Πριν από δύο χρόνια ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους έχρισε τον πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας. Πολλοί ήταν αυτοί που του αμφισβήτησαν αυτό το προνόμιο – ένα προνόμιο, το οποίο διαφυλάσσει με ζήλο η Αμερική, παρά το γεγονός ότι οι δικές της εισφορές στην Παγκόσμια Τράπεζα φθίνουν. Ουδεμία σημασία έχει, όμως, απ’ ό,τι φάνηκε. Ενας από τους ικανότερους υπαρχηγούς του, ο Ρόμπερτ Ζέλικ, και βετεράνος των πολυμερών διεθνών διαπραγματεύσεων, ήταν πρόθυμος να αναλάβει το έργο του επικεφαλής και ταυτόχρονα έχαιρε της εκτιμήσεως πολλών υποστηρικτών της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οπότε η λήψη της απόφασης οργανώθηκε επιδέξια.
Ωστόσο, προς μεγάλη έκπληξη πολλών, ο Ρόμπερτ Ζέλικ, τότε εμπορικός εκπρόσωπος των ΗΠΑ στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των συναλλαγών, δεν εξασφάλισε τη θέση. Αντ’ αυτού ανέλαβε ο αμφιλεγόμενος Πολ Γούλφοβιτς. Η επιλογή αυτή είχε κακή κατάληξη τον προηγούμενο μήνα. Παρά ταύτα, η παραίτηση Γούλφοβιτς, η οποία προκλήθηκε από ατασθαλίες, τις οποίες το δυσαρεστημένο προσωπικό της τράπεζας δεν ήταν διατεθειμένο να συγχωρήσει, έδωσε τη δυνατότητα στον Αμερικανό πρόεδρο να επέμβει και πάλι. Τη δεύτερη φορά ο κ. Ζέλικ στάθηκε πιο τυχερός και του ανετέθη το έργο να καθοδηγήσει την Παγκόσμια Τράπεζα σε δύσβατους δρόμους.
Οι φτωχοί του κόσμου θα μπορούν να ελπίζουν ότι η θέση αυτή δόθηκε ως αντάλλαγμα για την αφοσίωση του παρελθόντος και όχι με την προσδοκία των εξυπηρετήσεων στο μέλλον. Ως απόδειξη μπορεί να θεωρηθεί το εξής: Ο Ρόμπερτ Ζέλικ θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί για να διασφαλίσει ότι ο δικός του διάδοχος δεν θα επιλεγεί λογω εθνικότητας αλλά λόγω ικανοτήτων. Η σύμβαση, η οποία θέλει έναν Αμερικανό να ηγείται της Παγκόσμιας Τράπεζας κι έναν Ευρωπαίο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αντιπροσωπεύει αυτού του είδους τον μη αξιοκρατικό νεποτισμό, τον οποίο οι δύο διεθνείς οργανισμοί κατακρίνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες (βέβαια, ο κ. Μπους τον αποδοκιμάζει και στον οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών). Κατά συνέπεια, αμφότερες οι θέσεις θα πρέπει να δίδονται στους καλύτερους που υπάρχουν.
Το να μπορέσει να χειριστεί το συγκεκριμένο ζήτημα θα αποβεί ουσιώδες για τον κ. Ζέλικ. Ο ίδιος είναι από τους λίγους που επιβίωσαν σχεδόν μία εξαετία υπό την προεδρία Μπους χωρίς να τρωθεί η φήμη τους. Εχει εξαιρετικές ικανότητες στο να κλείνει συμφωνίες και ήταν παρών σε ορισμένες από τις πλέον ακανθώδεις διαπραγματεύσεις της εν λόγω εξαετίας. Μία εξ αυτών ήταν η διαδικασία, που προηγήθηκε της ένταξης της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, αλλά και ο Γύρος της Ντόχας για το παγκόσμιο εμπόριο και οι απόπειρες για κατάπαυση πυρός στο Νταρφούρ.
Κατά καλή του τύχη το πιο επιτακτικό καθήκον του αυτή τη στιγμή είναι να επαναλάβει κάτι ανάλογο στην Παγκόσμια Τράπεζα. Προσέρχεται στον διεθνή οργανισμό στο μέσον μιας δωδεκάμηνης και ευρείας διαβούλευσης, στην οποία θα πρέπει να πείσει και να πιέσει τις 40 δωρήτριες χώρες της τράπεζας να ξαναγεμίσουν τα ταμεία της. Οι Αμερικανοί υποστηρικτές του θα τον βοηθήσουν πολύ, εάν υποσχεθούν να διαθέσουν 300 εκατομμύρια δολάρια και πλέον, τα οποία ούτως ή άλλως οφείλουν από προηγούμενες αντίστοιχες διαπραγματεύσεις. Ο Ρόμπερτ Ζέλικ θα πρέπει να πείσει τους δωρητές ότι η σημαντικότερη δουλειά της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι συνήθως αυτή με τη μικρότερη προβολή και αφορά την κάλυψη των κενών, που αφήνουν άλλοι δυνάμει χορηγοί, οι οποίοι σπεύδουν να κομπάσουν για τη γενναιοδωρία τους.
Σήμερα η Παγκόσμια Τράπεζα αγωνίζεται να αποφύγει τις αντιπαραθέσεις του παρελθόντος, όταν απειλούσε να μη χορηγήσει βοήθεια στις κυβερνήσεις, εάν αυτές δεν υπόσχονταν να συμμορφωθούν με συγκεκριμένους όρους, όπως το να μειώσουν τους δασμούς ή να απαλλαγούν από κρατικά μονοπώλια. Σήμερα αφιερώνει το μέγιστο των προσπαθειών της να ενισχύσει τις δανειοδοτούμενες κυβερνήσεις, αντί να επιζητεί συμβιβασμούς από αυτές. Στην ουσία επιδιώκει να θέσουν εκείνες τους όρους, τους οποίους με τη βοήθεια των κονδυλίων της τραπέζης και των μηχανισμών ελέγχου θα μπορέσουν να εκπληρώσουν. Το ζητούμενο είναι να κερδηθεί η εμπιστοσύνη των κυβερνήσεων, χωρίς να εφησυχάσουν κιόλας. Ο κ. Γούλφοβιτς θεώρησε ότι το όριο αυτό το είχε υπερβεί η Παγκόσμια Τράπεζα. Ο ίδιος ενοχλούσε τους μετόχους, αλλά και τους δανειοδότες και τους υπαλλήλους της τράπεζας, διακόπτοντας τη ροή των κεφαλαίων προς αμφιλεγόμενα έργα. Ενδεχομένως οι παρεμβολές του να ήτανε ad hoc και να μην επιδέχονταν αντίρρησης, αλλά είχε δίκιο όταν διεκήρυσσε ότι η τράπεζα δεν πρέπει να μετρά την επιτυχία της αναλόγως των κονδυλίων, που δίνει. Το δικό της έργο είναι να ενθαρρύνει τις εκ των ένδον προσπάθειες για την καταπολέμηση της φτώχειας. Ο Ρόμπερτ Ζέλικ είναι προσηλωμένος στα μέσα που διαθέτει, και θέλει να χαράξει το δικό του μονοπάτι, όσες παρακάμψεις κι αν χρειαστούν, για να φθάσει στον προορισμό του. Ωστόσο, την 1η Ιουλίου θα αναλάβει επισήμως πρόεδρος και δεν θα είναι ο «άνθρωπος του προέδρου». Σε ποιον θα πρέπει αυτός ο ικανός δικηγόρος να αναφέρεται; Στους μεγαλύτερους δωρητές της τράπεζας, τους μεγαλύτερους πελάτες ή το προσωπικό της; Σε κανέναν από τους παραπάνω. Εάν πρόκειται να αποδώσει το έργο του, θα πρέπει να αναφέρεται μόνο στους φτωχούς.
63 χρόνια Παγκόσμια Τράπεζα
Η Παγκόσμια Τράπεζα (Π.Τ.) ιδρύθηκε το 1944 και παρέχει πιστώσεις και συμβουλές, ώστε να εξαλειφθεί η φτώχεια και να επιτευχθεί ανάπτυξη. Το πρώτο δάνειο εγκρίθηκε στις 9 Μαΐου 1947, ήταν ύψους 250 εκατομμυρίων δολαρίων και δόθηκε στη Γαλλία για την ανοικοδόμησή της μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε πραγματικούς όρους πρόκειται για το μεγαλύτερο δάνειο, που έχει χορηγήσει η Π.Τ μέχρι σήμερα. Οι δραστηριότητές της εστιάζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες και σε τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η γεωργία και η προστασία του περιβάλλοντος. Τη δεκαετία του ’80 είχε δεχθεί δικαιολογημένη κριτική, διότι σχεδόν είχε επιβάλει μεγάλα έργα σε αναπτυσσόμενες χώρες, τα οποία δεν χρειάζονταν. Ωστόσο, η Π.Τ. παραμένει αναγκαία, διότι πολλές φτωχές χώρες δεν έχουν πρόσβαση σε κεφάλαια, ενώ πολλά έργα, που υλοποιεί, ωφελούν εν γένει τον πλανήτη, όπως όσα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης.