Οι οικονομικές προκλήσεις για την Ευρώπη, οι οποίες έχουν περάσει στην πρώτη γραμμή της ατζέντας των περισσότερων μεγάλων πολιτικών κομμάτων, δεν είναι μόνο οι αλλαγές στην αγορά εργασίας, όπως πολλές φορές απλοποιημένα μεταδίδεται, με επίκεντρο τις προτάσεις που ανεπιτυχώς προώθησε η κυβέρνηση Ντε Βιλπέν πρόσφατα. Είναι πολύ ευρύτερες, προσδιορίζονται από την πτώση των οικονομικών συνόρων και την παγκοσμιοποίηση και αφορούν (θα προσδιορίσουν) άμεσα το μέλλον και την ευημερία των λαών της Γηραιάς Ηπείρου. Θα επιχειρήσουμε μία μερική καταγραφή τους, που επιβεβαιώνει τη μεγάλη προσπάθεια που χρειάζεται να απαιτηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση. ΄Η, με άλλα λόγια, μία καταγραφή, που δείχνει ότι για τις περίφημες μεταρρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα μιλάμε για αρκετά ακόμη χρόνια. Και για αρκετά ακόμη χρόνια θα αποτελούν το βασικό πεδίο της πολιτικής διαμάχης, αφού οι ίδιες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν είναι καθόλου προετοιμασμένες να τις αποδεχθούν.
Το πρώτο κομμάτι των μεταρρυθμίσεων αφορά τους παράγοντες συγκράτησης των επενδύσεων, άρα και της διατήρησης των θέσεων εργασίας. Ποιο είναι το σκηνικό τη στιγμή αυτή; Μεγάλα κεφάλαια να μεταναστεύουν προς επένδυση στις ανερχόμενες αγορές της Κίνας και της Ινδίας, με αποτέλεσμα να μην αναπαράγεται το απαραίτητο κεφαλαιουχικό απόθεμα στην Ευρώπη. Να περιορίζεται ο παραγωγικός ιστός σε παραδοσιακούς κλάδους, όπως η βιομηχανία, και να χάνονται θέσεις απασχόλησης και εισοδήματα. Τα προϊόντα που καταφθάνουν στην Ευρώπη, κατά πολύ φθηνότερα από τις τρίτες χώρες (λόγω χαμηλότερου εργατικού κόστους και μικρότερης φορολογικής επιβάρυνσης), εκτοπίζουν στο μεταξύ τα ευρωπαϊκά, με συνέπεια την ίδια επίσης τη συρρίκνωση της παραγωγικής μηχανής στη Γηραιά Ηπειρο. Αυτός ο καινούργιος, λοιπόν, συσχετισμός δυνάμεων θα πρέπει να βρεθεί τρόπος να αμβλυνθεί. Και το εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο, με δεδομένο ότι κανείς δεν διανοείται (θα ήταν εντελώς παράλογο) να παγώσει για παράδειγμα τις αμοιβές των Ευρωπαίων για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα. Χρειάζονται άλλες ευελιξίες στην αγορά εργασίας, όπως και στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, αλλά, αναπόφευκτα, χρειάζονται και σημαντικές αναμορφώσεις στα συστήματα της φορολογίας. Οι αναπτυγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν είναι ότι έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο τον οξύ ανταγωνισμό από τις νέες παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις. Εχουν να αντιπαρέλθουν και τις αντιφάσεις που έχουν πλέον δημιουργηθεί μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, καθώς σημαντικά μικρότερους φορολογικούς συντελεστές και χαμηλότερο εργατικό κόστος έχουν σήμερα και οι χώρες της διεύρυνσης (Πολωνία, Σλοβακία κ.λπ.). Είναι ένα ακόμη θέμα που αναμφίβολα απαιτεί ρύθμιση.
Το δεύτερο κομμάτι των μεταρρυθμίσεων αφορά το πέρασμα της Ευρώπης στην κοινωνία της γνώσης, της εξειδίκευσης, της έρευνας και της καινοτομίας. Τη μετάσταση των οικονομιών της, κυρίως σε παροχής ευρέος φάσματος και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών, αφού εκεί μπορεί έναντι των άλλων να διαμορφώσει συγκριτικά πλεονεκτήματα (στη βιομηχανία όπως εξηγήσαμε είναι με την πλάτη στον τοίχο), καθώς και σε παραγωγής προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Για να συμβούν αποτελεσματικά όμως όλα αυτά, χρειάζεται μεγάλο μέρος των επενδύσεων και της κατανομής των κοινοτικών πακέτων να κατευθυνθούν προγραμματισμένα προς αυτήν την κατεύθυνση. Και επιβάλλεται να ξεκινήσει μία μεγάλη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, για την αναβάθμιση της τριτοβάθμιας παιδείας, τη δημιουργία πολύ ισχυρών ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Διαφορετικά, δεν μπορεί να υπολογίζει η Ευρώπη στην υποστήριξη της έρευνας και τη δημιουργία πολύ υψηλού επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού, που είναι το σημαντικότερο ίσως σήμερα κεφάλαιο της οικονομικής ανάπτυξης. Οποιος υστερεί στον τομέα αυτόν, δεν έχει καμία ελπίδα μακροπρόθεσμα στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Και δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ που διατηρούν τη μεγαλύτερη δύναμη παραγωγής σε αυτόν τον κρίσιμο χώρο. Πολλά πανεπιστήμια της Ασίας έχουν αρχίσει τώρα να σαρώνουν.
Το τρίτο κομμάτι των μεταρρυθμίσεων αφορά την απελευθέρωση και την πλήρη ενοποίηση των εθνικών αγορών, οι οποίες συναποτελούν το πλαίσιο των 25 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για να ανταγωνιστείς επι ίσοις όροις τα μεγαθήρια της Ασίας ή τις ΗΠΑ, οι οποίες λειτουργούν ως αγορές εκατοντάδων εκατομμυρίων πληθυσμού η κάθε μία, με κοινές οικονομικές πολιτικές, κοινά συστήματα εργασίας, ασφάλισης, φορολογίας, νομοθεσίας κ.λπ., θα πρέπει και εσύ, ως Ευρώπη, να συνενώσεις το ταχύτερο δυνατόν τις δυνάμεις σου και τους κανόνες που διαμορφώνουν το οικονομικό παιγνίδι, τις επιχειρηματικές ευκαιρίες ή την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Σε κοινή βάση. Αυτό απαιτεί την προώθηση, αλλά και την εφαρμογή σειράς οδηγιών από την Κομισιόν, για την τραπεζική και την ευρύτερη χρηματοοικονομική αγορά, τις ιδιωτικές ασφαλίσεις, κυρίως την αγορά της ενέργειας που αναδεικνύεται πλέον στον μείζονα παράγοντα για τα κόστη της υπόλοιπης οικονομίας, την ενοποίηση επίσης της αγοράς των τηλεπικοινωνιών κ.ο.κ. Εως τώρα, όμως, οι εθνικές κυβερνήσεις προβάλλουν δυσκολίες στην απεμπόληση των προνομίων άσκησης αυτών των επιμέρους πολιτικών στις χώρες τους. Και η ενοποίηση πραγματοποιείται μετά πολλών εμποδίων, πολύ αργά, για τα επιθυμητά αποτελέσματα στην παγκόσμια αναμέτρηση της Ευρώπης.