Τα Χριστούγεννα ήσαν πολύ καλά φέτος για καταστήματα όπως το Sharper Image και το NeimaMarcus, που κατέγραψαν μεγάλες αυξήσεις πωλήσεων σε σχέση με τις περυσινές γιορτές. Ησαν αισθητά λιγότερο χαρωπά στη Wal-Mart και σε άλλες αλυσίδες χαμηλών τιμών. Δεν γνωρίζουμε ακόμα τα τελικά στοιχεία των πωλήσεων, αλλά είναι φανερό ότι τα μαγαζιά με ακριβά είδη πήγαν πολύ καλά, ενώ εκείνα που απευθύνονται σε οικογένειες μεσαίων ή χαμηλών εισοδημάτων είχαν μόνο μικρά κέρδη.
Θα μπορούσατε έτσι να υποθέσετε ότι η οικονομική ανάκαμψη είναι ένα εκλεκτικό πάρτι, όπου οι περισσότεροι δεν προσκλήθηκαν. Και θα είχατε δίκιο.
Τα στοιχεία του υπουργείου Εμπορίου αποκαλύπτουν μιαν εκπληκτική διάσταση ανάμεσα στη συνολική οικονομική μεγέθυνση, που είναι εντυπωσιακή από την περασμένη άνοιξη, και τα εισοδήματα της πλειονότητας των Αμερικανών. Το τρίτο τρίμηνο του 2003, όπως ξέρουν οι πάντες, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 8,2%. Αλλά το αποπληθωρισμένο εισόδημα από μισθούς αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό μόλις 0,8%. Νεότερα στοιχεία δεν αλλάζουν την εικόνα: τους έξι μήνες έως τον Νοέμβριο το εισόδημα από μισθούς αυξήθηκε 0,65%. Γιατί οι εργαζόμενοι δεν μετέχουν σ’ αυτό που αποκαλούμε μπουμ; Ας αρχίσουμε με τις θέσεις εργασίας. Η μισθωτή απασχόληση άρχισε να αυξάνεται τον Αύγουστο, αλλά ο ρυθμός παραμένει χαμηλός, κάτω από 90.000 τον μήνα. Αυτό απέχει σημαντικά από τις 225.000 πρόσθετες θέσεις εργασίας κάθε μήνα τα χρόνια του Κλίντον. Αλλά και βρίσκεται κάτω από τις 150.000 θέσεις που χρειάζονται για να παρακολουθήσουν την αύξηση του πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία. Αν όμως οι θέσεις εργασίας δεν αυξάνονται πολύ, δεν βγάζουν τουλάχιστον οι εργαζόμενοι περισσότερα; Ισως να το υποθέτατε, αφού οι εταιρείες κατορθώνουν να αυξάνουν την παραγωγή χωρίς να προσλαμβάνουν περισσότερους εργαζόμενους, χάρις στη γρήγορα ανερχόμενη παραγωγή ανά εργαζόμενο. (Ναι, πρόκειται για ταυτολογία.) Ιστορικά, η υψηλότερη παραγωγικότητα μεταφραζόταν σε ανερχόμενους μισθούς. Αλλά όχι αυτή τη φορά: χάρις στην ασθενική αγορά εργασίας, οι εργοδότες δεν νιώθουν πίεση να μοιρασθούν την άνοδο της παραγωγικότητας. Υπολογισμοί του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής δείχνουν ότι οι πραγματικοί μισθοί για τους περισσότερους εργαζόμενους μένουν καθηλωμένοι, ή και πέφτουν, ενόσω η οικονομία επεκτείνεται.
Ανεργία εκτός μετρήσεων
Παρένθεση: Πόσο ασθενική είναι η αγορά εργασίας; Το καταμετρημένο ποσοστό ανεργίας 5,9% δεν είναι τόσο υψηλό με ιστορικά μέτρα, αλλά εδώ υπάρχει κάτι περίεργο. Ασυνήθιστα πολλοί άνθρωποι έχουν παραιτηθεί από το να ψάχνουν δουλειά, οπότε δεν μετριούνται πια ως άνεργοι, και πολλοί που λένε ότι δουλεύουν φαίνεται να απασχολούνται οριακά μόνο. Κριτήρια όπως η διάρκεια του χρόνου που χρειάζονται απολυμένοι ώσπου να βρουν νέα δουλειά, δείχνουν να έχουμε τη χειρότερη αγορά εργασίας των τελευταίων 20 ετών. Οπότε, αν οι θέσεις είναι λίγες και οι μισθοί καθηλωμένοι, ποιος επωφελείται από την επέκταση της οικονομίας; Η άμεση αύξηση πηγαίνει κυρίως στα εταιρικά κέρδη, τα οποία ανέβηκαν με ετήσιο ρυθμό πάνω από 40% το τρίτο τρίμηνο. Εμμεσα, αυτό σημαίνει ότι η αύξηση πηγαίνει στους μετόχους που είναι οι τελικοί ιδιοκτήτες των εταιρικών κερδών.
Ε, και λοιπόν; Δεν οδεύουμε προς το να γίνουμε αυτό που η κυβέρνηση και οι αξιόπιστοι υπερασπιστές της αποκαλούν μια «κοινωνία ιδιοκτησίας», όπου όλοι μετέχουν στα χρηματιστηριακά κέρδη; Μμ, όχι. Είναι αλήθεια ότι λίγο περισσότερες από τις μισές αμερικανικές οικογένειες λαμβάνουν μέρος στο Χρηματιστήριο, είτε άμεσα είτε μέσω επενδυτικών λογαριασμών. Αλλά οι περισσότερες οικογένειες κατέχουν μετοχές αξίας λίγων χιλιάδων δολαρίων.
Ευημερούσα μειοψηφία
Καλός δείκτης για το μερίδιο των αυξημένων κερδών που πηγαίνει στις διάφορες εισοδηματικές κατηγορίες είναι η εκτίμηση του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου για τον φόρο εταιρικών κερδών, που αναλογεί έμμεσα στις κατηγορίες αυτές. Σύμφωνα με την τελευταία εκτίμηση, μόνο το 8% των εταιρικών φόρων πληρώθηκε από το φτωχότερο 60% των οικογενειών, ενώ το 67% πληρώθηκε από το πλουσιότερο 5% και το 49% από το πλουσιότερο 1%. («Ταξικός πόλεμος!» ορύεται η Δεξιά.) Επομένως, μια ανάκαμψη που διογκώνει τα κέρδη αλλά όχι τους μισθούς παραδίδει το μεγάλο μέρος από τα οφέλη της σε μια μικρή, ευημερούσα μειοψηφία. Τελικά, για τους περισσότερους Αμερικανούς, η τωρινή οικονομική μεγέθυνση είναι ένα είδος τηλεοπτικού ριάλιτι, κάτι ενδιαφέρον δηλαδή, που συμβαίνει όμως σε άλλους ανθρώπους. Αυτό μπορεί να αλλάξει, αν ποτέ αρχίσει στα σοβαρά να δημιουργείται νέα απασχόληση, δεν συνέβη όμως ώς τώρα.
Το μεγάλο ερώτημα είναι αν μια ανάκαμψη που δίνει τόσο λίγα στους περισσότερους Αμερικανούς μπορεί πραγματικά να διατηρηθεί. Μπορεί μια οικονομία να ακμάζει πουλώντας μόνο είδη πολυτελείας; Ισως σύντομα να βρούμε την απάντηση.
Δημοσιεύθηκε στους New York Times στις 30.12.2003.