Για να αποκτήσουν πρόσβαση στις διεθνείς αγορές και να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών, οι μεγάλες ιταλικές και ευρωπαϊκές εταιρείες, των οποίων η αξιοπιστία έχει τρωθεί από τα επιχειρηματικά σκάνδαλα, πρέπει να υιοθετήσουν καλύτερα πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης. Το θέμα είναι διεθνές και είναι λογικό να ενδιαφέρεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο Σχέδιο Δράσης για τις Οικονομικές Υπηρεσίες, που δημοσίευσε το 1999, η Επιτροπή αναθεώρησε τους κώδικες εταιρικής διακυβέρνησης και χαρακτήρισε την απόκλιση ανάμεσα στις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές εμπόδιο στη δημιουργία ενιαίας αγοράς κεφαλαίου.
Εργαζόμενοι και μέτοχοι
Στην Ευρωπαϊκή Ενωση ισχύουν πάνω από 35 διαφορετικοί κώδικες εταιρικής διακυβέρνησης. H μεγαλύτερη διαφοροποίηση ανάμεσα στις πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης έγκειται στον ρόλο του υπαλλήλου και στο μέγεθος επιρροής που έχει ο μέτοχος. Σε Αυστρία, Δανία και Γερμανία, οι υπάλληλοι σχετικά μεγάλων εταιρειών μπορούν να διορίζουν ορισμένα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, ενώ σε Γαλλία και Φινλανδία οι εταιρείες μπορούν να δώσουν στο προσωπικό τους τη δυνατότητα να εκλέγει εκπροσώπους στο εποπτικό συμβούλιο. Σε όλες τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έχουν υπερισχύσει τα διοικητικά συμβούλια με επικεφαλής ένα ή δύο ανώτατα στελέχη που διοικούν την εταιρεία υπό την εποπτεία ενός συμβουλίου διευθυντών εκλεγμένων κυρίως από τους μετόχους.
Υπάρχει, άλλωστε, τεράστια ανομοιορφία στην Ευρώπη ως προς τον βαθμό διαφάνειας, μολονότι έχουν βελτιωθεί τα πράγματα μετά την επιβολή αυστηρότερων κανόνων για την εισαγωγή των εταιρειών στα χρηματιστήρια των χωρών τους. H κατάσταση αναμένεται να βελτιωθεί περαιτέρω το επόμενο έτος, οπότε θα καταστεί υποχρεωτική η τήρηση των διεθνών λογιστικών προτύπων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση. H επιβολή των νέων κανόνων ενδέχεται, πάντως, να εμπεριέχει παγίδες. Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι υποχρεωτική η τήρηση οποιωνδήποτε λογιστικών προτύπων. Το Συμβούλιο Διεθνών Λογιστικών Προτύπων (IASB), που έχει θεσπίσει τα διεθνή λογιστικά πρότυπα, ανησυχεί προπαντός λόγω της επικείμενης ένταξης οκτώ χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, της Κύπρου και της Μάλτας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Προ ημερών, ο επικεφαλής του IASB, σερ Ντέιβιντ Τουίντι, προειδοποίησε για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν τα νέα κράτη – μέλη και τόνισε ότι ακόμη και ορισμένα από τα υφιστάμενα κράτη – μέλη του ευρωπαϊκού Νότου δυσκολεύονται να συμμορφωθούν.
Οι αμερικανικές ρυθμιστικές αρχές δεν είχαν ποτέ σε υπόληψη τους Ευρωπαίους λογιστές και ελεγκτές. Εγινε επέκταση του νομοσχεδίου Sarbanes-Oxley για να καλύψει όσες ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν εισαχθεί σε αμερικανικά χρηματιστήρια, επειδή η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς δεν εμπιστευόταν τις ευρωπαϊκές πρακτικές. Μολονότι η Ευρωπαϊκή Ενωση ετοιμάζεται να εισαγάγει κοινά πρότυπα, οι κανόνες για την άσκηση ελέγχου στις ευρωπαϊκές εταιρείες εξακολουθούν να καθορίζονται σε εθνικό επίπεδο και δεν υπάρχει ιδιαίτερη αυστηρότητα σε ό,τι αφορά την επιβολή των λογιστικών προτύπων.
Το σχέδιο της Κομισιόν
Η τάση προς αναμόρφωση της εταιρικής διακυβέρνησης στην Ευρώπη ενισχύθηκε από τα επιχειρηματικά σκάνδαλα στην Αμερική και από το νομοσχέδιο Sarbanes-Oxley. Τον Νοέμβριο του 2002, ο Ολλανδός καθηγητής δικαίου Τζάαπ Γουίντερ παρουσίασε στον επίτροπο Ενιαίας Αγοράς, Φριτς Μπόλκσταϊν, την τελική έκθεσή του για την εταιρική διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τον εκσυγχρονισμό της σχετικής νομοθεσίας. Στη συνέχεια, η Επιτροπή δημοσίευσε τον Μάιο του 2003 σχέδιο δράσης για τη βελτίωση της εταιρικής διακυβέρνησης. Σ’ αυτό καθόριζε τους τομείς των οποίων η μεταρρύθμιση έχει προτεραιότητα και καθόριζε χρονοδιαγράμματα.
Το εν λόγω σχέδιο δεν προβλέπει νόμους τύπου Sarbanes-Oxley ούτε τη θέσπιση πανευρωπαϊκού κώδικα διακυβέρνησης. Κάτι τέτοιο θα ήταν εξωπραγματικό δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ένα μωσαϊκό από εθνικές νομοθεσίες. Ας μη ξεχνάμε, άλλωστε, ότι τα σκάνδαλα της Εnroκαι της WorldCom συγκλόνισαν ολόκληρη την Αμερική. Αυτό δεν ισχύει για την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπου το κάθε σκάνδαλο συγκλόνισε μόνον ένα από τα 15 κράτη – μέλη της. Βραχυπρόθεσμα, εκείνο που θέλει η Επιτροπή από τα κράτη – μέλη είναι να καταβάλουν προσπάθειες για τη βελτίωση της διαφάνειας, της επικοινωνίας των μετόχων, για την ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων διευθυντών. Προτείνει, επίσης, μεγαλύτερη διαφάνεια στις αποδοχές των διευθυντικών στελεχών επιχειρήσεων. Τον επόμενο μήνα, ο κ. Μπόλκσταϊν θα προτείνει να θεσπίζει κάθε κράτος – μέλος μια λογιστική εποπτική αρχή παρόμοια μ’ εκείνη που καθιέρωσε στην Αμερική το νομοσχέδιο Sarbanes-Οxley.
Μεσοπρόθεσμα, από το 2006 ώς το 2008, η Επιτροπή σχεδιάζει να προωθήσει την αναμόρφωση των κανόνων που διέπουν τα δικαιώματα ψήφου, τις χρυσές μετοχές, τη διάρθρωση των διοικητικών συμβουλίων αλλά και άλλων σημαντικών πτυχών της εταιρικής διακυβέρνησης. Μακροπρόθεσμα, μετά το 2009, ευελπιστεί να προωθήσει νέα οδηγία.