«Καθαρά και ευνόητα σαν τα λογιστικά βιβλία των εμπόρων» ήθελε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον, να είναι τα οικονομικά στοιχεία της χώρας του, «ώστε κάθε μέλος του Κογκρέσου αλλά και κάθε άνθρωπος, οποιουδήποτε πνευματικού επιπέδου, να μπορεί να τα κατανοήσει, να ερευνήσει για τυχόν καταχρήσεις και με αυτό τον τρόπο να τα ελέγξει». Δυστυχώς, τα επίσημα στοιχεία για την οικονομία των ΗΠΑ που βρίσκονται σήμερα στη διάθεση του κοινού απέχουν τόσο από αυτή την επιθυμία όσο και την εποχή του Τζέφερσον. H αλήθεια είναι ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται αντιμέτωπες με ένα μακροπρόθεσμο έλλειμμα που είναι αναπόφευκτο ν’ αυξηθεί με τη συνταξιοδότηση της γενιάς του «baby boom». H συνεπακόλουθη δημοσιονομική ανισορροπία θ’ αποτελέσει δοκιμασία για τη φορολογική πολιτική της κυβέρνησης, καθώς και για εκείνη των δαπανών. Και την κατάσταση δεν βοήθησαν καθόλου οι πρόσφατες δυσκολίες της Ουάσιγκτον για τη διατήρηση του δημοσιονομικού ελέγχου.
Ελλειμμα
Ο προϋπολογισμός που κατέθεσε την περασμένη Δευτέρα για το 2005 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους, προβλέπει έλλειμμα της τάξης των 364 δισ. δολαρίων. Παρότι η κυβέρνηση και το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου έχουν καταβάλει επιτυχείς προσπάθειες μείωσης των ελλειμμάτων, τα τελευταία χρόνια, μια τάση στην οποία θα συμβάλει με τη σειρά της η βελτίωση της οικονομίας, το μακροπρόθεσμο χάσμα προβάλλει σήμερα τόσο μεγάλο ώστε να μην επαρκεί η ανάπτυξη για να λύσει το πρόβλημα. Αναπόφευκτα θα ληφθούν δύσκολες αποφάσεις.
Ωστόσο, το ισχύον σύστημα της δημοσίευσης των οικονομικών αποτελεσμάτων δίνει μια καθόλου ρεαλιστική, ακόμα και παραπλανητική εικόνα των συνολικών επιδόσεων και της οικονομικής κατάστασης της κυβέρνησης. Ελάχιστες υπηρεσίες δίνουν με επάρκεια στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα που αποφέρουν τα δολάρια των φορολογουμένων, ενώ πολλές σημαντικές κυβερνητικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις δεν αποκαλύπτονται πλήρως. Ιδιαίτερα ανησυχητικές είναι οι πολλές και σημαντικές υποχρεώσεις που τελικά θα βαρύνουν τους φορολογούμενους, όπως μεταξύ άλλων η κοινωνική ασφάλιση, η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (Medicare), οι πολιτικές και στρατιωτικές συντάξεις. Παρά τις σοβαρές επιπτώσεις που θα έχουν στους μελλοντικούς προϋπολογισμούς, τους φόρους και την ευελιξία των δαπανών, αυτές οι μελλοντικές υποχρεώσεις δεν τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής στις οικονομικές ανακοινώσεις της κυβέρνησης, ούτε στους προϋπολογισμούς που καταθέτει.
Χάσμα υποχρεώσεων
Το ακαθάριστο χρέος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης -το σύνολο των ετήσιων ελλειμμάτων της- έφθανε περίπου τα 7 τρισ. δολάρια τον περασμένο Σεπτέμβριο, ήτοι περίπου τα 24.000 δολάρια για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί της χώρας αυτής. Ομως, στο ποσό αυτό δεν περιλαμβάνονται προβλέψεις όπως το χάσμα των υποχρεώσεων της κυβέρνησης στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και στο Medicare, ούτε τα κεφάλαια που έχουν κρατηθεί για να τα χρηματοδοτήσουν. Αν συνυπολογισθούν αυτά, το βάρος για κάθε Αμερικανό αυξάνεται αρκετά πάνω από τα 100.000 δολάρια.
Το νέο επίδομα συνταγογραφούμενων φαρμάκων του Medicare θα επιβαρύνει περαιτέρω την κατάσταση. Το επίδομα αυτό είναι σαφώς ευπρόσδεκτο και θα διευκολύνει κάποιους Αμερικανούς μεγαλύτερης ηλικίας να προμηθεύονται τέτοια φάρμακα. Συνεπάγεται, όμως, σημαντική αύξηση, στην οποία κανείς δεν θέλει ν’ αναφερθεί. Το επίδομα αυτό είναι μία από τις μεγαλύτερες δεσμεύσεις που έχει αναλάβει ποτέ η ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Προκαταρκτικές εκτιμήσεις για το μακροπρόθεσμο κόστος του σε σημερινές τιμές το τοποθετούν έως και στα 8 τρισ. δολάρια, επίπεδο περίπου τετραπλάσιο ολόκληρου του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού. Βάσει των υπολογισμών του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (GAO), για να διατηρηθεί η ισχύουσα πολιτική θα χρειαζόταν να μειωθούν κατα 50% οι ομοσπονδιακές δαπάνες ή να διπλασιασθούν οι φόροι, προκειμένου να ισοσκελισθεί ο προϋπολογισμός, ακόμα και πριν ισχύσει το νέο επίδομα. Αμφότερες οι λύσεις θα ήταν καταστροφικές, ενώ τίποτα δεν αποκλείει να γίνουν προσπάθειες στο μέλλον για την περαιτέρω αύξηση του επιδόματος.
Ακρίβεια πληροφοριών
Ενα σημαντικό μάθημα που διδάσκουν η Enron, η WorldCom και άλλες εταιρείες που κήρυξαν πτώχευση, είναι ότι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς βασίζεται στην εμπιστοσύνη του κοινού στην ακρίβεια των πληροφοριών για την ευρωστία των επιχειρήσεων. Πρόσφατες εκθέσεις του GAO έχουν υπογραμμίσει πόσο πιο συχνές έχουν γίνει οι αναθεωρήσεις των κερδών των επιχειρήσεων. Ποιος θ’ αγόραζε εν γνώσει του μετοχές, θα δάνειζε ή θα συναλλασσόταν με μια εταιρεία που αποκρύπτει την πραγματική οικονομική της κατάσταση;
Οπως τόνισε ο Τζέφερσον, η αλήθεια και η διαφάνεια είναι ακόμα πιο σημαντικές στον δημόσιο τομέα απ’ ό,τι στον ιδιωτικό. Οι κρατικές υπηρεσίες -τα ταχυδρομεία, ο έλεγχος τροφίμων, η κοινωνική ασφάλιση και η άμυνα, μεταξύ άλλων- επηρεάζουν άμεσα την ευημερία κάθε Αμερικανού. Ωστόσο, είναι αδύνατο να ληφθούν σωστές αποφάσεις σχετικά με τα ομοσπονδιακά προγράμματα και τις πολιτικές χωρίς έγκαιρη, ακριβή και χρήσιμη πληροφόρηση. Ευτυχώς, αρχίζουμε να βλέπουμε προσπάθειες αντιμετώπισης των ελλείψεων στην ομοσπονδιακή οικονομική ενημέρωση. H τελευταία ετήσια έκθεση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης εστιάζεται περισσότερο στην ευρεία δημοσιονομική ανισορροπία της χώρας. H Ατζέντα Διαχείρισης του προέδρου, που αντικατοπτρίζει στενά τον κατάλογο κυβερνητικών προγραμμάτων υψηλού κινδύνου του GAO, προσελκύει εκ νέου την προσοχή σε προβληματικούς τομείς και επιχειρεί να αποτιμήσει καλύτερα τα αποτελέσματα που έχουν αποφέρει τα προγράμματα με τους πόρους που τους παρέχονται.
Το GAO και άλλοι ειδικοί σε θέματα προϋπολογισμού συνεχίζουν να ενθαρρύνουν τις μεταρρυθμίσεις στην κατάρτιση του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, ώστε να γίνονται σαφέστερες οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης και να αποκαλύπτονται τυχόν νέα προβλήματα. Χρειάζεται να γίνουν ακόμη πολλά. Ομως, οι κρατικοί αξιωματούχοι θα έχουν περισσότερα κίνητρα να λάβουν δύσκολες, αλλά απαραίτητες αποφάσεις, αν το κοινό έχει στη διάθεσή του τα στοιχεία και υποστηρίξει σοβαρές και διαρκείς ενέργειες για τη λύση των δημοσιονομικών προβλημάτων. Χωρίς ουσιώδεις δημόσιες συζητήσεις, ωστόσο, είναι απίθανο να υπάρξει πραγματική και διαρκής αλλαγή. Οσο ταχύτερα ενεργήσουμε, τόσο ευκολότερο θα είναι να υπάρξει λύση.