Αν δεν αφορούσε έναν κολοσσό, θα ήταν μια είδηση ήσσονος σημασίας και θα ενδιέφερε μόνον όσους παρακολουθούν στενά την αγορά της Γουόλ Στριτ. Σε μιαν άλλη συγκυρία θα μπορούσε να είναι μια ακόμη περίπτωση έκπτωτου επιχειρηματικού κολοσσού. Είναι όμως σημάδι των καιρών, καθώς πρόκειται για την Exxon, την άλλοτε μεγαλύτερη εισηγμένη εταιρεία στο αμερικανικό χρηματιστήριο, αλλά και το παλαιότερο μέλος του Dow Jones, που από αύριο δεν θα ανήκει πλέον στον εν λόγω δείκτη των εταιρειών υψηλής κεφαλαιοποίησης. Πρόκειται για έναν κολοσσό που κυριολεκτικά μπλέχτηκε στα δίχτυα της Ιστορίας και παρασύρθηκε στις δίνες της.
Η έξοδός της από τον δείκτη των 30 μεγαλύτερων αμερικανικών επιχειρήσεων θα είναι αναίμακτη, εφόσον δεν προοιωνίζεται συνέπειες για την εταιρεία. Σηματοδοτεί όμως το τέλος μιας εποχής, καθώς αποτελεί τη συνισταμένη ετερόκλητων δυνάμεων που τα τελευταία χρόνια επιφέρουν ανατροπές και μετασχηματίζουν την παγκόσμια οικονομία. Ανάμεσά τους η κλιματική αλλαγή και η στροφή στις καθαρές μορφές ενέργειας, η επανάσταση των σχιστολιθικών υδρογονανθράκων στις ΗΠΑ με τη συνεπακόλουθη πτώση του πετρελαίου και η κυριαρχία της υψηλής τεχνολογίας και του Ιντερνετ.
Ιστορική η παρουσία της Exxon στον δείκτη Dow Jones, καθώς αποτελεί μέλος του από το 1928, οπότε και εντάχθηκε ως Standard Oil, όπως ήταν η επωνυμία μιας εκ των εταιρειών των απογόνων της αυτοκρατορίας του Τζον Ροκφέλερ. Στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας και της κυριαρχίας των τεχνολογικών κολοσσών εκτοπίστηκε από την Apple, που προ ημερών είδε τη χρηματιστηριακή αξία της να εκτοξεύεται στο διαστημικό ύψος των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Είχε άλλωστε προηγηθεί, ακριβώς πριν από ένα χρόνο, στις 31 Αυγούστου του 2019, η υποβάθμισή της στον δείκτη S&P 500, στην κατάταξη του οποίου έπεσε στη 12η θέση, από τη 10η στην οποία είχε ήδη υποβαθμιστεί. Η Exxon ακολούθησε την πτωτική πορεία των πετρελαϊκών εταιρειών που χρονικά συνέπεσε με την ιλιγγιώδη άνοδο των τεχνολογικών κολοσσών. Εφεξής, η μοναδική πετρελαϊκή που παραμένει μέλος του δείκτη υψηλής κεφαλαιοποίησης είναι η Chevron.
Ο Ρεξ Τίλερσον, άλλοτε επικεφαλής της Exxon και μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ στην κυβέρνηση Τραμπ, φαίνεται πως είχε προβλέψει έναν τουλάχιστον από τους παράγοντες που θα οδηγούσε στην υποβάθμιση της Exxon, χωρίς βέβαια να μπορεί να διανοηθεί την έξοδό της από τον Dow Jones: τη στροφή στην καθαρή ενέργεια.
Τον Δεκέμβριο του 2009 ο κ. Τίλερσον είχε αιφνιδιάσει την αγορά όταν ανακοίνωσε πως η Exxon εξαγόρασε τη μεγαλύτερη αμερικανική εταιρεία φυσικού αερίου, την XTO Εnergy, έναντι 31 δισ. δολαρίων. Η εξαγορά αποτελούσε σιωπηρή ομολογία της Exxon πως διέβλεπε ότι η ανησυχία της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τις εκπομπές καυσαερίων και τις ολέθριες επιπτώσεις τους στο περιβάλλον θα οδηγούσε σε αύξηση της ζήτησης για καθαρότερες μορφές ενέργειας, όπως το φυσικό αέριο.
Οπως άλλωστε έχει αποκαλυφθεί προ διετίας, τόσο η Exxon όσο και ο επίσης κολοσσός της Shell γνώριζαν από τη δεκαετία του 1980 πως η χρήση ορυκτών καυσίμων θα επέφερε καταστρεπτικές συνέπειες στον πλανήτη. Ασφαλώς δεν το αποκάλυψαν. Οπως προέκυψε από έγγραφα εργασίας, από το 1982 η Exxon είχε προβλέψει πως το 2060 τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα ήταν διπλάσια σε σύγκριση με την εποχή προ της βιομηχανικής επανάστασης και θα οδηγούσαν τη θερμοκρασία του πλανήτη σε άνοδο τριών βαθμών Κελσίου.
Σειρά λαθών «κόντυνε» τον γίγαντα του πετρελαίου και της Wall Street
Ο καταλύτης που εκθρόνισε από την κορυφή τις πετρελαϊκές και τις αντικατέστησε με τους τεχνολογικούς κολοσσούς δεν ήταν, βέβαια, η αύξηση της ζήτησης για καθαρή ενέργεια. Μεσολάβησε η πτώση των τιμών του πετρελαίου, συνεπακόλουθο της εκρηκτικής παραγωγής πετρελαίου από τα σχιστολιθικά πετρώματα των ΗΠΑ, που πλημμύρισε την παγκόσμια αγορά ενέργειας με πλεόνασμα πετρελαίου. Τον Ιανουάριο του 2009, η Exxon ανέφερε τα μεγαλύτερα ετήσια κέρδη που είχε ανακοινώσει ποτέ αμερικανική εισηγμένη εταιρεία. Ο αμερικανικός κολοσσός αντλούσε περισσότερο πετρέλαιο από οποιαδήποτε χώρα-μέλος του ΟΠΕΚ, πλην της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν. Στο τέλος της χρονιάς εξαγόρασε την XTO, που είχε ειδικευθεί στην εξαγωγή φυσικού αερίου από σχιστολιθικά πετρώματα με τη μέθοδο της υδραυλικής ρηγμάτωσης. Την ίδια εποχή, όμως, κάποιες πιο καινοτόμοι και τολμηρές ενεργειακές, ίσως με μια δόση καιροσκοπισμού, ανακάλυπταν πως η επιζήμια για το περιβάλλον μέθοδος της υδραυλικής ρηγμάτωσης ήταν αποδοτική και για το πετρέλαιο.
Πολύ γρήγορα έγινε γνωστό ότι ο πραγματικός πλούτος στα πετρώματα της Βόρειας Ντακότα και του δυτικού Τέξας ήταν το σχιστολιθικό πετρέλαιο του οποίου η τιμή βρισκόταν ακόμη σε ανοδική πορεία ενώ το φυσικό αέριο υποχωρούσε. Η Exxon, όμως, θα καθυστερήσει να αντιληφθεί τον καταλυτικό ρόλο του σχιστολιθικού πετρελαίου και να συμμετάσχει στην προσοδοφόρα περιπέτεια.
Οπως κατόπιν εορτής παραδέχθηκε ο πρώην επικεφαλής της, Ρεξ Τίλερσον, η Exxon άργησε πολύ να συμμετάσχει στην εκρηκτική παραγωγή πετρελαίου από τα σχιστολιθικά πετρώματα των ΗΠΑ, ενώ ύστερα από εσφαλμένες επιλογές επωμίστηκε χρέος ύψους 50 δισ. δολαρίων.
Στο μεταξύ, είχε ριχτεί σε μια ανεδαφική περιπέτεια αναζητώντας κέρδη στην πετρελαιοφόρο άμμο στον Καναδά, όπου σπατάλησε δισεκατομμύρια δολάρια χωρίς να αποκομίσει σχεδόν τίποτε. Ακόμη και το 2013 η Exxon ήταν η μεγαλύτερη αμερικανική εταιρεία με αξία άνω των 415 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Εκτοτε η αξία της έχει μειωθεί δραματικά και βρίσκεται κάτω από τα 180 δισ. δολάρια. Η περιπέτεια στον Καναδά τής κόστισε, αλλά από το δεύτερο εξάμηνο του 2014 οι τιμές του πετρελαίου είχαν πάρει την κατιούσα. Η σχιστολιθική βιομηχανία των ΗΠΑ παρήγε «μαύρο χρυσό» με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και για να την ανταγωνιστεί ο ΟΠΕΚ πλημμύρισε τον κόσμο με πετρέλαιο.
Στις αρχές του 2018, οι κυρώσεις που επέβαλαν στη Ρωσία οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. μετά την προσάρτηση της Κριμαίας την ανάγκασαν να ακυρώσει μεγαλεπήβολο σχέδιό της για συνεργασία με τον ρωσικό ενεργειακό κολοσσό Rosneft, αφού πρώτα της είχε επιβληθεί πρόστιμο δύο εκατομμυρίων δολαρίων για παραβίαση του εμπάργκο. Είχε δαπανήσει τόσα σε ατυχή σχέδιά της και, προκειμένου να εξακολουθήσει να μοιράζει μερίσματα στους μετόχους της, άρχισε να δανείζεται.
Η πανδημία έδωσε τη χαριστική βολή στους ενεργειακούς «δεινόσαυρους»
Η πανδημία επέφερε το τελευταίο καίριο πλήγμα στις πετρελαϊκές, καθώς τα περιοριστικά μέτρα για την ανάσχεση της μετάδοσης του κορωνοϊού ελαχιστοποίησαν τη ζήτηση για ενέργεια. Για πολλούς ήταν η χαριστική βολή. Στις αρχές Μαρτίου, όμως, όταν η παγκόσμια οικονομία βυθιζόταν στη δίνη της πανδημίας, η Exxon πολλαπλασίαζε τις επενδύσεις της σε πετροχημικά, χάραζε στρατηγική εκτεταμένων επενδύσεων σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και κώφευε στην εκκωφαντική πτώση των τιμών του πετρελαίου και στις εντεινόμενες πιέσεις της παγκόσμιας κοινής γνώμης για μείωση των εκπομπών καυσαερίων.
Η κρίση της πανδημίας συνέπεσε, βέβαια, χρονικά με την απόφαση των μεγαλύτερων πετρελαιοπαραγωγών χωρών, της Ρωσίας και της Σαουδικής Αραβίας, να εμπλακούν σε έναν μεταξύ τους πόλεμο τιμών, που οδήγησε την παραγωγή πετρελαίου στα ύψη και τις τιμές του σε πρωτοφανή βάθη.
Η κορύφωση της ιστορικής αυτής ανατροπής ήρθε την άνοιξη όταν οι τιμές των προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου υποχώρησαν σε αρνητικό έδαφος. Οι ενεργειακές αναζητούσαν απεγνωσμένα αποθηκευτικούς χώρους για το προϊόν τους που έμενε στα αζήτητα, παρκαρισμένο σε δεξαμενόπλοια ή ό,τι άλλο βρισκόταν πρόχειρο. Μεγάλο μέρος της πετρελαϊκής βιομηχανίας οδηγήθηκε, έτσι, στη συντριβή, με πρώτες τις βιομηχανίες σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ. Και τότε η Exxon άρχισε να περιορίζει επενδύσεις και δαπάνες για να καταβάλει μερίσματα στους μετόχους της.
Προτού φτάσουν, όμως, τα πράγματα εκεί, η Exxon είχε ήδη αρχίσει να χάνει έδαφος, με τη χρηματιστηριακή αξία της να μειώνεται. Επειτα από δεκαετίες στην κορυφή των εισηγμένων εταιρειών, τα τελευταία χρόνια βλέπει να την παρακάμπτουν όλο και περισσότερες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Σήμερα ίσως περισσότερες από 30 εταιρείες τεχνολογίας έχουν μεγαλύτερη χρηματιστηριακή αξία από την Exxon.
H εκτίναξη της Apple, εξάλλου, έδρασε ως ορός της αλήθειας τις τελευταίες εβδομάδες, όταν η χρηματιστηριακή αξία της εκτινάχθηκε στα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ο κολοσσός του λογισμικού βλέποντας την τιμή της μετοχής του σε τέτοια ύψη αποφάσισε να τη συμπιέσει κάνοντας το λεγόμενο «σπλιτ»: έσπασε τη μετοχή σε τέσσερις.
Με την τιμή της Apple τόσο μειωμένη, ο κλάδος των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας αντιπροσώπευε πλέον ένα πολύ μικρότερο μερίδιο του δείκτη Dow Jones. Η εταιρεία που τον διαχειρίζεται, όμως, θέλησε να διατηρήσει την παρουσία του κλάδου της τεχνολογίας σε αυτό που αξιολογεί ως ιδεώδες ποσοστό βάσει των συνθηκών της αγοράς. Αποφάσισε, έτσι, να αφαιρέσει τον αμερικανικό πετρελαϊκό κολοσσό μαζί με άλλους δύο επιχειρηματικούς γίγαντες: τη φαρμακοβιομηχανία Pfizer και την κατασκευαστική αμυντικού εξοπλισμού Raytheon. Αντ’ αυτών προσέθεσε στον δείκτη υψηλής κεφαλαιοποίηση τη Salesforce, εταιρεία λογισμικού για τις υπηρεσίες νέφους στο Ιντερνετ, τη βιομηχανία βιοτεχνολογίας Amgen, αλλά και τη μεταποιητική βιομηχανία Honeywell. Οι αλλαγές στον Dow Jones είναι οι μεγαλύτερες που έχουν γίνει τα τελευταία επτά χρόνια. Προπαντός, όμως, αποτελούν «σημάδι των καιρών», όπως τις χαρακτήρισε η επενδυτική Raymond James, καθώς όλος ο κλάδος των ενεργειακών δεν αντιπροσωπεύει πλέον παρά μόνον το 2,5% του δείκτη S&P 500, όταν μόλις πριν από πέντε χρόνια αντιστοιχούσε στο 6,84% και στο 10,89% πριν από 10 χρόνια. Ο τομέας της τεχνολογίας, αντιθέτως, έχει αναρριχηθεί με ιλιγγιώδεις ρυθμούς από το 18,48% που αντιπροσώπευε το 2010 στο 28,17% σήμερα.
Η παραδοχή
Ως διευθύνων σύμβουλος της Exxon μέχρι την εκλογική νίκη Τραμπ, οπότε και ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών, ο Ρεξ Τίλερσον παραδέχθηκε ότι η εταιρεία του άργησε να αντιληφθεί τον καθοριστικό ρόλο που επρόκειτο να παίξει η σχιστολιθική βιομηχανία και τόνισε πως «δεν θα ήμουν ειλικρινής αν έλεγα ότι το είδαμε να έρχεται. Δεν το είδαμε».
Οι κατηγορίες
Ο Ερικ Σάγκεσταντ, επικεφαλής του νορβηγικού συνταξιοδοτικού ταμείου Storebrand, ανακοίνωσε ότι θα αποεπενδύσει τα 12 εκατ. δολ. που έχει τοποθετήσει στην Exxon και τα 10 εκατ. που έχει τοποθετήσει στη Chevron. Τόνισε πως «οι διάφορες Exxon και Chevron μας κρατούν πίσω», υποστηρίζοντας ότι ασκούν πιέσεις για να αναβληθούν μέτρα κατά της κλιματικής αλλαγής.
Τέλος εποχής
Σχολιάζοντας την πτώση της Exxon, ο Τομ Σαντζίλο, διευθυντής του Ινστιτούτου Οικονομικών Ενέργειας, που από τη δεκαετία του 1920 παρακολουθεί την πορεία του πετρελαϊκού κολοσσού ανάμεσα στις πρώτες 10 επιχειρήσεις του δείκτη S&P 500, επισήμανε πως «ο τομέας των πετρελαϊκών ήταν ηγετική δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά τώρα έμεινε πίσω».