Στην καθημερινότητα των μεγάλων διεθνών επιχειρήσεων, το να δέχονται επιθέσεις από τις μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (MKO) είναι κάτι συνηθισμένο. Ποιος κλάδος ετέθη στο στόχαστρο αυτήν την εβδομάδα; Ενας από τους αγαπημένους «σάκους του μποξ» για τις MKO, ήτοι οι διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες. Σε έκθεση με τίτλο «Αποδεσμευόμενοι από τα ανθρώπινα δικαιώματα», η Διεθνής Αμνηστία στρέφεται σε κοινοπραξία, στην οποία συμμετέχουν οι αμερικανικοί κολοσσοί Exxon Mobil και Chevron, καθώς και η μαλαισιανή εταιρεία πετρελαιοειδών της Petronas. Οι τρεις επιχειρήσεις εξορύσσουν πετρέλαιο από το Τσαντ και το διοχετεύουν στις ακτές του Καμερούν διά μέσου ενός αγωγού μήκους 1.070 χιλιομέτρων (665 μιλίων).
Το συγκεκριμένο έργο αξίας 4,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο, σημειωτέον, αποτελεί και τις υψηλότερες ξένες επενδύσεις στην Αφρική, έχει επί μακρόν καταστεί αιτία πολέμου για τις MKO· κι αυτό εξαιτίας των ανησυχιών για τις επιπτώσεις, που θα έχει η υλοποίησή του, σε μία από τις φτωχότερες και περισσότερο κακοδιοικούμενες περιοχές του κόσμου. Πολλές φορές οι πετρελαϊκές εταιρείες στοιχειώνουν σε τέτοιες περιοχές, ειδικά όταν οι δραστηριότητές τους συσχετίζονται με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων· όπως συμβαίνει με τη Rοyal Dutch/Shell στη Νιγηρία και τη Unocal στο Μυανμάρ.
Προς το παρόν, η Διεθνής Αμνηστία δεν κατηγορεί την κοινοπραξία για συγκεκριμένες παραβιάσεις· αντ’ αυτού η έκθεσή της εστιάζει στις δυνητικές ζημίες που μπορεί να προκληθούν ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των συμβολαίων στο πλαίσιο της συμφωνίας. Ενας από τους όρους αφορά «τη σταθεροποίηση της έννομης τάξης», βάσει της οποίας η κοινοπραξία θα πρέπει να αποζημιωθεί για οποιαδήποτε οικονομική βλάβη προκληθεί σε αυτήν από τυχόν μεταβολές στο νομικό καθεστώς που διέπει το έργο.
Το γιατί έπρεπε να συμπεριληφθεί τέτοιος όρος στα συμβόλαια είναι προφανές, δεδομένου ότι επί σειρά ετών οι αδίστακτες κυβερνήσεις απομυζούσαν τους ξένους επενδυτές. Ωστόσο, όπως ισχυρίζεται η Αμνηστία, μία συνέπεια θα ήταν πιθανώς να επιβληθεί οικονομική κύρωση σε οποιαδήποτε κυβέρνηση προσπαθούσε να βελτιώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, με το να ζητήσει αναβάθμιση στις ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας ή ταχύτερη αποζημίωση των πολιτών για απολεσθείσα έγγεια ιδιοκτησία.
Ενδεχομένως ο εν λόγω κίνδυνος να έχει διογκωθεί και υπερτονιστεί. H Exxon και οι ανταγωνίστριές της εμμένουν στο ότι δεν πρόκειται να ζητήσουν αποζημιώσεις με αφορμή αλλαγές, οι οποίες θα έχουν ουσιαστικό τους σκοπό να βελτιώσουν τις συνθήκες στην κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Από την άλλη πλευρά, βέβαια, μετά τη δημοσιοποίηση αντίστοιχης έκθεση της Αμνηστίας για τον εξ ίσου αμφιλεγόμενο πετρελαιαγωγό Μπακού-Τμπίλισι-Τσεϊχάν, υπήρξε ανταπόκριση. Συγκεκριμένα, η κοινοπραξία με επικεφαλής την BP συγκατένευσε να προσθέσει τη δέσμευσή της σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα στα συμβόλαια, που συνήψε με τις κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας και της Τουρκίας. Το ιδανικό φαίνεται ότι θα είναι τέτοιες δεσμεύσεις να εμπεριέχονται ως μόνιμα χαρακτηριστικά στα μελλοντικά συμβόλαια μεταξύ διεθνών επενδυτών και κυβερνήσεων.
Ο ρόλος, τον οποίο ενδεχομένως να διαδραματίσουν οι επιχειρήσεις στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις. O Τζον Ράτζι προσφάτως ανέλαβε καθήκοντα ως ο πρώτος στην ιστορία ειδικός σύμβουλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επιχειρήσεων. Ολοένα και περισσότερο οι ακτιβιστές βλέπουν τις εταιρείες ως ισχυρά εργαλεία για την άσκηση πιέσεως σε κακές κυβερνήσεις.
Και καθώς οι εταιρείες στις πλούσιες χώρες όλο και περισσότερο ενδιαφέρονται να γίνουν γνωστές ως έντιμοι εταιρικοί πολίτες, ορισμένες εξ αυτών αναζητούν νέους διεθνείς κανόνες· ένας από τους λόγους που το κάνουν είναι και για να μπορούν να ανταγωνίζονται με θεμιτούς όρους με τις επιχειρήσεις από την Κίνα, οι οποίες ήδη με πολύ ζέση και σπουδή κλείνουν συμφωνίες με τις πιο διεφθαρμένες κυβερνήσεις του κόσμου.