Δύο ερωτήματα και δέκα σημεία τριβής διαμορφώνουν το περιβάλλον στη διεθνή οικονομία και τις αγορές για το 2004. Καθώς η οικονομική ανάκαμψη καλύπτει πλέον το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας και οι χρηματιστηριακές αγορές ανέστρεψαν την πτωτική πορεία την οποία ακολούθησαν για τρία χρόνια μετά το ξέφρενο ράλι της δεκαετίας του ’90, το ενδιαφέρον των επενδυτών επικεντρώνεται σε δύο κυρίως ερωτήματα, τα οποία θα δώσουν σε μεγάλο βαθμό το στίγμα των αγορών κατά τη διάρκεια του νέου έτους.
Τόσο η πρωτοφανής σύζευξη της ανοδικής πορείας χρηματιστηριακών αγορών και κρατικών ομολόγων όσο και οι συνέπειες της περαιτέρω διολίσθησης της ισοτιμίας του δολαρίου βρίσκονται στο προσκήνιο της επενδυτικής στρατηγικής του 2004, ενώ μια σειρά εξωγενών προς τις αγορές παραγόντων, όπως η τρομοκρατία και οι έντονες διακρατικές εμπορικές αντιπαραθέσεις, θα εξακολουθήσουν να επηρεάζουν το επενδυτικό περιβάλλον.
Ομόλογα – χρηματιστήρια
Η ταυτόχρονη ανοδική πορεία των κρατικών ομολόγων και των χρηματιστηριακών αγορών είναι πρωτοφανής και αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της χρονιάς που μόλις έκλεισε. Παρά τη σημαντική και γενικευμένη επιτάχυνση της διεθνούς οικονομίας, το επίπεδο των τιμών παραμένει καθηλωμένο, γεγονός το οποίο ενισχύει τις προβλέψεις για διατήρηση των επιτοκίων στα τρέχοντα χαμηλά επίπεδα για το μεγαλύτερο μέρος του 2004. Τόσο η υπερπροσφορά φθηνών κινεζικών προϊόντων όσο και η καθυστέρηση της ανάκαμψης της αγοράς εργασίας στις ισχυρότερες οικονομικές ζώνες (ΗΠΑ, Ευρωζώνη και Ιαπωνία) έχουν συντελέσει στη διατήρηση του πληθωρισμού σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο. Το γεγονός αυτό στηρίζει τις προβλέψεις για διατήρηση της πολιτικής χαμηλών επιτοκίων και έχει ως αποτέλεσμα την παράλληλη άνοδο των χρηματιστηριακών και ομολογιακών αγορών. Η κατάσταση αυτή όμως δεν μπορεί να διατηρηθεί για απεριόριστο χρονικό διάστημα, ενώ οι χρονική στιγμή της ανόδου των επιτοκίων, αλλά και οι συνθήκες κάτω από τις οποίες οι κεντρικές τράπεζες θα αναστρέψουν την πολιτική τους θα επαναφέρουν την ομαλότητα στις δύο αυτές αγορές.
Ισοτιμία δολαρίου
Η διαμόρφωση της ισοτιμίας του δολαρίου είναι το δεύτερο βασικό ερώτημα των αγορών. Καθώς διογκώνεται το αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα, το οποίο έχει ξεπεράσει το 5% του ΑΕΠ, ενισχύονται οι πιέσεις διόρθωσής του μέσω της περαιτέρω διολίσθησης του δολαρίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, όμως, μόνο 22 από τα 146 διεθνή νομίσματα έχουν ελεύθερη διακύμανση της ισοτιμίας τους. Παρά τη σημαντική άνοδο του ευρώ τα τελευταία δύο χρόνια, το ευρωπαϊκό νόμισμα παραμένει κοντά στην ισοτιμία εισόδου του στις αγορές στις αρχές του 1999, ενώ βρίσκεται χαμηλότερα από τα επίπεδα στα οποία κυμαινόταν το ECU, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. O βασικότερος κίνδυνος, τόσο για την Ευρωζώνη όσο και για τη διεθνή οικονομία, δεν είναι η ομαλή, όπως μέχρι τώρα, διολίσθηση του δολαρίου, αλλά το ενδεχόμενο της απότομης και βίαιης υποτίμησής του.
Δέκα σημεία τριβών
Παράλληλα με τα δύο παραπάνω ερωτήματα, τα οποία θα αποτελέσουν και τα κλειδιά των αγορών για το 2004, δέκα πολιτικής και γεωπολιτικής φύσης σημεία τριβών θα επηρεάσουν τις αγορές τόσο στο νέο έτος όσο και μεσοπρόθεσμα.
1 Η απειλή νέων τρομοκρατικών επιθέσεων, τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στον δυτικό κόσμο, θα εξακολουθήσει να πλανάται και να διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό την ψυχολογία των αγορών. Ηδη προβλέπονται νέα χτυπήματα στην Τουρκία και τη Σαουδική Αραβία, ενώ η πρόσφατη αύξηση του βαθμού ετοιμότητας των ΗΠΑ σε πορτοκαλί (έναν μόλις βαθμό κάτω από τον κόκκινο, ο οποίος αντιστοιχεί σε κατάσταση πολέμου) υπενθύμισε στις αγορές ότι η απειλή του ισλαμικού φονταμενταλισμού παραμένει ισχυρή και δεν έχει ακόμα βρεθεί αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισής της.
2 Η σύλληψη του πρώην Ιρακινού ηγέτη πιθανότατα θα διευκολύνει μεσοπρόθεσμα την εξομάλυνση της συνεχιζόμενης αντίστασης κατά των δυνάμεων κατοχής και θα επιταχύνει τη μετάβαση της διακυβέρνησης της χώρας στη δημοκρατία. Τόσο όμως η αμερικανική κυβέρνηση όσο και ο ίδιος ο ΟΗΕ αντιλαμβάνονται πλέον ότι προκειμένου να επιτύχει η ανοικοδόμηση του Ιράκ, είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση Σουνιτών, στελεχών του σανταμικού καθεστώτος, οι οποίοι διαθέτουν την απαραίτητη εμπειρία διακυβέρνησης. Το γεγονός αυτό θα διογκώσει τις εντάσεις με τη σιιτική πλειοψηφία, αλλά και τους Κούρδους, οι οποίες ενδέχεται να ξεφύγουν από τον έλεγχο των δυνάμεων κατοχής και να εξελιχθούν σε εμφύλιο πόλεμο.
3 Ο περιορισμός του πυρηνικού οπλοστασίου και των δυνατοτήτων ανάπτυξής του, τόσο στο Ιράν όσο και στη Βόρεια Κορέα, αλλά και την Ινδία και το Πακιστάν, που βρέθηκαν πολύ κοντά σε κλιμάκωση των μεταξύ τους εντάσεων το 2002, αποτελεί ένα από βασικά σημεία ανησυχίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι αποκαλύψεις παλαιότερων πυρηνικών δοκιμών του Ιράν ενισχύουν τις ανησυχίες ότι βρίσκεται κοντά στον εξοπλισμό του με πυρηνικά όπλα. Αντίστοιχη είναι και η ανησυχία για τη Βόρεια Κορέα, ο πρόεδρος της οποίας έχει ήδη εξαπολύσει απειλές εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών.
4 Οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και των εμπορικών εταίρων τους δημιουργούν σημαντικά σημεία τριβής και ανησυχίας για τις αγορές. Παρά την εγκατάλειψη από την κυβέρνηση Μπους των δασμών στα ευρωπαϊκά και ιαπωνικά χαλυβουργικά προϊόντα, υφίστανται σημαντικές ανησυχίες για νέα κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου, με την ίδια την Ευρωζώνη για τα γενετικώς μεταλλαγμένα προϊόντα, την Κίνα για τα κλωστοϋφαντουργικά και τον ΟΠΕΚ για την παραγωγή πετρελαίου. Μετά την ανακοίνωση του ΟΠΕΚ στις αρχές Δεκεμβρίου ότι, εφ’ όσον εξασθενήσει περαιτέρω η ισοτιμία του δολαρίου, θα αναγκασθεί να προχωρήσει σε μείωση της παραγωγής, και την άμεση και ιδιαίτερα έντονη αντίδραση της αμερικανικής κυβέρνησης, εντείνονται οι ανησυχίες ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ετοιμάζονται για νέο εμπορικό πόλεμο.
5 Η μονομερής αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων από τις Ηνωμένες Πολιτείες δημιουργεί σαφείς και έντονες εντάσεις στις σχέσεις με τους συμμάχους της και τους διεθνείς οργανισμούς. Παρά το γεγονός ότι σταδιακά συμμετέχουν στην επίλυση των διεθνών κρίσεων η Ευρωζώνη και ο ΟΗΕ, η κυβέρνηση Μπους εμφανίζεται συχνά αδιάλλακτη και αλαζονική, με αποτέλεσμα την ένταση του αντιαμερικανικού αισθήματος.
6 Η αποτυχία στη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο θέμα του Συντάγματος έκανε περισσότερο εμφανή τη διάσταση απόψεων μεταξύ των μελών της που επιθυμούν μια χαλαρή οικονομική ένωση και αυτών που οραματίζονται τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού κράτους. Πέρα από το ίδιο το θέμα του Συντάγματος, η ασυμφωνία μεταξύ των δύο πόλων, αλλά και η επικείμενη αλλαγή επιτρόπων και οι ευρωεκλογές του Ιουνίου θα καθυστερήσουν σημαντικές πολιτικές αποφάσεις για την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως η διαπραγμάτευση νέου Συμφώνου Σταθερότητας και η υποψηφιότητα της Τουρκίας.
7 Η de facto κατάργηση του Συμφώνου Σταθερότητας τον Νοέμβριο ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να προωθήσουν έγκαιρα τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στον τομέα της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής ασφάλισης, ιδίως σε περίοδο οικονομικής ύφεσης. Η εγκατάλειψη όμως του Συμφώνου κάτω από τις συνθήκες με τις οποίες έγινε, δημιουργεί εύλογα ερωτήματα για την αξιοπιστία ενός νέου Συμφώνου.
8 Η οριακή εκλογική νίκη του Ιάπωνα πρωθυπουργού Κοϊζούμι στις αρχές Δεκεμβρίου ενισχύει τις ανησυχίες ότι θα καθυστερήσουν περαιτέρω οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις της ιαπωνικής οικονομίας. Παρά την ανάκαμψη της οικονομίας μετά μία δεκαετία αποπληθωρισμού, παραμένει ο κίνδυνος της απουσίας της ισχυρής πολιτικής βούλησης για εξυγίανση του θεσμικού πλαισίου.
9 Οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και Ταϊβάν αποτελούν σημαντικό σημείο τριβής στην Ασία, ιδιαίτερα καθώς αυξάνεται το οικονομικό βάρος της Κίνας. Οι προεκλογικές υποσχέσεις του προέδρου της Ταϊβάν για πλήρη διακύρηξη ανεξαρτησίας έγιναν δεκτές με έντονες διαμαρτυρίες στο Πεκίνο. Καθώς η Κίνα αντιπροσωπεύει πλέον ένα υπολογίσιμο και συνεχώς αυξανόμενο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου, η όξυνση των εντάσεων και η πιθανότητα κλιμάκωσής τους, όπως ήδη έχει απειλήσει η κινεζική κυβέρνηση, δημιουργεί εύλογες ανησυχίες, τόσο για την ασιατική όσο και για τη διεθνή οικονομία.
10 Η απουσία σημαντικών πολιτικών και οικονομικών κρίσεων στις αναδυόμενες αγορές κατά τα τελευταία δύο χρόνια είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες των σημαντικών αποδόσεων των ομολόγων και των χρηματιστηριακών αγορών τους. Η πρόσφατη υπόθεση της Yukos στη Ρωσία, οι δηλώσεις του προέδρου Πούτιν ότι υπαρχει το ενδεχόμενο αναθεώρησης των ιδιωτικοποιήσεων της εποχής Γέλτσιν, αλλά και το πραξικόπημα στη Γεωργία επανέφεραν στο προσκήνιο τα ερωτήματα περί ύπαρξης κράτους δικαίου στις αναδυόμενες αγορές. Αντίστοιχα ερωτήματα δημιουργεί και το γεγονός ότι δύο χρόνια μετά τη μεγαλύτερη κρατική χρεοκοπία στην ιστορία, η Αργεντινή δεν έχει ακόμα προχωρήσει στην αναδιαπραγμάτευση του χρέους της κάτω από αποδεκτούς για τους επενδυτές όρους.