Οπως το 2002 και το 2001, το 2003 ήταν ένα ακόμη έτος στο οποίο κυριάρχησαν τίτλοι των εφημερίδων που αφορούσαν επιχειρηματικά σκάνδαλα. Λογιστικές ατασθαλίες εντοπίζονταν σε κάθε είδος εταιρείας, από την αμερικανική HealthSouth μέχρι την ολλανδική Ahold, που κέρδισε τον λυπηρό τίτλο της «ευρωπαϊκή Εnron».
Το έτος έληξε με χάος στα υψηλότερα κλιμάκια της Boeing και με το τύπου Εnroσκάνδαλο της ιταλικής Parmalat, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες γαλακτοκομικών του κόσμου. Κοινό στοιχείο σε όλες τις περιπτώσεις ήταν οι καταγγελίες περί δυσθεώρητων αποδοχών υψηλόβαθμων στελεχών, όπως του Ζαν Πιερ Γκαρνιέ της GlaxoSmithKline που μόλις προσφάτως δέχθηκε απρόθυμα την αναδιάρθρωση του πακέτου αμοιβών του που θα περιόριζε τις αποδοχές του σε περίπτωση αποτυχίας. Και φυσικά μια σειρά από δίκες και συζητήσεις για νέες δίκες και για στελέχη που έκαναν παρατυπίες και σχετίζονταν μεταξύ άλλων με εταιρείες όπως οι Tyco, Credit Suisse First Boston, Credit Lyonnais, Μannesmanκαι φυσικά Εnroκαι WorldCom.
Αυτή η ροή σκανδάλων αναμένεται να συνεχισθεί και το 2004, αν μη τι άλλο επειδή οι νομικές διαδικασίες δεν έχουν φθάσει στο τέλος τους. Θα ήταν εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι η εταιρική διακυβέρνηση παραμένει ιδιαίτερα κακή και ότι ο τυπικός διευθύνων σύμβουλος μοιάζει περισσότερο με μέλος συμμορίας. Κάτι τέτοιο θα ήταν λάθος. Οσο απίθανο και αν φαίνεται, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αισιοδοξεί κανείς περί του πώς θα διοικούνται στο μέλλον οι μεγάλες επιχειρήσεις. Κατ’ αρχάς φαίνεται να έχει σημειωθεί στροφή στον κύκλο των επιχειρηματικών σκανδάλων. Το 2001, οι τίτλοι των εφημερίδων που αναφέρονταν σε ατασθαλίες μάς προϊδέαζαν περί του ότι θα ακολουθούσαν πολλά άλλα. Τώρα οι τίτλοι αυτοί μοιάζουν περισσότερο να αναφέρονται σε ατασθαλίες του παρελθόντος και όχι του παρόντος.
Ισως υπάρχουν ακόμη κάποιοι απατεώνες που «μαγειρεύουν» αριθμούς σε κάποια επιχείρηση. Το πιθανότερο, όμως, είναι ότι τώρα πια θα εντοπίζονται πολύ πιο γρήγορα. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις βελτίωσης και οι πλέον ορατές βρίσκονται στην κορυφή του επιχειρηματικού δέντρου. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι, που με το αυτοκρατορικό τους ύφος υπήρξαν οι μεγαλύτεροι παραβάτες, έχουν καταλάβει ότι πρέπει να συμπεριφέρονται σωστά αν θέλουν να αποφύγουν την ταπείνωση. Γι’ αυτό και τα τελευταία δύο χρόνια τακτοποιούν τις επιχειρήσεις τους. Σε ό,τι αφορά, άλλωστε, τους επενδυτές, δεν είναι πια πρόθυμοι να «κάνουν τα στραβά μάτια» όπως έκαναν τα χρόνια της μεγάλης ευφορίας και της «φούσκας» των μετοχών.
Ηταν προφανώς καθοριστικό το γεγονός ότι διοικήσεις, επενδυτές, ρυθμιστικές αρχές και πολιτικοί έδωσαν προσφάτως έμφαση στη βελτίωση της εταιρικής διακυβέρνησης. H τάση αυτή υπήρξε ισχυρότερη και πιο άμεση στην Αμερική παρά στην Ευρώπη, αν και σημειώθηκε σαφώς σημαντική πρόοδος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και η Parmalat θα δώσει μάλλον ώθηση στη διαδικασία της μεταρρύθμισης. Είναι, βέβαια, δικαιολογημένος ο φόβος ότι στην επόμενη άνοδο της αγοράς, οι κανόνες για την εταιρική διακυβέρνηση θα χαλαρώσουν και πάλι. Ιδιαίτερα οι θεσμικοί επενδυτές παραμένουν απρόθυμοι να παίξουν σωστά τον ρόλο τους εποπτεύοντας τις διοικήσεις των επιχειρήσεων που ελέγχουν. Προς το παρόν, πάντως, υπάρχουν αρκετοί κέρβεροι έτοιμοι να συλλάβουν τους παραβάτες.
Τόσο ο επιχειρηματικός κύκλος όσο και ο κύκλος των επιχειρηματικών σκανδάλων θα επιστρέψουν μια ημέρα. Προς το παρόν, όμως, βρισκόμαστε στη σωστή κατεύθυνση και η εταιρική συμπεριφορά συνδυάζεται με μια τάση για ανάληψη περιορισμένων κινδύνων. Αυτός είναι ο συνδυασμός που δημιουργεί πλούτο για τους μετόχους, τους εργαζόμενους, τους πελάτες, ακόμη και για τους διευθύνοντες συμβούλους ή τουλάχιστον για όσους διευθύνοντες συμβούλους είναι πρόθυμοι να εισπράττουν αυτά που δικαιούνται χωρίς να «μαγειρεύουν» τα βιβλία για να γεμίσουν τις τσέπες τους.