Το γεγονός ότι τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πετρελαίου προέρχονται από προβληματικές αναδυόμενες οικονομίες είναι αρκετά ανησυχητικό. Ακόμα πιο ανησυχητική όμως -αν και στην παράμετρο αυτή δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή- είναι η αύξηση της οικονομικής δύναμης περιφερειών όπως η Μέση Ανατολή, η Ρωσία και η Βενεζουέλα, ως αποτέλεσμα της εκτίναξης των πετρελαϊκών τιμών και της συσσώρευσης ξένου ενεργητικού.
Με τις ΗΠΑ να διατηρούν στραμμένο το βλέμμα σταθερά στην Κίνα, το θέμα δεν συζητείται ευρέως. Η επίσκεψη του υπουργού Οικονομικών, Χένρι Πόλσον, και υψηλόβαθμων χαρασσόντων την αμερικανική πολιτική στο Πεκίνο, στις 14 Δεκεμβρίου, προκειμένου η Κίνα να πεισθεί να συρρικνώσει το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχόντων λογαριασμών της, που θα φθάσει φέτος τα 200 δισ. δολάρια, είναι σύμπτωμα της υπερβάλλουσας προσοχής που δίνεται στο πλεόνασμα αυτό και στο υποτιθέμενα υποτιμημένο γουάν.
Το κινεζικό πλεόνασμα, ωστόσο, ωχριά μπροστά σε εκείνο των αναδυόμενων πετρελαιοεξαγωγών κρατών, που αναμένεται να φθάσει συνολικά τα 500 δισ. δολάρια, εκ των οποίων το ήμισυ θα αναλογεί στη Μέση Ανατολή. Σε σχέση με τις οικονομίες τους, τα εξωτερικά πλεονάσματα των πετρελαιοπαραγωγών κρατών μοιάζουν ακόμα μεγαλύτερα: η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κουβέιτ διαθέτουν κατά μέσο όρο πλεόνασμα περίπου στο 30% του ΑΕΠ τους, κάνοντας το 8% της Κίνας να μοιάζει σχεδόν μηδαμινό. Τα πλεονάσματα αυτά επηρεάζουν σημαντικά την κίνηση των κεφαλαίων διεθνώς. Και αν δεν εφαρμοσθούν σωστά μέτρα, τα πλεονάσματα μπορεί να υπονομεύσουν τις προσπάθειες εξάλειψης των παγκόσμιων ανισορροπιών.
Η ραγδαία αύξηση των πετρελαϊκών εσόδων κατά την τελευταία τετραετία ίσως είναι το μεγαλύτερο πλεονασματικό κέρδος που έχει απολαύσει ποτέ ομάδα χωρών. Σε πραγματικούς όρους, το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχόντων λογαριασμών των πετρελαιοεξαγωγών κρατών είναι υπερδιπλάσιο από το ιστορικό ζενίθ στο οποίο είχε φθάσει κατά τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του ’70. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα σωρευτικά πλεονάσματα των πετρελαιοεξαγωγών κρατών θα φάσουν το 1,7 τρισ. δολάρια κατά την πενταετία ώς το 2007, υπερκαλύπτοντας τα… μόλις 700 δισ. δολάρια της Κίνας.
Στο παρελθόν, οι περίοδοι ακριβού πετρελαίου και εκτίναξης των πλεονασμάτων δεν διήρκεσαν πολύ. Αυτή που διανύουμε σήμερα, όμως, μπορεί να αποδειχθεί πιο ανθεκτική. Παρότι οι τιμές ακολουθούν πτωτική πορεία τον τελευταίο καιρό, οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι η στενότητα της πετρελαϊκής προσφοράς θα διατηρήσει τη μέση τιμή κοντά στα 60 δολάρια το βαρέλι, ήτοι τριπλάσια από τον μέσο όρο της δεκαετίας του ’90. Οι πετρελαιοεξαγωγοί χώρες δαπανούν επίσης μικρότερο ποσοστό των πλεονασματικών κερδών τους σε εισαγωγές και αποταμιεύουν περισσότερα. Καθώς θα σταθεροποιούνται οι τιμές του πετρελαίου και θα ανακάμπτουν οι εισαγωγές, τα πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχόντων λογαριασμών θα συρρικνώνονται, παραμένοντας όμως ασυνήθιστα υψηλά.
Η έκρηξη των πετροδολαρίων έχει δυο βασικές συνέπειες. Πρώτον, είναι ένας από τους κυριότερους λόγους της ρευστότητας που κυριαρχεί στις χρηματοοικονομικές αγορές. Τα κεφάλαια της Μέσης Ανατολής είναι πολύ δυσκολότερο να εντοπισθούν απ’ όσο τα κινεζικά, αφού μεγάλο μέρος του ξένου ενεργητικού δεν κρατείται ως επίσημο απόθεμα, αλλά σε αδιαφανή κυβερνητικά επενδυτικά κεφάλαια. Επιπλέον, ενώ η Κίνα αγοράζει ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου απευθείας από Αμερικανούς, στη Μέση Ανατολή οι αγορές ομολόγων γίνονται συνήθως μέσω Λονδίνου και ο πραγματικός ιδιοκτήτης παραμένει άγνωστος. Κατά τη δεκαετία του ’70, τα πετροδολάρια κατετίθεντο σε δυτικές τράπεζες, οι οποίες δάνεισαν μεγάλο μέρος από αυτά σε αναπτυσσόμενες χώρες, φυτεύοντας έτσι τους σπόρους για την κρίση χρέους της Λατινικής Αμερικής. Σήμερα, δεδομένης της περιπλοκότητας των σύγχρονων κεφαλαιαγορών, η ροή κεφαλαίων μπορεί να προοιωνίζεται άλλων ειδών προβλήματα.
Δεύτερον, όπως η Κίνα, έτσι και οι χώρες της Μέσης Ανατολής αποτρέπουν τις μεταβολές ισορροπιών της παγκόσμιας οικονομίας. Ενόσω, όμως, η Κίνα επιτέλους οδεύει αργά προς μια πιο ευέλικτη συναλλαγματική ισοτιμία, τα νομίσματα της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ, των ΗΑΕ και πολλών άλλων χωρών του Κόλπου παραμένουν σταθερά συνδεδεμένα με το δολάριο. Και πιθανόν να είναι ακόμα πιο υποτιμημένα από το γουάν.
Η σύνδεση με το δολάριο έχει ως αποτέλεσμα την υποχώρηση της πραγματικής ισοτιμίας των νομισμάτων αυτών με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου. Ετσι ενισχύεται ο πληθωρισμός, ενώ παράλληλα επιδεινώνεται η ζήτηση για εισαγωγές στο εσωτερικό της εκάστοτε χώρας. Η αύξηση των εισαγωγών, αλλά και των κρατικών δαπανών στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες θα μπορούσε να εξαλείψει τις ανισορροπίες που θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα.
Αλλωστε, η σύνδεση των νομισμάτων αυτών με το δολάριο δεν θα τα διατηρήσει απαραιτήτως σταθερά. Τα κυβερνητικά επενδυτικά κεφάλαια που διαχειρίζονται μεγάλο μέρος των πετρελαϊκών εσόδων δεν υπόκεινται στους περιορισμούς που διέπουν την κατοχή ρευστών περιουσιακών στοιχείων από την Κεντρική Τράπεζα της Κίνας. Το ρίσκο και η απόδοσή τους προσεγγίζει εκείνα των ιδιωτών επενδυτών. Ετσι, αν το δολάριο φανεί πως συνεχίζει την πτωτική πορεία του, οι πετρελαιοεξαγωγοί είναι πιθανότερο να διαφοροποιήσουν τη θέση τους απ’ όσο η Κίνα.
Οι Αμερικανοί ψηφοφόροι πνέουν τα μένεα κατά της Κίνας αυτή τη στιγμή. Κάθε οικονομική ασθένεια αποδίδεται στη χώρα αυτή. Εξ ου και η επικείμενη επίσκεψη του κ. Πόλσον. Ωστόσο, παρότι το ταξίδι του μπορεί να αποφέρει πολιτικούς καρπούς, αν ο Αμερικανός υπουργός φιλοδοξεί να βελτιώσει τις οικονομικές προοπτικές της χώρας του, θα έπρεπε να περιορίσει τη διαμονή του στην Κίνα και να περάσει, επιστρέφοντας στην πατρίδα του, από τη Μέση Ανατολή…