Εως και πριν από τρεις εβδομάδες, ο Μιχαήλ Κοντορκόφσκι έμοιαζε «αήττητος». Μέσα σε λίγα χρόνια, ένας άνθρωπος με τη χειρότερη δυνατή φήμη στους επιχειρηματικούς κύκλους της Ρωσίας, είχε καταφέρει να αναδειχθεί και να μεταβάλει και την πετρελαϊκή εταιρεία του, τη Yukos, σε μοντέλο εκσυγχρονισμού και διαφάνειας. Τον συζητούσαν στις πρωτεύουσες της Δύσης, άλλοι Ρώσοι μεγαλοεπιχειρηματίες αναγκάζονταν να τον… αντιγράψουν, ο ίδιος έγινε ο πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία και -σύμφωνα με το περιοδικό Forbes- ο 26ος πλουσιότερος στον κόσμο. Τον Απρίλιο, όταν ο κ. Κοντορκόφσκι ανακοίνωνε ότι η Yukos θα συγχωνευόταν με τη Sibneft, δημιουργώντας μία εταιρεία αντάξια των μεγάλων πολυεθνικών, όλα έμοιαζαν να δουλεύουν υπέρ του.
Ισως, η… φόρα που είχε πάρει να ήταν υπερβολική. H προ τριών εβδομάδων σύλληψη του Πλάτωνα Λεμπέντεφ, ενός από τους στενότερους συνεργάτες του κ. Κοντορκόφσκι, έκανε τα θεμέλια του επιχειρηματικού κόσμου της Ρωσίας να τρίζουν. Για τον κ. Λεμπέντεφ υπάρχουν υποψίες -που διερευνώνται- ότι εξαγόρασε παράνομα το 1994 ένα μερίδιο της κρατικής εταιρείας λιπασμάτων. Ουδείς αμφισβητεί ότι η σύλληψή του οφείλεται σε πολιτικά κίνητρα: στη Ρωσία, για να πιάσει κανείς ένα «μεγάλο ψάρι» πρέπει να έχει εντολή από «ψηλά». Το γεγονός ακολούθησαν έρευνες των φορολογικών δηλώσεων της Yukos, ενώ οι αρμόδιες αρχές καθυστερούν να δώσουν το πράσινο φως για τη συγχώνευση της Yukos με τη Sibneft. Γιατί όμως όλα αυτά;
Την περίοδο της ανάπτυξης του «άστατου καπιταλισμού» στη Ρωσία, ο κ. Κοντορκόφσκι δεν δίστασε να «πλησιάσει τη φωτιά» περισσότερο ίσως από οποιονδήποτε άλλον. Κατάφερε να εξασφαλίσει τις λεγόμενες «αποδείξεις εμπορικών συναλλαγών», τις οποίες οι εταιρείες χρησιμοποιόυσαν επί σοβιέτ γαι τη μεταξύ τους ανταλλαγή εμπορευμάτων. Μετέτρεψε τις αποδείξεις αυτές σε ρούβλια και κατόπιν τα ρούβλια σε σκληρό νόμισμα. Το 1989, και σε ηλικία μόλις 26 ετών, ίδρυσε την τράπεζα Bank Menatep, η οποία ανέλαβε την κατάρτιση της προσφοράς για την εξαγορά της Yukos το 1995. Συνολικά, και σύμφωνα με την τράπεζα, δαπανήθηκαν περί το 1,5 δισεκ. δολάρια για να αποκτηθούν οι επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν σήμερα τη Yukos -τη μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρεία της Ρωσίας-, της οποίας η χρηματιστηριακή αξία ανήρχετο, τουλάχιστον μέχρι την ημέρα που συνελήφθη ο κ. Λεμπέντεφ, στα 31 δισεκατομμύρια δολάρια. Στα άλλα ταλέντα που έχει να επιδείξει ο κ. Κοντορκόφσκι συγκαταλέγονται αυξήσεις του μετοχικού κεφαλαίου, η μη εξυπηρέτηση δανείων και οι γενικές συνελεύσεις μετόχων με προειδοποιήσεις της τελευταίας στιγμής και σε μέρη όπου ήταν αδύνατον να φτάσει κανείς εγκαίρως!
Για όλα αυτά, ο κ. Κοντορκόφσκι φαινόταν ότι θα έπαιρνε «συγχωροχάρτι». Το 2000, ο νέος τότε πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν έκανε μία συμφωνία κυρίων με τους επιχειρηματίες που είχαν αποκτήσει τον έλεγχο του εθνικού πλούτου της χώρας: το παρελθόν τους θα μπορούσε να ξεχαστεί, εφόσον: α) θα έκαναν στο εξής «καθαρές δουλειές», και β) δεν θα εμπλέκονταν στην πολιτική ζωή της χώρας. Δύο από αυτούς, οι οποίοι δεν τήρησαν τους κανόνες, κατέληξαν στην εξορία. O κ. Κοντορκόφκσι είναι ο πρώτος για τον οποίο υπάρχουν άλλου είδους επιπτώσεις.
Τα τελευταία χρόνια, που ο «άστατος καπιταλισμός» άρχιζε να μπαίνει σε τάξη, η εταιρεία του και η λειτουργία της έπρεπε να αρχίσουν να χαρακτηρίζονται από διαφάνεια, έστω και σχετική. Πράγματι, η Yukos άρχισε να παρουσιάζει ισολογισμούς βάσει των διεθνών λογιστικών προτύπων, να ανακοινώνει τις συμμετοχές της σε άλλες εταιρείες και να πληρώνει φόρους. Οι διεθνείς αναλυτές είχαν αρχίσει να αναφέρονται στο φωτεινό παράδειγμα της Yukos και ο ίδιος ο Μιχαήλ Κοντορκόφσκι άρχισε να αποκτά «όνομα» σε διεθνείς κύκλους. Ανάμεσα στους φίλους και τους υποστηρικτές του συγκαταλέγονται, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Χένρι Κίσινγκερ, ο λόρδος Ρότσιλντ και ο λόρδος Οουεν. O ίδιος, θιασώτης πλέον της ελεύθερης αγοράς και των δημοκρατικών θεσμών, θεωρεί τον εαυτό του ως τον Τζορτζ Σόρος της Ρωσίας, επιδιδόμενος σε εκτενέστατο φιλανθρωπικό έργο.
Τα πρώτα προβλήματά του άρχισαν να εμφανίζονται στις αρχές του χρόνου, φέτος, όταν ήρθε δημοσίως σε αντιπαράθεση με τη ρωσική κυβέρνηση, η οποία επιμένει στη διατήρηση του κρατικού μονοπωλίου σε ό,τι αφορά τους αγωγούς του πετρελαίου. Οι χρηματοδοτήσεις, τις οποίες προσέφερε ανοικτά σε δύο αντιπολιτευόμενα κόμματα, πιθανόν δε και στο κομμουνιστικό, άρχισαν να δημιουργούν την εντύπωση ότι εξαγόραζε πολιτική υποστήριξη. Τον Μάιο, η Εθνική Επιτροπή Στρατηγικής, μια ομάδα αναλυτών, δημοσίευσε μια έκθεση κάνοντας λόγο περί «ολιγαρχικού πραξικοπήματος» στη Ρωσία. Τα πράγματα άρχισαν να σφίγγουν γύρω από τον κ. Κοντορκόφσκι, για τον οποίο θεωρήθηκε ότι πρωταγωνιστεί στο παρασκήνιο, που θέλει ήδη να καθορίσει τον διάδοχο του προέδρου Πούτιν, μετά το 2008. Ακόμη εικάζεται ότι άτομα τα οποία «παραμέρισε» τη δεκαετία του ’90, για να αναδειχθεί ο ίδιος στον πρώτο των πρώτων, θέλουν τώρα να τον εκδικηθούν. Αλλοι πάλι λένε ότι η διαφάνεια της Yukos και η εντιμότητά του έπληξαν «επίσημα κυκλώματα», τα οποία επίσης θα ήθελαν να τον δουν να… φεύγει. Ο,τι και αν συμβαίνει, σίγουρο προς το παρόν είναι ότι ο κ. Κοντορκόφσκι λαμβάνει ένα μήνυμα. Ποιο είναι ακριβώς, το γνωρίζει μόνον εκείνος.