Η ροή του φυσικού αερίου δεν διακόπηκε, ούτε οι τιμές ανέβηκαν. Και ουδείς εμπόδισε τη Ρωσία να υποβάλει πρόταση εξαγοράς περιουσιακού στοιχείου στην Ευρώπη. Ισως, τελικά, η διένεξη μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης και του ρωσικού μονοπωλίου φυσικού αερίου, Gazprom, να είναι «κάλπικη». Βέβαια, το θερμό κλίμα των περασμένων εβδομάδων υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε κάτι πιο σοβαρό. Ομως, τι μπορεί τελικά να κάνει η Gazprom στην Ευρώπη; Πόσο θα πρέπει να ανησυχούν οι Ευρωπαίοι;
Οι μεν υποστηρίζουν πως οι φόβοι είναι υπερβολικοί. Παρότι η Gazprom ελέγχει περίπου το 16% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου και το 60% των ρωσικών, η τρίτη μεγαλύτερη εταιρεία του κόσμου βάσει χρηματιστηριακής αξίας δεν είναι η «αρκούδα», που εμφανίζεται απειλητική στους εφιάλτες των Ευρωπαίων. Σαν την αράχνη στο λουτρό, έτσι και η Gazprom φοβάται εξίσου τους Ευρωπαίους όσο και αυτοί εκείνη, αφού η Gazprom και η Ρωσία χρειάζονται ευρωπαϊκά κεφάλαια όσο και η Ευρώπη χρειάζεται ρωσικό φυσικό αέριο. Λόγω των χαμηλών, ρυθμισμένων τιμών του φυσικού αερίου που πωλείται εντός της χώρας, η Gazprom αποκομίζει τα δύο τρίτα των εσόδων της από το φυσικό αέριο που εξάγει. Παράλληλα -συνεχίζουν οι αισιόδοξοι- ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται οι ρωσικοί αγωγοί σημαίνει ότι οι δηλώσεις του προέδρου της χώρας, Βλαντιμίρ Πούτιν, περί εξεύρεσης νέων αγορών για το φυσικό αέριό της, παραμένουν προς το παρόν απλές δηλώσεις. Οι αγωγοί φυσικού αερίου είναι κάτι σαν τον γάμο, αν και κάπως πιο δεσμευτικοί. Οι ρωσικοί αγωγοί φυσικού αερίου έχουν κατεύθυνση τη Δύση (όπως και εκείνοι του πετρελαίου, παρότι οι υψηλές τιμές του μαύρου χρυσού κατέστησαν εφικτή τη μεταφορά προς τα ανατολικά). Το ίδιο θα συμβεί και με τον νέο μεγάλο αγωγό που θα διέρχεται τον βυθό της Βαλτικής και θα φθάνει στη Γερμανία. Πολωνός υπουργός παρομοίασε την περασμένη εβδομάδα το έργο αυτό με το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο που χάραξε τα σύνορα της χώρας του το 1939. Οι χώρες τις οποίες διέρχεται το φυσικό αέριο, όπως η Πολωνία -σχολιάζει πικρόχολα ο εκπρόσωπος της Gazprom, Σεργκέι Κουπριάνοφ- θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψιν την ανάγκη της Ευρώπης για αξιόπιστη προσφορά και όχι μόνο τα δικά τους κέρδη.
Και όλα αυτά σημαίνουν πως, όταν οι Ρώσοι αξιωματούχοι υπερηφανεύονται ότι θα έχουν στα χέρια τους το ένα τρίτο της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου έως το 2015, αποκαλύπτουν πολλά και για τη δική τους εξάρτηση από την Ευρώπη. Στο μεταξύ, ο λόγος που γίνεται στην ίδια την Ευρώπη για άλλες πηγές ενέργειας, καθώς και η δυσαρέσκεια για την αναδιαπραγμάτευση μακροπρόθεσμων συμβάσεων, όπως ακριβώς και τα ρωσικά σχέδια για αγωγούς μέχρι την Κίνα, αποσκοπούν κυρίως στο «χτένισμα» των όρων μιας αναπόφευκτα όλο και πιο στενής συνεργασίας. Οι εναλλακτικές λύσεις για τους Ευρωπαίους περιλαμβάνουν περισσότερη εξάρτηση από όλο και λιγότερο σταθερές χώρες, ή μαζικές επενδύσεις σε εναλλακτικές πηγές. Το κόστος είναι απαγορευτικό. Αλλά και οι Ρώσοι θα αντιμετωπίσουν τεράστιο κόστος αν επιχειρήσουν να ξεφύγουν από την ευρωπαϊκή αγορά.
Δυστυχώς, οι αισιόδοξοι έχουν δίκιο μόνο εν μέρει. Γιατί η Gazprom δεν είναι μια φυσιολογική εταιρεία. Αρχίζει να μοιάζει με κάτι τέτοιο, όμως παραμένει παρακλάδι του ρωσικού κράτους, το οποίο ελέγχει πλειοψηφικό μερίδιο και της υπαγορεύει τις περισσότερες σημαντικές αποφάσεις. Η κρατική ιδιοκτησία δεν συνιστά απαραιτήτως πρόβλημα, μόνο που ούτε η Ρωσία είναι φυσιολογική χώρα. Οι απαισιόδοξοι επισημαίνουν ότι εφαρμόζει εμπορικά παράλογες πολιτικές στο φυσικό αέριο. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Ντικ Τσένι, την κατηγόρησε αυτή την εβδομάδα για «εκφοβισμό ή εκβιασμό, είτε με χειραγώγηση της προσφοράς είτε με απόπειρες μονοπώλησης της μεταφοράς».
Μεγάλη εγχώρια ζήτηση
Μια μεγάλη διαφορά της Ρωσίας από τις περισσότερες μεγάλες παραγωγούς ενέργειας είναι ότι η αχανής, κρύα αυτή χώρα είναι και μεγάλη καταναλώτρια. Η εγχώρια ζήτηση για φυσικό αέριο αυξάνεται όσο αναπτύσσεται η ρωσική οικονομία. Και η παραγωγή συρρικνώνεται στις τεράστιες πηγές της δυτικής Σιβηρίας, που αποφέρουν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής της Gazprom. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας και άλλοι κατηγορούν την Gazprom ότι δαπανά πολλά σε αγωγούς και δευτερεύουσες εξαγορές και όχι αρκετά στην ανάπτυξη νέων πηγών. Ετσι, η μείωση των εξαγωγών λόγω της αύξησης της εγχώριας ζήτησης, κατά το κύμα ψύχους των αρχών του έτους, ίσως δημιουργεί σημαντικότερο δεδικασμένο από την πολιτική κρίση με την Ουκρανία.
Η Ρωσία διαθέτει τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου, συνεπώς μια πιθανή λύση θα ήταν η παροχή κινήτρων ώστε άλλες εταιρείες να αυξήσουν την παραγωγή. Λείπει, ωστόσο, το σημαντικότερο κίνητρο για κάτι τέτοιο, ή για την ανάπτυξη νέων πηγών σε δυσπρόσιτες περιοχές: το δικαίωμα εξαγωγής φυσικού αερίου εκτός των συνόρων της πρώην ΕΣΣΔ. Στον τομέα αυτό, το μονοπώλιο διαθέτει η Gazprom.