Πολιτικά σκάνδαλα στη Βραζιλία επανέφεραν στο προσκήνιο τις ανησυχίες των αγορών για το μέγεθος του εξωτερικού χρέους, αλλά και για τη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης της μεγαλύτερης χώρας της Λατινικής Αμερικής. Η αριστερή κυβέρνηση του προέδρου Λούις Ιγνάσιο ντα Σίλβα, ή Λούλα όπως είναι γνωστότερος ο πρώην συνδικαλιστής ηγέτης, ο οποίος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας του τον Οκτώβριο του 2002, αντιμετωπίζει την πρώτη ουσιαστική κρίση εμπιστοσύνης στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό της Βραζιλίας. Η αντίδραση των αγορών ήταν άμεση, καθώς τόσο ο δείκτης του χρηματιστηρίου του Σάο Πάολο, όσο και οι τιμές των βραζιλιάνικων κρατικών ομολόγων στις αγορές του εξωτερικού βρέθηκαν σε ελεύθερη πτώση, μόλις αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο της συναλλαγής ανώτερου στελέχους του κυβερνώντος κόμματος με μέλη παράνομων χαρτοπαικτικών λεσχών του Ρίο. Οι εκλογές του Οκτωβρίου 2002, οι οποίες έφεραν στην εξουσία τον ριζοσπαστικό αριστερό συνδικαλιστή ηγέτη αποτέλεσαν έκπληξη για τις αγορές, καθώς ο πρόεδρος Λούλα είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς ήδη τρεις φορές στο παρελθόν να αναδειχθεί στο ανώτερο αξίωμα της χώρας του.
Φυγή κεφαλαίων και πτώση των αγορών
Η οικονομική πλατφόρμα του κόμματός του προέδρου Λούλα, η οποία περιελάμβανε την αναδιαπραγμάτευση του εξωτερικού χρέους της Βραζιλίας, αλλά και την αναστροφή των ιδιωτικοποιήσεων των προηγούμενων κυβερνήσεων είχε δημιουργήσει σημαντικές ανησυχίες στους διεθνείς επενδυτές, με αποτέλεσμα τη μαζική έξοδο κεφαλαίων από τις βραζιλιάνικες αγορές στο διάστημα πριν από τις εκλογές, ενώ ανέβαινε η δημοτικότητά του. Αντίθετα όμως από τις αρνητικές προσδοκίες των αγορών, η ορθόδοξη οικονομική πολιτική την οποία ακολούθησε ο πρόεδρος Λούλα, αμέσως μετά την εκλογή του, αλλά και η αδιάλλακτη στάση του απέναντι στη διαφθορά, η οποία χαρακτήριζε την προηγούμενη κυβέρνηση, διαμόρφωσαν ένα σαφώς ευνοϊκότερο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα ήταν η δραματική αύξηση των επενδυτικών εισροών, τόσο στο χρηματιστήριο του Σάο Πάολο όσο και στα κρατικά ομόλογα, ενώ η Βραζιλία βρέθηκε στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος των επενδυτών. Καθ’ όλη τη διάρκεια του προηγούμενου έτους, οι βραζιλιάνικες επενδύσεις ήταν από τις αποδοτικότερες μεταξύ όλων των αναδυόμενων αγορών, ενώ η οικονομία της χώρας τρέχει με ρυθμό ο οποίος προβλέπεται να ξεπεράσει το 4,4% το 2004.
H αποκάλυψη
Το σκάνδαλο το οποίο αποκαλύφθηκε την προηγούμενη εβδομάδα αφορά διευκολύνσεις έναντι χρηματικών ανταλλαγμάτων μεταξύ ανώτερου στελέχους του κόμματος του προέδρου Λούλα, βοηθού του ίδιου του διευθυντού του Πολιτικού Γραφείου του και μελών συνδικάτου παράνομων τυχερών παιχνιδιών του Ρίο. Παρά το γεγονός ότι το ίδιο το σκάνδαλο συνέβη κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, η άμεση συνέπεια ήταν η απώλεια της αδιάφθορης εικόνας από το Εργατικό Κόμμα του προέδρου Λούλα, αλλά και σημαντικές ανησυχίες ότι περιορίζονται οι δυνατότητες άσκησης αποτελεσματικής πολιτικής σε μία περίοδο κρίσιμη για τη σταθεροποίηση της οικονομικής πορείας της χώρας. Η κυβέρνηση αντέδρασε παραπέμποντας στη δικαιοσύνη την εξέταση της υπόθεσης, ενώ εκκρεμεί αίτημα της αντιπολίτευσης για τη συγκρότηση μικτής επιτροπής του Κοινοβουλίου και της Γερουσίας. Στην περίπτωση αυτή, πιθανότατα να οδηγηθεί σε παραίτηση ο διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του προέδρου Λούλα, κ. Ντιρσέου, γεγονός το οποίο θα δημιουργήσει σημαντική αναταραχή στην άσκηση της κυβερνητικής πολιτικής, παρά τις διαμάχες τις οποίες είχε στο παρελθόν ο ίδιος ο κ. Ντιρσέου με τον υπουργό Οικονομικών της χώρας, κ. Παλότσι.
Πολιτική αναταραχή
Η πολιτική αναταραχή η οποία δημιουργήθηκε με την αποκάλυψη του σκανδάλου, επανέφερε στο προσκήνιο το εξωτερικό χρέος της Βραζιλίας, το οποίο αποτελεί μία από τις βασικές εστίες ανησυχίας των αγορών σχετικά με τη βραζιλιάνικη οικονομία, ιδίως μετά τη χρεοκοπία της Αργεντινής τον Ιανουάριο του 2002. Πράγματι, το χρέος της Βραζιλίας, το οποίο το 2001 ανερχόταν σε περίπου 280 δισ. δολάρια, ξεπέρασε τα 316 δισ. δολάρια στα τέλη του 2003, ενώ σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ, πλησιάζει το 60%. Η επιδείνωση όμως του συνολικού χρέους της Βραζιλίας είναι μία επιφανειακή μόνο αντιμετώπιση της πραγματικής εικόνας. Το συνολικό χρέος της Βραζιλίας αυξήθηκε δραματικά το 2002, πλησιάζοντας το 62% του ΑΕΠ πριν από την εκλογή του προέδρου Λούλα, ακολουθεί όμως σταθερή πορεία μείωσης έκτοτε. Η άσκηση συντηρητικής δημοσιονομικής πολιτικής της κυβέρνησης Λούλα επέτρεψε τη μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ από 61,7% στις παραμονές της εκλογής του, στο 58,2% τον Δεκέμβριο του 2003. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι η κυβέρνηση Λούλα έχει μεταβάλει τη σύνθεση του χρέους, καθώς έχει επιμηκύνει τις ημερομηνίες λήξης, ενώ έχει αντικαταστήσει μεγάλο μέρος από το δολαριακό χρέος, σε χρέος διατιμημένο στο εθνικό νόμισμα ρεάλ, με αποτέλεσμα τη μείωση του συναλλαγματικού κινδύνου για τα δημόσια ταμεία. Παράλληλα, το γεγονός ότι η βραζιλιάνικη οικονομία ακολουθεί ταχύτατο ρυθμό ανάπτυξης, παρά τη διατήρηση των πραγματικών επιτοκίων σε υψηλότατο επίπεδο, ενισχύει τις αισιόδοξες προβλέψεις για την περαιτέρω μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ στους επόμενους μήνες. Πράγματι, με δεδομένο το τρέχον πρωτογενές πλεόνασμα, το οποίο ξεπερνάει το 3% του ΑΕΠ και τον προβλεπόμενο ρυθμό ανάπτυξης του 4,4% για το 2004, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειωθεί κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες μέχρι τα τέλη του έτους. Ο βασικός κίνδυνος για τη βελτίωση της κατάστασης του χρέους της Βραζιλίας εντοπίζεται στην ισοτιμία του νομίσματος, καθώς παρά την πρόσφατη μείωση του χρέους αποτιμημένο σε δολάρια, αυτό παραμένει ακόμα σε υψηλό επίπεδο καθώς αντιστοιχεί σε περισσότερα από 80 δισ. δολάρια.
Η σημαντικότερη μεσοπρόθεσμη πρόκληση για τη βραζιλιάνικη οικονομία είναι η διατήρηση υψηλού ρυθμού ανάπτυξης. Παρά τη συντηρητική δημοσιονομική πολιτική της κυβέρνησης, ο πληθωρισμός παραμένει υψηλός, γεγονός το οποίο δεν επιτρέπει τη μείωση των εγχώριων επιτοκίων κάτω από το 16,5% στο οποίο βρίσκονται σήμερα, με αποτέλεσμα να λειτουργούν ως τροχοπέδη της πραγματικής οικονομίας. Η απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας της Βραζιλίας, την Τετάρτη, να διατηρήσει τα επιτόκια στο τρέχον επίπεδο, λόγω ακριβώς των πληθωριστικών πιέσεων, δεν κατεγράφη από τις αγορές, καθώς το ενδιαφέρον τους επικεντρώθηκε στις πολιτικές εξελίξεις.
Μείωση επιτοκίων
Προκειμένου όμως να διατηρηθεί η αναπτυξιακή δυναμική της Βραζιλίας, είναι απαραίτητη η ταχύτατη μείωση των επιτοκίων. Συγχρόνως, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της εγχώριας αποταμίευσης, η οποία παραμένει χαμηλότατη και οδηγεί στην εξάρτηση από τις εξωτερικές εισροές κεφαλαίων, αλλά και η επίσπευση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων, ιδίως στον τομέα της ενέργειας και της βιομηχανικής πολιτικής. Για το λόγο αυτόν, οι μελλοντικές εξελίξεις σχετικά με το πρόσφατο σκάνδαλο αποκτούν ιδιαίτερη σημασία, καθώς θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό τις δυνατότητες της κυβέρνησης να προχωρήσει σε εύλογο χρονικό διάστημα με τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, για τις οποίες είναι απαραίτητη η συναίνεση της Γερουσίας και του Κοινοβουλίου. Στο πλαίσιο αυτό, εάν προχωρήσει το αίτημα της αντιπολίτευσης και η εξέταση του σκανδάλου ανατεθεί σε μικτή επιτροπή της Γερουσίας και του Κοινοβουλίου, υπάρχουν βάσιμοι φόβοι ότι θα σημειωθεί σημαντική καθυστέρηση στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων. Η υπόθεση του σκανδάλου έχει πλήξει και τη δημοτικότητα του ίδιου του προέδρου Λούλα, η οποία βρισκόταν ήδη σε χαμηλό σημείο. Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση, πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο, η δημοτικότητα του προέδρου Λούλα είχε πέσει για πρώτη φορά μετά την εκλογή του κάτω από το 40%. Η αμαύρωση της αδιάφθορης εικόνας του Εργατικού Κόμματος, αλλά και του ιδίου του προέδρου Λούλα ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέρω πτώση της δημοτικότητάς του. Στην περίπτωση αυτή, ιδίως εάν εξαναγκασθεί σε παραίτηση ο διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του, κ. Ντιρσέου, δυσχεραίνεται η επίτευξη συμφωνίας με τα αντιπολιτευόμενα κόμματα στη Γερουσία και το Κοινοβούλιο, προκειμένου να προχωρήσουν οι προγραμματισμένες μεταρρυθμίσεις, ενώ διακυβεύονται οι εκλογικές δυνατότητες του Εργατικού Κόμματος στις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Στην περίπτωση δε, στην οποία το πρόσφατο σκάνδαλο αποτελεί μόνο την αρχή σειράς αντίστοιχων υποθέσεων στις οποίες εμπλέκονται άνθρωποι του περιβάλλοντος του προέδρου Λούλα, ενδέχεται η πτώση της δημοτικότητάς του να αποτρέψει ακόμα και την επανεκλογή του στις προεδρικές εκλογές του 2007.
Οι συνέπειες
Βραχυπρόθεσμα, το σκάνδαλο και οι συνέπειές του για τη βραζιλιάνικη κυβέρνηση θα εκτονωθούν, ιδίως εφ’ όσον δεν υπάρξουν νέες αποκαλύψεις. Η διατήρηση υψηλού ρυθμού ανάπτυξης, αλλά και η προσεκτική δημοσιονομική πολιτική επιτρέπουν τη βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας της Βραζιλίας, η οποία θα ενισχυθεί από τη μείωση των επιτοκίων καθώς θα υποχωρεί ο πληθωρισμός στη χώρα. Η πτώση όμως της δημοτικότητας του προέδρου Λούλα και η απώλεια της αδιάφθορης εικόνας του ίδιου και του κόμματός του τον θέτει σε κατάσταση ομηρείας, καθώς ενδέχεται να εξαναγκασθεί σε καθυστέρηση, ή ακόμα και εγκατάλειψη των απαραίτητων αλλά μη δημοφιλών μεταρρυθμίσεων, γεγονός το οποίο θα ανατρέψει το μέχρι τώρα ευνοϊκό κλίμα για τη Βραζιλία στις διεθνείς αγορές.