Οι χώρες της Μέσης Ανατολής έπαιξαν πρωτεύοντα ρόλο στην παραγωγή πετρελαίου. Στις ΗΠΑ η παραγωγή μειώθηκε λόγω εξαντλήσεως των αποθεμάτων και καλύπτεται πλέον με εισαγωγές από τη Μ. Ανατολή. Η Ρωσία κάλυπτε τις ανάγκες της, και παρά τη δυσκολία χρηματοδότησης γεωτρήσεων, συνέχιζε τις γεωλογικές έρευνες. Ανακαλύφθηκαν σημαντικά κοιτάσματα στη Σιβηρία και στις υποθαλάσσιες παράκτιες περιοχές, η δε Κασπία διαθέτει σημαντικά αποθέματα. Η Ευρώπη στερείται πρακτικά καυσίμων.
Ευθύς με την πτώση της ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. προσπάθησαν να παρέμβουν στις εξαρτημένες χώρες της, δημιουργώντας χερσαίους διαύλους. H διαμάχη με την Ουκρανία έκανε εμφανές το πρόβλημα της «πρόσβασης στην Ενέργεια», και αποτέλεσε σοβαρή προειδοποίηση για την Ε.Ε. Δεν ήταν όμως η μόνη προειδοποίηση. Νέοι συσχετισμοί δυνάμεων, η παγκοσμιοποίηση, οι κλιματολογικές καταστροφές, η είσοδος της Κίνας στην διεθνή Αγορά, η ισλαμική τρομοκρατία, και η υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού, επέβαλαν την επείγουσα αντιμετώπιση της αύξησης των αναγκών σε υγρά καύσιμα. Ετσι, οι μεγάλες καταναλώτριες χώρες πήραν μέτρα διασφάλισης τροφοδοσίας με φυσικό αέριο, που μολύνει κατά 1/3 λιγότερο, και προστασίας από ενδεχόμενες εκβιαστικές ενέργειες, με σχέδια εναλλακτικών λύσεων και με επιβολή κυρώσεων, ακόμα και με στρατιωτική επέμβαση. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα για να αντιληφθεί κανείς ότι οι ελέγχοντες τις ενεργειακές πηγές διαθέτουν και ισχυρότατο πολιτικό όπλο!
Η ανάγκη διασφάλισης προήλθε από την αναντιστοιχία της χωρικής κατανομής των αποθεμάτων με τη θέση στη γήινη σφαίρα των καταναλωτριών χωρών. Τα κοιτάσματα βρίσκονται ως επί το πλείστον εκτός των ορίων της επικρατείας τους. Ενώ, λοιπόν, οι καταναλώσεις αυξάνονται σχεδόν εκθετικά, τα υγρά καύσιμα μειώνονται και κάποτε θα εξαντληθούν. Οι όποιες ανανεώσιμες πηγές μαζί με την πυρηνική ενέργεια, αλλά πρωτίστως το φυσικό αέριο, θα συμβάλουν στον περιορισμό της γενικής χρήσης του πετρελαίου, ενώ στις Μεταφορές δεν υπάρχει λύση και θα ζητούνται όλο και μεγαλύτερες ποσότητες.
Από την άλλη μεριά, οι διαθέτουσες αποθέματα χώρες βρέθηκαν σε πλεονεκτική θέση, διότι η επελθούσα αύξηση της τιμής σχεδόν στο διπλάσιο, έφερε τις χρεωμένες οικονομίες τους στο θετικό. Απροσδόκητα και ανέλπιστα για τη Ρωσία, η αλματώδης αύξηση της τιμής του αργού, σχεδόν διπλασιασμού, βελτίωσε τόσο τα οικονομικά, ώστε όχι μόνο διορθώθηκαν τα δημοσιονομικά ελλείμματα, αλλά επανεκτήθη το χαμένο γόητρο (διότι δεν μπορούμε να αγνοούμε τις επιτεύξεις του ρωσικού πολιτισμού με τους Mendeleyeff και Antropoff, τον πυρηνικό Καπίτσα, τον μαθηματικό Landau, τους Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, Τσέχωφ, τον Τσαϊκόφσκι, Ρίμσκι-Κόρσακοφ) και κατέλαβε ξανά δεσπόζουσα και υπολογίσιμη θέση διεθνώς.
Αργό πετρέλαιο
Το αργό πετρέλαιο (μαζούτ) προέρχεται από τη φυσικοχημική διεργασία σε συνθήκες υψηλής πιέσεως και θερμοκρασίας, σε ζωικές ή φυτικές ουσίες, συσσωρευμένες σε θαλασσινές ή λιμναίες κοιλότητες που καταπλακώθηκαν από χώματα, ή μετακινήσεις πλακών του στερεού φλοιού. Είναι μείγμα υδρογονανθράκων από τους πιο ελαφρούς, αέριο μεθάνιο, μέχρι την πίσσα λιθανθράκων.
Τα παγκοσμίως βεβαιωμένα αποθέματα ανέρχονται σε 180 δισ. τόνους.
Το 65% ευρίσκεται στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Η παγκόσμια παραγωγή ημερησίως ανέρχεται σε 12 εκατ. τ. ή 4.300 εκατ. τ./έτος. Θα χρειαζόταν για τη μεταφορά τους 4.500 tankers των 100.000 τόνων! Η Ελλάδα εισάγει 20 εκατ. τόνους και η παγκόσμια κατανάλωση είναι 200 φορές μεγαλύτερη! Υπολογίζεται να εξαντληθούν σε 100 ± 40 περίπου χρόνια. Τα ρωσικά αποθέματα (8η στην παγκόσμια σειρά) ανέρχονται σε 8,2 δισ. τόνους.
Η ζήτηση δεν συμπίπτει με την παραγωγή και η παραγωγή δεν έχει σχέση με τα αποθέματα. Αυτή είναι η κύρια αιτία της αύξησης της τιμής του, πέρα από την πολιτική, τη σπέκουλα και την ισλαμική τρομοκρατία. Εξάλλου, οι δαπάνες για έρευνα και εγκαταστάσεις είναι μεγάλες.
Φυσικό αέριο
Τα παγκοσμίως βεβαιωμένα αποθέματα ανέρχονται σε 180.000 δισ. m3 εκ των οποίων, Ρωσία 50.000 δισ. m3, ή 28%, Ιράν 28.000 δισ. m3, ή 16%, Qatar 25.000 δισ. m3, ή 15%, ήτοι οι τρεις χώρες κατέχουν το 70% ή τα 2/3 των παγκοσμίων αποθεμάτων. Αυτό έχει μεγάλη σημασία, λαμβανομένης υπόψη της θέσεως στη γήινη σφαίρα και του τρόπου μεταφοράς του.Οι μεγαλύτερες παραγωγοί χώρες είναι: Ρωσία 578,6 δισ. m3, ΗΠΑ, 548,1 δισ. m3, Ιράν 79,0 δισ. m3.
Το νέο τοπίο
Η Ρωσία με τα αποθέματά της και τις αναγκαστικές εισαγωγές της Ευρώπης, αποκτά σημαντικότατο ρόλο στα ενεργειακά και επέρχεται ριζική αλλαγή του σκηνικού. Η ισλαμική τρομοκρατία δεν είναι ανεξάρτητη του πετρελαίου και του εμπλουτισμού του πλουτωνίου, ούτε ο OPEC είναι το ίδιο για τους Σαουδάραβες κροίσους και τους lumpen προλετάριους αφελείς ισλαμιστές. Το Ιράν μπορεί να μεταχειρισθεί το πετρέλαιο μαζί με την απειλή των πυρηνικών και τη Χεζμπολάχ σαν εκβιαστικό διπλωματικό όπλο. Με την αναζωπύρωση του μίσους του Ισλάμ, οι καταναλώτριες χώρες αντέδρασαν στην ενδεχόμενη διακοπή ροής του ζωογόνου ενεργειακού θησαυρού της Μέσης Ανατολής. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να είναι βέβαιες ότι όπως διαμορφώνεται η κατάσταση στη Μέση Ανατολή δεν θα αναγκασθούν να στραφούν σε άλλους προμηθευτές (Ρωσία) και σε άλλους τρόπους μεταφοράς (LΝG).
Η αναβάθμιση της στρατηγικής σημασίας της Ρωσίας και οι φόβοι για τα πετρέλαια της Μ. Ανατολής, μετατόπισαν το ενδιαφέρον από την κύρια προμηθεύτρια περιοχή.
Το οικονομικό ενδιαφέρον είχε μοιραία πολιτικές επιπτώσεις και τα υγρά καύσιμα γίνονται διπλωματικό όπλο, με αποτέλεσμα να διαμορφωθούν νέες διακρατικές αλληλεξαρτήσεις, που μεταβάλλονται σε συνεργασίες αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ κρατών που δεν έχουν παράδοση φιλικών δεσμών. Η ανάγκη οδηγεί σε συνεργαζόμενα ζεύγη. Το κέντρο βάρους μετατίθεται πλέον από τη Σαουδική Αραβία προς τη Ρωσία κυρίως, αλλά και προς άλλες περιοχές, λόγω Κίνας.
Στις εμπορικές σχέσεις την πλεονεκτική θέση έχει ο αγοραστής. Αν ο πωλητής είναι μόνο ένας, τότε οι σχέσεις αντιστρέφονται. Με τη δυνατότητα ενδιάμεσα μείωσης της κατανάλωσης πετρελαίου με το λιγότερο βλαβερό Φυσικό Αέριο, μέχρις ότου οι λαοί πεισθούν ότι λύση είναι μόνον η πυρηνική ενέργεια και αποφασίσουν την πλατιά χρήση της, η Ρωσία θα παίζει σημαντικό ρόλο. Από την άλλη μεριά στηρίζεται στις πωλήσεις στην Ευρώπη για την οικονομία της. Και φαίνεται υπάρχει ισορροπία συμφερόντων. Η μόνη λύση είναι η «στρατηγική συμμαχία», δηλαδή λυκοφιλία λόγω αμοιβαίου συμφέροντος.
Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Cheney είπε ότι, «Κανένα συμφέρον δεν εξυπηρετείται όταν το πετρέλαιο και το αέριο γίνονται όπλα για εκφοβισμό ή εκβιασμό». Σε ομιλία του στο Qatar, τον Απρίλιο, ο υπουργός Βιομηχανίας & Ενέργειας της Ρωσίας είπε ότι «δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα της πρόσβασης ή εξασφάλισης της ενέργειας, αγνοώντας τις δυσκολίες εξόρυξης σε μέρη άγριου κλίματος, με διαφορετική πολιτική δομή, θρησκευτική πίστη, νοοτροπία, κ.τ.λ. Αλλες χώρες δεν έχουν κοιτάσματα. Σε άλλες πλεονάζει το πετρέλαιο, αλλά πρέπει να μεταφερθεί μακριά. Αλλες είναι ενδιάμεσες για τη διαμετακόμιση. Αλλες δεν έχουν καμιά πρόσβαση. Ο συντονισμός λοιπόν στη συνολική διαδικασία αυξάνει σε σημασία».
Σε αντίστοιχες ομιλίες Αμερικανών η θέση ήταν μονομερής και η γλώσσα λιγότερο κομψή. Φαίνεται πάντως ότι τελικά βαδίζουμε για «στρατηγικές συμμαχίες».
Η εξάντληση σε αίμα ενός αιμοδότη και η παύση μετάγγισης σε πάσχοντα, θα καταλήξει στον θάνατο και των δύο, παρότι θα υπήρχε λύση με τη χρησιμοποίηση συνθετικού πλάσματος. (θεωρητικά). Οι παραγωγοί και οι καταναλώτριες χώρες θα πρέπει να σκεφθούν ότι, αν εξαντλήσουν τα αποθέματα, θα επέλθει ενεργειακός θάνατος και των δύο, ενώ μπορούν να υποκαταστήσουν τους υδρογονάνθρακες με πυρηνική ενέργεια.
* Ο κ. Βασίλειος Αναστασίου είναι διπλ. Μεταλλουργός -Μηχ. του ΕΜΠ με μεταπτυχιακές σπουδές στις ΗΠΑ στο Industrial-Engineering και τα Οικονομικά των Επιχειρήσεων. Εργάσθηκε στη Βιομηχανία, εδώ και στο εξωτερικό. Ασχολείται με Μελέτες Βιομηχανικών Projects.