Τις τελευταίες ημέρες αλλάζουν οι ηγεσίες των μεγαλύτερων κεντρικών τραπεζών του κόσμου. O Μέρβιν Κινγκ κατέλαβε επιτέλους τη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας. O εξίσου ταλαντούχος Ζαν Κλοντ Τρισέ διέφυγε τις διώξεις και διορίσθηκε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για τα επόμενα οκτώ χρόνια. Και εντελώς απροσδόκητα, ο Σαλβατόρ Νταλί ανέλαβε τα σκήπτρα της Federal Reserve.
Ή τουλάχιστον αυτό πρέπει να συνάγουμε από τη συμπεριφορά της Fed τις τελευταίες εβδομάδες. Μόνον μια αιφνίδια στροφή στον σουρεαλισμό θα ερμήνευε τις ασυνήθεις πράξεις της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας. O τρόπος που έχουν ορίσει τον σουρεαλισμό οι καλλιτέχνες που τον επινόησαν είναι η αντίδραση στον ορθολογισμό που κυριάρχησε στην τέχνη και την πολιτική στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Φαίνεται ότι η Fed αποφάσισε ότι ο κόσμος έχει υπερβολική δόση ορθολογισμού και χρειάζεται μια ονειρική δραστηριότητα που θα είναι το πλησιέστερο ανάλογο των τηγμένων ρολογιών του Νταλί στη νομισματική πολιτική.
Ας εξετάσουμε την ιδιόρρυθμη προσέγγιση στο θέμα των επιτοκίων τους τελευταίους δύο μήνες. Στις αρχές Μαΐου, στις επίσημες ανακοινώσεις και ομιλίες της Fed προβαλλόταν η διαμάχη περί του αποπληθωρισμού κατά τρόπο που φαινόταν ότι έπαιρνε σοβαρά τον κίνδυνο. Υποκινούμενος από την πνευματική ενάργεια του Μπεν Μπερνάνκε, του ακαδημαϊκού που διορίσθηκε πέρυσι διοικητής της Fed, ο Αλαν Γκρίνσπαν και οι συνεργάτες του έσπευσαν να πείσουν τις αγορές ότι καταλάβαινε τι έπρεπε να γίνει ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες μιας γενικευμένης πτώσης των τιμών.
Εφόσον ο φόβος που επικρατούσε ήταν ότι τα ονομαστικά βραχυπρόθεσμα επιτόκια θα άγγιζαν το μηδέν, έπρεπε να πεισθούν οι αγορές ότι διέθετε άλλα μέσα να τονώσει την οικονομία και τη δραστηριότητα και ιδιαίτερα ότι θα μπορούσε να χειραγωγήσει τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αγοράζοντας, στην ανάγκη, δημόσιο και ιδιωτικό χρέος. Οι επενδυτές πείσθηκαν και αγόρασαν ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου εξωθώντας τα μακροπρόθεσμα επιτόκια σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου, η απόδοση του δεκαετούς ομολόγου του αμερικανικού Δημοσίου ήταν λιγότερο από 4%. Εξι εβδομάδες αργότερα έπεσε κάτω από το 3,1%. Μολονότι λέγονταν πολλά για μια «φούσκα» των ομολόγων, η στροφή φαινόταν δικαιολογημένη και καθοσιωμένη ακόμη και από την Fed στο πλαίσιο της νέας τολμηρής της στρατηγικής για την αναχαίτιση του αποπληθωρισμού.
Κι ενώ οι αγορές άρχισαν να προσβλέπουν στην αναμενόμενη μείωση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων στη προγραμματισμένη για το τέλος Ιουνίου συνάντηση της Fed, ο κ. Γκρίνσπαν δεν έκανε τίποτε για να διαψεύσει την εντύπωση που είχε επικρατήσει. Και μετά άλλαξαν όλα. Στις 25 Ιουνίου, η Fed μείωσε τα επιτόκια κατά μόλις 1/4 της εκατοστιαίας μονάδας. H κίνηση αυτή καθ’ εαυτή ήταν λιγότερο σημαντική από το μήνυμα που φαινόταν να στέλνει: πιστεύουμε ότι οι αποδόσεις των ομολόγων έχουν πέσει πολύ χαμηλά, δεν υπάρχει πραγματικός κίνδνος αποπληθωρισμού, οπότε γιατί σας πιάνει όλους πανικός;
Ανταποκρινόμενες δεόντως, οι αγορές ομολόγων ανέβασαν και πάλι τις αποδόσεις και τις τελευταίες δύο ημέρες έχουν ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης των επιτοκίων που είχε σημειωθεί τις προηγούμενες έξι εβδομάδες. Αυτό ήταν οδυνηρό για πολλά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κάτι που η Fed δεν μπορεί να αγνοήσει. Ομως τα νομισματικά κίνητρα δόθηκαν βάσει της υπόθεσης ότι η οικονομία θα επιταχυνθεί κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, που τώρα πρέπει να αμφισβητηθεί. Το σοβαρότερο, όμως, είναι ότι η φήμη της Fed ότι μιλάει ευθέως και ορθολογιστικά επλήγη αναπόφευκτα από την εκπληκτική στροφή 180 μοιρών.
Ενας βαθύτερος σουρεαλισμός φαίνεται να διαπνέει την προσέγγιση της Fed στο θέμα του αποπληθωρισμού. Αν η οικονομία χρειάζεται λίγο πληθωρισμό, η κεντρική τράπεζα μπορεί απλώς να τον προκαλέσει. Αντιμέτωπη, όμως, με την ενοχλητική πραγματικότητα της Ιαπωνίας, του Χονγκ Κονγκ, αλλά και ενός αυξανόμενου αριθμού χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, αναγκάζεται να παριστάνει ότι παίρνει τον κίνδυνο πολύ στα σοβαρά. Την επόμενη εβδομάδα, ο κ. Γκρίνσπαν θα το εξηγήσει στο Κογκρέσο. Φαίνεται, όμως, πως η Fed έχει ταχθεί με το μέρος των σουρεαλιστών που συνδύασαν το παράλογο με το ορθολογιστικό.