Δεν υπάρχει χειρότερη ήττα. Ηταν ήδη οδυνηρό το γεγονός ότι η απεργία του αλλοτινού πανίσχυρου συνδικάτου εργαζομένων στη γερμανική μεταλλοβιομηχανία, IG Metall, έληξε με αποτυχία το περασμένο Σαββατοκύριακο. Δεν έφθανε αυτό, όμως: ο καγκελάριος, Γκέρχαρντ Σρέντερ, «έστριψε το μαχαίρι» σε ομιλία του στο Βερολίνο, όταν υποστήριξε πως η αποτυχία της εκστρατείας τού ενός μηνός για μείωση των εβδομαδιαίων ωρών απασχόλησης στην Ανατολική Γερμανία απέδειξε την ανάγκη μεγαλύτερης ευελιξίας στις εργασιακές σχέσεις. Κάτι που, όπως τόνισε, σημαίνει περισσότερες συλλογικές συμβάσεις εργασίας σε τοπικό, αλλά και εθνικό επίπεδο.
Υποχώρηση
Το συνδικάτο, που αριθμεί 2,7 εκατομμύρια μέλη, αντιδρά σε κάθε αλλαγή που θα το εμπόδιζε να ασκεί βέτο στις τοπικές συλλογικές συμβάσεις στις οποίες δεν συμφωνεί. «Μια τέτοια αλλαγή θα σηματοδοτήσει το τέλος των ελεύθερων συλλογικών συμβάσεων», προειδοποίησε ο εκπρόσωπός του, Κλάους Αϊλριχ. «Αυτό είναι απαράδεκτο». Παρ’ όλες τις διαμαρτυρίες του, ωστόσο, το συνδικάτο υπέκυψε σε αλληλοκατηγορίες και αυτοαμφισβήτηση με αφορμή τη βιομηχανική ήττα, η οποία είναι η πρώτη του από το 1954. Αυτήν την εβδομάδα, καθώς τα δυσαρεστημένα μέλη της Volkswageκαι άλλων εταιρειών επέστρεφαν στην εργασία τους, πολλοί κατηγόρησαν την ηγεσία ότι ξεκίνησε μια μάχη χαμένη εκ των προτέρων. Το μέλλον του επερχόμενου προέδρου του IG Metall και ένθερμου υπέρμαχου της απεργίας, Γιούργκεν Πέτερς, εκκρεμεί και δεν είναι λίγοι αυτοί που ζητούν την παραίτησή του.
Ευρύτερα, η υποχώρηση του συνδικάτου μοιάζει βέβαιο ότι θα επισπεύσει τη μεταρρύθμιση του γερμανικού μεταπολεμικού μοντέλου καπιταλισμού με βάση τη συναίνεση, στο οποίο συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις παίζουν κεντρικό ρόλο. Οι εργασιακές σχέσεις, και δη οι συλλογικές συμβάσεις, είναι πιθανό να γίνουν, όχι μόνο πιο ευέλικτες αλλά και πιο αποκεντρωμένες. H ήδη φθίνουσα πολιτική επιρροή των συνδικάτων θα μειωθεί περαιτέρω.
Εν μέρει, η ζημία του IG Metall είναι σοβαρή γιατί υπήρξε αυτοπυροδοτούμενη. Αν το συνδικάτο είχε ερευνήσει σε βάθος και με ειλικρίνεια τις συνθήκες στην Ανατολική Γερμανία, θα είχε συνειδητοποιήσει πως μια απεργία ήταν στην καλύτερη περίπτωση επικίνδυνη και στη χειρότερη μοιραίο να αποτύχει. Οι άνεργοι της Γερμανίας εξακολουθούν να αυξάνονται και ίσως φθάσουν τα 5 εκατομμύρια άτομα τον χειμώνα. H οικονομία πιθανότατα θα συρρικνωθεί φέτος κατά 0,1%, σύμφωνα με έκθεση του ινστιτούτου ερευνών DIW. Στην Ανατολική Γερμανία, ο μέσος όρος της ανεργίας, στο 18,6%, είναι υπερδιπλάσιος εκείνου της Δυτικής. Οι υψηλόμισθες θέσεις εργασίας στον μεταποιητικό κλάδο σπανίζουν, μετά τη μεγάλης κλίμακας διάλυση της βιομηχανικής βάσης της περιφέρειας, η οποία ακολούθησε την ενοποίηση του 1990. H αυτοκινητοβιομηχανία, βασικός στόχος των κινητοποιήσεων, είναι η μόνη αχτίδα ελπίδας για μελλοντικές επενδύσεις.
Δεδομένου αυτού του κλίματος, πολλοί εργοδότες στα ανατολικά κρατίδια ήδη έχουν εγκαταλείψει την παραδοσιακή στον κλάδο πρακτική των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ως αντάλλαγμα για τη διαπραγμάτευση χαμηλότερων μισθών και πιο ευέλικτων τοπικών εργασιακών πρακτικών. Μόλις το 22% των χώρων εργασίας στα ανατολικά εξακολουθεί να καλύπτεται από διακλαδικές συμφωνίες, σε σύγκριση με το 45% της Δύσης, σύμφωνα με στοιχεία του 2001.
H απόπειρα του IG Metall να προωθήσει την υιοθέτηση του μειωμένου χρόνου εργασίας «ήταν απλώς καταστροφική», παραδέχεται ο Ρέινχαρντ Μπίσμπινκ, ειδικός των συλλογικών διαπραγματεύσεων της εθνικής ομοσπονδίας εργατικών συνδικάτων DGB. Πολλοί εργαζόμενοι έσπασαν τις γραμμές περιφρούρησης για να επιστρέψουν στη θέση τους -φαινόμενο σπάνιο στη Γερμανία- υπογραμμίζοντας τη γενικότερη διάθεση, σύμφωνα με την οποία όσοι έχουν δουλειά την υπολογίζουν περισσότερο από τον μειωμένο χρόνο εργασίας. Το πολιτικό κλίμα και η κοινή γνώμη έγιναν εχθρικά όταν άρχισαν να επηρεάζονται εργοστάσια που ανήκαν στη VW, τη BMW και άλλες εταιρείες της Δυτικής Γερμανίας. Οπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Κλέμεντ, η απεργία έγινε «σε λάθος τόπο, για λάθος ζήτημα και σε λάθος χρόνο».
Οι επιπτώσεις θα γίνουν αισθητές την Τρίτη, όταν το IG Metall αναμένεται να δώσει την απάντησή του – στην οποία ενδεχομένως να περιλαμβάνονται αλλαγές προσωπικού. Και, σύμφωνα με τους ειδικούς, «το IG Metall είναι πρότυπο για πολλές βιομηχανίες. Ο,τι συνέβη στην απεργία θα έχει ευρύτατες επιπτώσεις στις συλλογικές διαπραγματεύσεις».
Σε μια προσπάθεια να σώσει τα προσχήματα, το IG Metall ελπίζει να διαπραγματευθεί συμφωνίες που αφορούν κατά τόπους εργοστάσια με εταιρείες, όπως η VW με επίκεντρο τον μειωμένο χρόνο εργασίας. Ωστόσο, αυτή η ξαφνική προθυμία σύναψης τοπικών συμφωνιών είναι απίθανο να σηματοδοτήσει ευρύτερη υπαναχώρηση από τις εθνικές συλλογικές διαπραγματεύσεις. Οι ανά κλάδο διαπραγματεύσεις ούτως ή άλλως έχουν καταρρεύσει στα ανατολικά. Στη Δυτική Γερμανία, ο κατακερματισμός κερδίζει έδαφος επί μια δεκαετία και πλέον, καθώς ελάχιστες εταιρείες σε κλάδους όπως οι κατασκευές, η τεχνολογία πληροφορικής και οι τηλεπικοινωνίες καλύπτονται πλέον από συμβάσεις που έχουν ισχύ για όλη τη βιομηχανία. H ίδια αποκέντρωση διέπει και τις μισθολογικές διαπραγματεύσεις του Δημοσίου.
Οργανώσεις εργοδοτών
Την τάση αυτή πυροδότησαν οι γενναιόδωρες μισθολογικές αυξήσεις ως και 4% που διασφάλισαν το IG Metall και άλλα συνδικάτα τους περασμένους 18 μήνες, καθώς οι μικρότεροι εργοδότες διαμαρτύρονται ότι δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά σε συμφωνίες που απευθύνονταν αρχικά σε κολοσσούς, όπως η DaimlerChrysler. Κάποιοι εργοδότες, άλλωστε, εξακολουθούν να θεωρούν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις χρήσιμες για τη μείωση του κόστους διαχείρισης του χώρου εργασίας, οι οποίες παράλληλα απομακρύνουν τα μισθολογικά ζητήματα -πιθανή αιτία βιομηχανικών τριβών- από το επίπεδο του εργοστασίου. Παρ’ όλα αυτά, μετά την ταπείνωση που υπέστη το IG Metall, οι διαφωνίες σχετικά με τους τρόπους αύξησης της ευελιξίας -και συνεπώς της διάρκειας- των κλαδικών συμβάσεων θα κινηθούν σταθερότερα προς όφελος των εργοδοτών.
Ο Ρολφ Κρόκερ του ινστιτούτου ερευνών IW της ένωσης γερμανικών βιομηχανιών τάσσεται υπέρ ενός μοντέλου, στο οποίο ο βασικός μισθός και οι συνθήκες εργασίας θα διευκρινίζονται σε κλαδικές συμβάσεις, με επιπλέον περιθώριο για προτεραιότητες τής κάθε εταιρείας σε ό,τι αφορά τον χρόνο εργασίας και άλλα ζητήματα. «Το τέλος της απεργίας δίνει στις οργανώσεις εργοδοτών το «πάνω χέρι»», υποστηρίζει. Και ο κ. Μπίσπινγκ συμφωνεί. Τα συνδικάτα υπήρξαν ευέλικτα στο παρελθόν, επιμένει, αλλά τώρα θα δυσκολευθούν περισσότερο να νομιμοποιήσουν τις ιδέες τους περί συλλογικών διαπραγματεύσεων. Αλλωστε, μπορεί να υπάρξουν και άλλες επιπτώσεις. Οπως άφησε να εννοηθεί ο ίδιος ο κ. Σρέντερ, η ήττα της απεργίας θα αυξήσει τις πιέσεις προς τα συνδικάτα να επιτρέψουν τοπικές συλλογικές συμβάσεις που θα αντιβαίνουν στις επιθυμίες τους.
Διεθνοποίηση
Καθώς κλιμακώνονται οι πιέσεις για εκσυγχρονισμό του συστήματος με νέο δεδομένο τη διεθνοποίηση των γερμανικών επιχειρήσεων, τα συνδικάτα αντιδρούν. Ομως, οι ηγέτες τους δεν μπορούν επ’ ουδενί να είναι σίγουροι ότι μπορούν να συγκρατήσουν την τάση αυτή. Παρά τις απειλές για ευρείες διαμαρτυρίες στους δρόμους με αφορμή τις μεταρρυθμίσεις στην πρόνοια, τα συνδικάτα απέτυχαν τον περασμένο μήνα να εμποδίσουν την υιοθέτηση του πακέτου από τους Σοσιαλδημοκράτες.
Το συνδικάτο της βιομηχανίας υπηρεσιών, Verdi, δεν κατόρθωσε να εμποδίσει την παράταση του ωραρίου λειτουργίας των καταστημάτων. Και η συνεχιζόμενη συρρίκνωση της συμμετοχής στα συνδικάτα -το DGB απώλεσε 1 εκατομμύριο μέλη από τα 7,7 εκατομμύρια που διέθετε το 1998- δεν βοηθάει την κατάσταση, ενώ οι εσωτερικές τριβές σχετικά με την πορεία των μεταρρυθμίσεων έχουν αποδυναμώσει το κίνημα.
Πάντως, παρότι κάποια στελέχη επιχειρήσεων και ηγέτες της αντιπολίτευσης εξέφρασαν δημοσίως την ικανοποίησή τους για την ήττα του IG Metall, ελάχιστοι τάσσονται υπέρ της πλήρους διάλυσης του γερμανικού μοντέλου. O κ. Σρέντερ προειδοποίησε ότι η ήττα δεν πρέπει να οδηγήσει σε «ταπείνωση» του εργατικού κινήματος.
Η συμπληρωματική ώθηση που έδωσε η ήττα του IG Metall στην αναμόρφωση αυτού του μοντέλου δεν θα οδηγήσει στην κατάρρευσή του, ούτε άλλωστε θα έπρεπε, τονίζει και ο Μάρτιν Κάνεγκισερ, πρόεδρος της ένωσης εργοδοτών του μηχανοκατασκευαστικού κλάδου, Gesamtmetall, ο οποίος, σε μια κίνηση χαρακτηριστική της γερμανικής προσέγγισης, παρενέβη την τελευταία στιγμή -έστω και ανεπιτυχώς- για να βοηθήσει την ηγεσία του IG Metall να προετοιμάσει το έδαφος για πιθανό συμβιβασμό, και δέχθηκε γι’ αυτό τις ευχαριστίες του συνδικάτου.
Αυτό που δεν δέχεται αμφισβήτηση είναι ότι τα συνδικάτα της Γερμανίας πρέπει πλέον να προσαρμοσθούν για να μην χάσουν την επιρροή τους. «H απεργία έδειξε ότι υπήρχαν προβλήματα στο IG Metall, το οποίο βρίσκεται μακράν της πραγματικότητας σε πολλά ζητήματα», εκτιμά ο κ. Μπίσπινκ. «Στόχος είναι να δείξουμε ότι μπορούμε να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα και να καταθέσουμε τις δικές μας θετικές μεταρρυθμιστικές προτάσεις».
Οι καιροί αλλάζουν
Το IG Metall εξελίχθηκε μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο αναμφισβήτητα ισχυρότερο εργατικό συνδικάτο βιομηχανίας του κόσμου, συνδυάζοντας την πυγμή στον χώρο εργασίας με την εκτενή επιρροή στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών και σε πολιτικούς. Κατά τη δεκαετία του ’80, πραγματοποίησε με επιτυχία εκστρατεία έξι ετών στην τότε Δυτική Γερμανία με αίτημα το 35ωρο. H ήττα του στα ανατολικά, και δη για το ίδιο ζήτημα, υπενθυμίζει με τον χαρακτηριστικότερο τρόπο ότι οι καιροί αλλάζουν…