καλβίνιο, την οποία υποστήριξαν η Ελλάδα και οκτώ ακόμη χώρες που αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% του πληθυσμού και του ΑΕΠ της Ευρωζώνης.
Σήμερα, η αντιμετώπιση της πρωτόγνωρης κρίσης που προκάλεσε η πανδημία είναι η πρώτη και μεγάλη προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τα αναγκαία επόμενα βήματα προς την ολοκλήρωση της Ευρωζώνης δεν βρίσκονται πλέον στο προσκήνιο. Σε λίγους μήνες, ιδίως μετά την οριστική έγκριση, μέσω του θεσμικού τριλόγου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – Συμβουλίου – Επιτροπής, του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου – ΠΔΠ 2021-2027, ύψους 1.074 δισ. ευρώ, και του Ταμείου Ανάκαμψης 750 δισ. ευρώ, που ενέκρινε κατ’ αρχάς το ιστορικό τετραήμερο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 17-21 Ιουλίου (έπειτα από συνολικά 90 ώρες διαπραγμάτευσης), εκτιμούμε ότι η εκκρεμής εμβάθυνση της Ευρωζώνης θα τεθεί και πάλι στο επίκεντρο των εξελίξεων. Ο νέος Ιρλανδός πρόεδρος του Eurogroup οφείλει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές και να συμβάλει εμπράκτως στη γεφύρωση των διαφορών που χωρίζουν τον Βορρά από τον Νότο της Ευρωζώνης και στην προώθηση της εκκρεμούς, εδώ και δεκαετίες, οικονομικής ένωσης.
Ηδη από το 1970 η έκθεση Werner πρότεινε τη σταδιακή δημιουργία μιας ολοκληρωμένης πολιτικής, οικονομικής και νομισματικής ένωσης από τα έξι ιδρυτικά μέλη της ΕΟΚ, σε βάθος μιας έως δύο δεκαετιών. H έκθεση Delors του 1989 πρότεινε τη δημιουργία ευθύς εξαρχής μιας αρκετά προωθημένης οικονομικής και νομισματικής ένωσης – ΟΝΕ και την πλήρη ολοκλήρωσή της σε τρία στάδια, και με σφιχτό χρονοδιάγραμμα. Oμως, η Συνθήκη του Μάαστριχτ του 1992 και η δημιουργία του ευρώ το 1999 προώθησαν μόνον τη νομισματική ένωση και όχι την ΟΝΕ και το σύνολο των προτάσεων της έκθεσης Delors. Ετσι, το ευρώ και η Ευρωζώνη βρέθηκαν ανοχύρωτοι στην εξαγόμενη από τις ΗΠΑ κρίση του 2008, την οποία ακολούθησε η κρίση του ευρώ στα 2010-2013.
Στην κορύφωση της κρίσης του ευρώ, στα μέσα του 2012, η έκθεση τεσσάρων προέδρων της Ε.Ε. –Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Επιτροπής, ΕΚΤ και Eurogroup– πρότεινε άμεσα μέτρα προς την εμβάθυνση της ΟΝΕ. Αυτά περιλάμβαναν την τραπεζική ένωση, με κοινή εποπτεία όλων των τραπεζών από την ΕΚΤ, κοινή διαδικασία και ενιαίο ταμείο εξυγίανσης των τραπεζών, και κοινό ταμείο εγγύησης των καταθέσεων μέχρι 100.000 ευρώ. Επίσης, πέραν των μέτρων διασφάλισης της δημοσιονομικής πειθαρχίας, η έκθεση πρότεινε κοινή δημοσιονομική πολιτική και προϋπολογισμό της Ευρωζώνης, για τη σταθεροποίηση και τη στήριξη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε κράτη-μέλη που πλήττονται από ασύμμετρες κρίσεις. Η έκθεση θεώρησε την έκδοση ευρωομολόγου ως απαραίτητο βήμα προς την κοινή δημοσιονομική πολιτική της Ευρωζώνης.
Τον Ιούνιο του 2015 παρουσιάστηκε η έκθεση των πέντε προέδρων της Ε.Ε. για την ολοκλήρωση της ΟΝΕ, περιλαμβάνοντας τώρα και τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επί της ουσίας, η έκθεση περιλαμβάνει σχεδόν όλες τις προτάσεις της έκθεσης των τεσσάρων προέδρων, οργανωμένες σε τέσσερις άξονες: α) τραπεζική ένωση και ένωση κεφαλαιαγορών, β) δημοσιονομική ένωση, γ) οικονομική ένωση, δ) θεσμικές μεταρρυθμίσεις και ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της Ευρωζώνης. Η έκθεση των πέντε πρόεδρων προτείνει και οδικό χάρτη με νομοθετικές προτάσεις και χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους, χρονοδιάγραμμα που σαφώς δεν έχει τηρηθεί έως τώρα, ιδίως από το Eurogroup.
Παράλληλα, η ΕΚΤ καλεί εδώ και καιρό τις εθνικές κυβερνήσεις να πάψουν να αφήνουν σκοπίμως όλο το βάρος άσκησης της οικονομικής πολιτικής της Ευρωζώνης στην ίδια και στη νομισματική πολιτική της, τονίζοντας ότι αυτή η τακτική έχει εξαντλήσει τα όριά της και ζητώντας την καθιέρωση κοινής δημοσιονομικής πολιτικής. Δυστυχώς, όμως, η Ευρωζώνη στερείται πάντοτε των δικών της αυτόματων σταθεροποιητών και μέσων για άσκηση αντικυκλικής πολιτικής, όταν αυτή χρειάζεται, είτε στο επίπεδο της Ευρωζώνης είτε για μεμονωμένα κράτη-μέλη.
Τα επόμενα βήματα προς την ολοκλήρωση της ΟΝΕ θα είναι προφανώς σταδιακά. Ενα σημαντικό πακέτο νομοθετικών προτάσεων της Επιτροπής, που στηρίζονται στις Συνθήκες λειτουργίας της Ε.Ε. όπως ισχύουν σήμερα, βρίσκεται σε εκκρεμότητα στο Eurogroup από το τέλος του 2017 ή και νωρίτερα. Η επικαιροποίηση και έγκριση αυτού του νομοθετικού πακέτου στους επόμενους μήνες θα σήμαινε ήδη μια ουσιαστική αναβάθμιση της Ευρωζώνης. Οι προτάσεις αυτές αφορούν:
α) Την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, περιλαμβανομένων και του δημοσιονομικού «διχτυού ασφαλείας» ύψους 60 δισ., παρεχομένου από τον ΕΜΣ προς το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης των τραπεζών, της ενιαίας εγγύησης των καταθέσεων μέχρι 100.000 ευρώ, καθώς και της ολοκλήρωσης της ενιαίας κεφαλαιαγοράς.
β) Εναν ειδικό προϋπολογισμό της Ευρωζώνης για τη σταθεροποίηση των δημοσίων επενδύσεων σε περιόδους κρίσης, τη σύγκλιση και την ανταγωνιστικότητα των κρατών-μελών.
γ) Την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ.
δ) Σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, και ιδίως:
Την καθιέρωση της θέσης του Ευρωπαίου υπουργού Οικονομικών, που θα είναι αντιπρόεδρος της Επιτροπής και πρόεδρος του Eurogroup, και την ταυτόχρονη ενσωμάτωση του Eurogroup στην έννομη τάξη και στο θεσμικό σύστημα της Ε.Ε., που περιλαμβάνει λογοδοσία και κοινοβουλευτικό έλεγχο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι και σήμερα το Eurogroup, το οποίο διοικεί την ΟΝΕ και το ευρώ, λειτουργεί ως πλήρως διακυβερνητικό όργανο, που δεν υπόκειται στο νομικό και θεσμικό σύστημα της Ε.Ε.
Τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου και την ενσωμάτωση σε αυτό του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, ο οποίος, από διακυβερνητικός οργανισμός που είναι σήμερα, θα πρέπει να ενσωματωθεί πλήρως στο θεσμικό και νομικό σύστημα της Ε.Ε.
Η άμεση εμβάθυνση της ΟΝΕ είναι απαραίτητη για να μπορέσει να προσφέρει το ευρώ ως δημόσιο αγαθό κοινό σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης και επωφελές για όλους τους πολίτες, βελτιωμένη και γενικευμένη νομισματική σταθερότητα και σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος όλης της Ευρωζώνης. Η προώθηση της οικονομικής ένωσης θα συμβάλλει και στην πιο συστηματική και οριζόντια χρηματοδότηση της απασχόλησης και της βιώσιμης ανάπτυξης της οικονομίας και των επιχειρήσεων σε όλα τα κράτη-μέλη και σε όλες τις φάσεις του οικονομικού κύκλου.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να εξασφαλίσει αυτομάτως την ευημερία της απλώς και μόνον χάρις σε ένα ισχυρότερο και καλύτερο δημόσιο αγαθό, το βελτιωμένο ευρώ. Ο μετασχηματισμός του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, με έμφαση στην ουσιαστική ενίσχυση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, στην ενίσχυση της μεταποίησης, της καινοτομίας των εξαγωγών αγαθών, στις μεταρρυθμίσεις και στην ψηφιοποίηση του ευρύτερου δημοσίου τομέα, στην αναβάθμιση της παιδείας και της συνεχιζόμενης κατάρτισης, ώστε να αποκτούν συνεχώς οι πολίτες και η νέα γενιά τις απαιτούμενες δεξιότητες και γνώσεις, όλα αυτά είναι δική μας δουλειά και ευθύνη. Ουδέποτε θα αποκτήσει η Ε.Ε. αρμοδιότητες και εξουσίες που θα της επιτρέπουν να επιτύχει τους στόχους αυτούς στην Ελλάδα για δικό μας λογαριασμό.
Η βοήθεια της Ε.Ε. είναι απαραίτητη και σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις θα είναι ιστορικά πρωτοφανής, φθάνοντας συνολικά ποσά επιχορηγήσεων της τάξεως των 55-60 δισ. ευρώ, και συνολικά ποσά ευνοϊκών δανείων, κυρίως από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, της τάξεως των 25-30 δισ. ευρώ στην επόμενη δεκαετία. Δεν θα πρέπει με οποιονδήποτε τρόπο να σπαταλήσουμε αυτή την τεράστια ευκαιρία που ανοίγεται μπροστά μας. Η πρόκληση του στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού για την αξιοποίηση της ιστορικής αυτής ευκαιρίας αντιμετωπίζεται ήδη από πολλές υπάρχουσες και τρέχουσες τομεακές αλλά και οριζόντιες μελέτες, ενώ σημαντικό ρόλο θα παίξει η οριζόντια έκθεση και τελική πρόταση της επιτροπής με επικεφαλής τον νομπελίστα Χριστόφορο Πισσαρίδη.
Ομως, η πρόκληση της επιτυχούς και έγκαιρης υλοποίησης, στην επόμενη δεκαετία, του στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού που θα εγκριθεί τελικά από την Ε.Ε. και θα συμφωνηθεί με την Ελλάδα θα είναι πολύ μεγαλύτερη και πολύ πιο δύσκολη. Στη φάση της υλοποίησης, δημόσιος και ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να αναμετρηθούν οριστικά και με επιτυχία με όλους τους παραδοσιακούς δαίμονές τους, που ιστορικά ταλανίζουν τη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες.
Ας έχουμε πλέον κατά νου τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε ώστε να μπούμε μια για πάντα στον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης και να δώσουμε σε λίγα χρόνια μια αποστομωτική και τεκμηριωμένη απάντηση στη σταθερή κριτική των κυβερνήσεων της Ολλανδίας και των υπόλοιπων «φειδωλών» χωρών προς τον Νότο της Ε.Ε. Υποστηρίζουν, λοιπόν, οι «φειδωλοί» ότι στην πράξη ο στόχος της πραγματικής σύγκλισης των χωρών του Νότου της Ε.Ε. απέτυχε, παρά τα 40 χρόνια σημαντικής χρηματοδότησής τους από την πολιτική συνοχής της Ε.Ε., ώστε να μπουν στον δρόμο της βιώσιμης ανάπτυξης και να μην έχουν πλέον ανάγκη από τις μαζικές ενισχύσεις της Ε.Ε. Αντιθέτως, υποστηρίζουν οι «φειδωλοί», οδηγηθήκαμε σήμερα, μετά 40 χρόνια ενισχύσεων από την Ε.Ε., στη σταθερή εξάρτηση των χωρών του Νότου από τα κονδύλια της Ε.Ε., για να μπορέσουν να επιβιώσουν όπως όπως μέσα στην Ε.Ε. και στην ενιαία αγορά της.
* Ο κ. Γιώργος Κολυβάς είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών Dusan Sidjanski στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης.