Τι μπορούν να μάθουν οι άλλες χώρες από την αμερικανική δημοσιονομική ανευθυνότητα

Τι μπορούν να μάθουν οι άλλες χώρες από την αμερικανική δημοσιονομική ανευθυνότητα

4' 55" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Τζορτζ Ου. Μπους έκανε περισσότερα για να διαλύσει την οικονομική πολιτική των ΗΠΑ από κάθε άλλον πρόεδρο στην αμερικανική ιστορία, ξεπερνώντας ακόμα και τον μέντορά του, τον Ρόναλντ Ρέιγκαν. Μέσα στα μόλις τρία χρόνια της θητείας του κατέστρεψε μιαν εύθραυστη πολιτική συναίνεση που είχε χρειαστεί μια δεκαετία για να οικοδομηθεί, και που μπορεί να απαιτήσει άλλη μια δεκαετία για να ξαναδημιουργηθεί. Με την ενέργειά του αυτή, ο Μπους έθεσε σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη οικονομική υγεία και κοινωνική σταθερότητα της Αμερικής. Επειδή οι μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές προκλήσεις που τόσο άσχημα διαχειρίζονται οι ΗΠΑ δεν είναι μοναδικές, τα χοντρά τους σφάλματα παρέχουν σημαντικά μαθήματα για άλλες χώρες. Το κύριο πρόβλημα της δημοσιονομικής πολιτικής είναι ότι οι πολιτικοί μπορούν εύκολα να γίνονται δημοφιλείς, μειώνοντας τους φόρους και αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες. Διογκώνουν έτσι το δημόσιο χρέος, αφήνοντας την αποπληρωμή του για το μέλλον. Το κόλπο μπορεί να κρατήσει μερικά χρόνια, αλλά αργά ή γρήγορα τα ελλείμματα των προϋπολογισμών και το διογκούμενο δημόσιο χρέος επιβάλλουν μια επώδυνη αντιστροφή της πολιτικής. Ενας κυνικός πολιτικός μπορεί όμως έτσι να αγοράσει την επανεκλογή του και ίσως να έχει αποσυρθεί όταν θα έρθει η κρίση.

Θα φανταζόταν κανείς ότι, ύστερα από εκατοντάδες τέτοια επεισόδια δημοσιονομικής ανευθυνότητας ανά τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες, οι ψηφοφόροι θα είχαν γίνει αλλεργικοί σε αυτά τα κόλπα. Ομως ο Μπους το ξανακάνει και αγοράζει δημοφιλία σήμερα, σκορπώντας μεγάλες μειώσεις φόρων, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει τις στρατιωτικές δαπάνες, και ακόμα και τις δαπάνες για την Παιδεία και την Υγεία. Το αποτέλεσμα είναι ένα έλλειμμα του προϋπολογισμού που υπερβαίνει το 5% του ΑΕΠ.

Περικοπές στο μέλλον

Το χειρότερο είναι ότι οι μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές προοπτικές της Αμερικής ήσαν ήδη ανησυχητικές πριν ακόμα ξεκινήσει ο Μπους τις ανεύθυνες πολιτικές του. Ο πληθυσμός των ΗΠΑ γερνάει, οπότε θα προκύψει απότομη αύξηση στο κόστος για τα δημόσια χρηματοδοτούμενα συστήματα υγείας και συντάξεων. Προσεκτικοί υπολογισμοί δείχνουν ότι με τις φορολογικές πολιτικές που προωθεί ο Μπους τα μελλοντικά έσοδα θα υστερούν κατά τρισεκατομμύρια δολάρια έναντι του κόστους των κρατικών συντάξεων, της υγειονομικής περίθαλψης και άλλων δημοσίων δαπανών που προσδοκά ο κόσμος.

Κάποια στιγμή στο μέλλον θα απαιτηθούν έτσι μεγάλες αυξήσεις στη συλλογή φόρων, απότομες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, ή και τα δύο, για να διορθωθούν οι ενέργειες του Μπους. Γιατί λοιπόν ο κόσμος στηρίζει αυτές τις πολιτικές; Επειδή λίγο κατανοεί ή ανησυχεί γι’ αυτές τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, μολονότι θα πλήξουν τελικά τους περισσότερους Αμερικανούς.

Οι πλουσιότεροι φορολογούμενοι είναι φυσικά ευτυχείς, διότι αυτοί έλαβαν τον κύριο όγκο των φορολογικών μειώσεων. Είναι εκπληκτικό, αλλά το πλουσιότερο 5% των φορολογουμένων πήρε σχεδόν το μισό από τις μειώσεις των φόρων, και αυτοί οι πλούσιοι φορολογούμενοι σαφώς αναμένουν ότι το υπόλοιπο 95% -η μεσαία τάξη και οι φτωχοί- θα φέρουν το μεγαλύτερο βάρος στις μελλοντικές περικοπές δαπανών και αυξήσεις της φορολογίας. Στο μεταξύ ο Μπους έχει πείσει πολλούς φτωχούς και μεσαίους ψηφοφόρους ότι θα πρέπει επίσης να είναι ευτυχείς, χωρίς να τους πει ότι θα χρειασθεί να πληρώσουν για τις μικρές τους φορολογικές μειώσεις με πολύ μεγαλύτερες περικοπές στις μελλοντικές κρατικές υπηρεσίες, αν οι πολιτικές της κυβέρνησής του επικρατήσουν μακροπρόθεσμα.

Το παράδειγμα Ρέιγκαν

Αν οι Αμερικανοί διέθεταν πολιτική μνήμη, θα αντιλαμβάνονταν ότι έχουν ξανανέβει σ’ αυτό το δημοσιονομικό «τρενάκι του λούνα παρκ» την τελευταία εικοσαετία. Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν επίσης ανέλαβε πρόεδρος, υποσχόμενος δραστικές μειώσεις φόρων και μεγάλες αυξήσεις στις στρατιωτικές δαπάνες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα πελώριο έλλειμμα του προϋπολογισμού στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Οι μειώσεις των φόρων έκαναν τον Ρέιγκαν εξαιρετικά δημοφιλή και τον βοήθησαν να ξανακερδίσει τις εκλογές το 1984. Κατόπιν χρειάσθηκε πάνω από μια δεκαετία -που άρχισε στη δεύτερη θητεία του Ρέιγκαν και συνεχίσθηκε στις θητείες του Τζορτζ Μπους πατέρα και του Μπιλ Κλίντον- για να ξαναγίνει ο προϋπολογισμός πλεονασματικός. Φυσικά, αυτό συνεπαγόταν νέες αυξήσεις της φορολογίας, που κόστισαν στον Τζορτζ Μπους πατέρα την επανεκλογή του και οδήγησαν στην πολιτική πόλωση της δεκαετίας του 1990.

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι η ιστορία θα επαναληφθεί. Κάποιοι δεξιοί ιδεολόγοι στην κυβέρνηση Μπους πιστεύουν ότι τα σημερινά ελλείμματα του προϋπολογισμού θα υποχρεώσουν τελικά στη δραστική περικοπή των κρατικών κοινωνικών δαπανών. Ελπίζουν να διαλύσουν προγράμματα σαν την κοινωνική ασφάλιση και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Αλλά ο κόσμος στις ΗΠΑ υποστηρίζει ένθερμα αυτά τα κοινωνικά προγράμματα. Επομένως η δεξιά στρατηγική, να κοπούν πρώτα οι φόροι ώστε να επιβληθούν αργότερα περικοπές στα κοινωνικά προγράμματα, θα αποτύχει και τελικά θα πρέπει να αυξηθούν οι συντελεστές της φορολογίας.

Αλλοι στην κυβέρνηση Μπους υποστηρίζουν ότι οι μειώσεις των φόρων είναι σημαντικές για να βγάλουν τις ΗΠΑ από την ύφεση. Και αυτό το επιχείρημα είναι λανθασμένο. Η αμερικανική οικονομία μπορούσε να είχε ανακάμψει χωρίς τις μειώσεις των φόρων, ίσως μάλιστα και πιο εύρωστα. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί τεράστιο λάθος να βασίζει κανείς μακροπρόθεσμες φορολογικές πολιτικές στον βραχυπρόθεσμο οικονομικό κύκλο.

Δύο μαθήματα

Δύο ζωτικά μαθήματα προκύπτουν για τις άλλες χώρες. Το πρώτο είναι ότι τα διαγραφόμενα μεγάλα ελλείμματα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ αργά ή γρήγορα θα περιορίσουν τη διεθνή ισχύ της Αμερικής. Οι Αμερικανοί στήριξαν τον πόλεμο στο Ιράκ μόνον επειδή δεν χρειάσθηκε να τον πληρώσουν με αυξημένη φορολογία. Οταν θα υποχρεωθούν να επιλέξουν μεταξύ εξωτερικών περιπετειών και υψηλότερων φόρων, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να στηρίξουν δαπανηρές στρατιωτικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό. Μάλιστα οι ΗΠΑ θα είναι βαθιά διχασμένες εσωτερικά, όταν ο κόσμος θα παλεύει με το δημοσιονομικό χάλι που θα έχει αφήσει πίσω του ο Μπους.

Το δεύτερο μάθημα είναι ότι οι χώρες πρέπει να σχεδιάζουν τους προϋπολογισμούς τους συνυπολογίζοντας το αυξανόμενο δημοσιονομικό κόστος από τη γήρανση του πληθυσμού. Οι μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές συνθήκες σπάνια προσλαμβάνονται καθαρά από τους φορολογούμενους ή από το Κοινοβούλιο. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να υποχρεώνονται να υποβάλουν μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές εκτιμήσεις μαζί με τις ετήσιες προτάσεις τους για τον προϋπολογισμό, ώστε να περιορισθεί η τάση βραχυπρόθεσμης πολιτικής χειραγώγησης του προϋπολογισμού.

Οι ΗΠΑ μπορούν να χρησιμεύσουν ως έγκαιρη προειδοποίηση για τις άλλες χώρες. Ο Λευκός Οίκος θα έπρεπε να απευθύνει την ίδια σύσταση προσοχής που δίνουν οι μάγοι της τηλεόρασης στους θεατές τους: «Μην το δοκιμάσετε αυτό στο σπίτι σας».

Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Project Syndicate, Δεκέμβριος 2003.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή