Τα τελευταία 250 χρόνια, πολιτικοί και επιχειρηματίες επιμελώς κωφεύουν σε όσα έχει να πει η οικονομική θεωρία για τα οφέλη του εμπορίου, μολονότι διατείνονται το αντίθετο. Εξαιρουμένων των ακραίων αριστερών, οι πολιτικοί κάθε ιδεολογικής απόχρωσης ορκίζονται ότι είναι απόλυτα αφοσιωμένοι στην αρχή του ελεύθερου εμπορίου. Οι επιχειρηματίες παρομοίως. Οταν, λοιπόν, είτε οι πολιτικοί είτε οι επιχειρηματίες ζητούν μέτρα κατά του ξένου ανταγωνισμού, ο λόγος δεν είναι ότι διαφωνούν επί της αρχής με το ελεύθερο εμπόριο αλλά ότι οι ξένοι παραβιάζουν κατά κάποιον τρόπο τους κανόνες του. Ή ότι έχει αλλάξει κάτι στον τρόπο που δουλεύει ο κόσμος και πρέπει να προσαρμοσθούν οι βασικές αρχές του ελεύθερου εμπορίου.
Με τον τρόπο αυτόν αναθεωρείται και ανανεώνεται κατά καιρούς ο προστατευτισμός. H εχθρότητα προς το ελεύθερο εμπόριο γνωρίζει νέες δόξες τελευταία και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Παλαιότερα, κάποιοι επιχειρούσαν να υπονομεύσουν το ελεύθερο εμπόριο επικαλούμενοι τις δήθεν «νέες συνθήκες», δηλαδή ότι αυξάνονται οι διασυνοριακές ροές κεφαλαίων, ότι είναι στρατηγικής σημασίας για την ευρύτερη οικονομία οι βιομηχανίες που εκτίθενται στον ξένο ανταγωνισμό και ότι στις αναπτυσσόμενες χώρες οι εργαζόμενοι αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης. Σήμερα οι δήθεν νέες συνθήκες, που όμως αποδεικνύονται πολύ ισχυρότερες από πολιτικής απόψεως, είναι ότι ο διεθνής ανταγωνισμός πλήττει βιομηχανίες που στο παρελθόν ήσαν προστατευμένες χάρη στους περιορισμούς της τεχνολογίας και της γεωγραφίας.
Δεν είναι πλέον μόνον ο μεταποιητικός τομέας που πιέζεται από τον ξένο ανταγωνισμό. Δεν είναι πλέον μόνον οι χειρωνάκτες που αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Μεταναστεύουν οι θέσεις εργασίας του τομέα των υπηρεσιών, ορισμένες από τις οποίες απαιτούν μεγάλη εξειδίκευση όπως, για παράδειγμα, ο προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών. O τομέας των υπηρεσιών αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος όλων των εξελιγμένων οικονομιών. Τι θα μείνει λοιπόν όταν ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία; Δυστυχώς, ο Ανταμ Σμιθ δεν το είχε σκεφτεί ποτέ. Ισως η εμπορική πολιτική πρέπει να επανεξετασθεί ολοκληρωτικά.
Μάλλον όχι. O προεδρεύων της Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων του Αμερικανού προέδρου, Γκρέγκορι Μάνκιβ, τόνισε προσφάτως ότι αν οι υπηρεσίες μπορούν να διεκπεραιώνονται στο εξωτερικό με μικρότερο κόστος, η Αμερική πρέπει να αδράξει την ευκαιρία. Και μόνον αυτή η απλή αναδιατύπωση της συλλογιστικής του ελεύθερου εμπορίου προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και η κυβέρνηση Μπους, που υποτίθεται ότι υποστηρίζει το ελεύθερο εμπόριο, δεν κατόρθωσε να υπεραμυνθεί της αλήθειας που αποκάλυπτε. Το γεγονός ότι ο ξένος ανταγωνισμός πλήττει πλέον και τον τομέα των υπηρεσιών εκτός από εκείνον της μεταποίησης δεν θέτει, πάντως, νέα ζητήματα ηθικής τάξης. Αν ένα αυτοκίνητο μπορεί να κατασκευασθεί φθηνότερα στο Μεξικό, πρέπει να κατασκευαστεί εκεί. Αν μια τηλεφωνική έρευνα μπορεί να διεκπεραιωθεί φθηνότερα στην Ινδία, πρέπει να διεκπεραιωθεί εκεί. Ολες αυτές οι συναλλαγές αυξάνουν το πραγματικό εισόδημα και στις δύο πλευρές, καθώς αναδιανέμονται οι πόροι υπό την έννοια ότι πραγματοποιούνται περισσότερες επενδύσεις και σημειώνεται μεγαλύτερη ανάπτυξη στη χώρα που εξάγει τις υπηρεσίες, ενώ μειώνονται οι τιμές στη χώρα που εισάγει. H μετακίνηση θέσεων εργασίας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες δεν αλλοιώνει συνολικά τα επίπεδα απασχόλησης των προηγμένων οικονομιών. Αλλάζει, ωστόσο, το μοντέλο της απασχόλησης.
Αυτό είναι επιθυμητό όπως είναι επιθυμητό το να αλλάζει το μοντέλο της απασχόλησης από την εξοικονόμηση θέσεων εργασίας που επιτυγχάνει η τεχνολογική πρόοδος (παρεμπιπτόντως, πιστεύει πραγματικά κανείς ότι η εξοικονόμηση θέσεων εργασίας από την τεχνολογική πρόοδο οδηγεί σε απώλεια θέσεων εργασίας;). Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις επί των ατόμων, η διαδικασία έχει επιπτώσεις που πρέπει να εξετασθούν και σε ορισμένες περιπτώσεις να αμβλυνθούν. Πρέπει να δοθεί έμφαση στις κατάλληλες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις για την επαγγελματική κατάρτιση και τη διά βίου εκπαίδευση.
Η νέα μετακίνηση των θέσεων εργασίας δεν θέτει μεν νέα ζητήματα ηθικής τάξης, αλλά ενδέχεται να αποτελεί μεγαλύτερο πολιτικό και οικονομικό ζήτημα σε σύγκριση με τις επιπτώσεις που είχε στο παρελθόν η επέκταση του εμπορίου. Οι εργαζόμενοι στη μεταποίηση είχαν καταλάβει προ πολλού ότι ήσαν εκτεθειμένοι στην πρόκληση του ανταγωνισμού από το εξωτερικό. Οι εργαζόμενοι στον τομέα των υπηρεσιών πίστευαν ότι δεν ήταν και βρίσκονται προ εκπλήξεως. Είναι, άλλωστε, γεγονός ότι και μόνον η κλίμακα της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών σε μια προηγμένη οικονομία δικαιολογεί μια μεγάλη ανησυχία για το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από τον ανταγωνισμό.
Προς το παρόν, μάλλον υπερβάλλουν οι πάντες σε ό,τι αφορά τις πιθανές επιπτώσεις στα μοντέλα απασχόλησης. Εξ άλλου, ο ανταγωνισμός θα οδηγήσει σε μετανάστευση ορισμένων θέσεων από τον τομέα των υπηρεσιών, αλλά θα οδηγήσει και στη δημιουργία νέων θέσεων που θα τις αντικαταστήσουν και θα είναι μάλλον υψηλότερες θέσεις και με υψηλότερες αμοιβές από εκείνες των θέσεων που χάνονται.