Κάθε πρωί, εκατομμύρια Αμερικανών βρίσκονται αντιμέτωποι με την τελευταία τάση στις αγορές εμπορευμάτων. Και μάλιστα στο ίδιο το τραπέζι της κουζίνας τους. Σύμφωνα με το υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, η αύξηση των τιμών των αγροτικών προϊόντων έχει αρχίσει να ωθεί ανοδικά το κόστος του… πρωινού. Η τιμή του χυμού από πορτοκάλι έχει αυξηθεί κατά 25% τον τελευταίο χρόνο, των αυγών κατά 20% και του γάλακτος περίπου κατά 5%. Οι παραγωγοί δημητριακών για πρόγευμα, όπως οι Kellog’s και General Mills, έχουν επίσης αυξήσει τις τιμές τους. Πίσω από αυτές τις αυξήσεις κρύβεται μια άλλη, εκείνη στις τιμές των δημητριακών όπως το καλαμπόκι και ο σίτος, αφού και τα δύο κατέγραψαν πρόσφατα ρεκόρ δεκαετίας. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, εγείρεται εύλογα το ερώτημα: αν ο κόσμος παρουσιάζει έλλειψη δημητριακών, γιατί -καιρού επιτρέποντος- οι αγρότες δεν καλλιεργούν περισσότερα; Ομως, αυτό ακριβώς κάνουν. Σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Δημητριακών (IGC), το ερχόμενο έτος η παγκόσμια παραγωγή θα φθάσει το ρεκόρ των 1.660 εκατ. τόνων, αυξανόμενη εντυπωσιακά από τα περυσινά 1.569 εκατομμύρια. Ωστόσο, η ζήτηση για δημητριακά αυξάνεται ακόμα ταχύτερα. Το IGC εκτιμά ότι η ζήτηση θα φθάσει φέτος τα 1.680 εκατ. τόνους.
Το πρόβλημα είναι ότι οι πλεονάζουσες ποσότητες δημητριακών χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοκαυσίμων, όπως η αιθανόλη. Τα περισσότερα δημητριακά χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα ή ζωοτροφές. Ομως, η αύξηση της ανθρώπινης κατανάλωσης επιβραδύνεται επί σειρά δεκαετιών, από κοινού με την αύξηση του πληθυσμού. Αντιθέτως, η ζήτηση για ζωοτροφές αυξάνεται σταθερά, καθώς όλο και περισσότερα άτομα σε χώρες όπως η Κίνα βελτιώνουν το βιοτικό τους επίπεδο και επομένως αποκτούν την οικονομική δυνατότητα να καταναλώνουν κρέας. Την ίδια ώρα, η ζήτηση για πρώτη ύλη βιοκαυσίμων εκτινάσσεται στα ύψη. Η ποσότητα καλαμποκιού που χρησιμοποιείται για την παραγωγή αιθανόλης στις ΗΠΑ έχει τριπλασιαστεί από το 2000: οι μονάδες επεξεργασίας της αιθανόλης καταναλώνουν σήμερα το ένα πέμπτο της εγχώριας σοδειάς καλαμποκιού. Και οι ΗΠΑ είναι μόλις μία από τις 41 χώρες των οποίων οι κυβερνήσεις ενθαρρύνουν τη χρήση βιοκαυσίμων για να περιορίσουν την κατανάλωση πετρελαίου. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση της ζήτησης για δημητριακά με ταχύτερους ρυθμούς. Στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, όταν το πετρέλαιο ήταν φθηνό και τα βιοκαύσιμα ανύπαρκτα ως έννοια, η ζήτηση αυξανόταν με ρυθμούς της τάξης του 1,2%, σύμφωνα με την Goldman Sachs. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται κατά 1,4% και την ερχόμενη δεκαετία, όπως εκτιμά η Goldmann, θα αυξάνεται κατά 1,9% ετησίως.
Οι αγρότες καταβάλλουν αγωνιώδεις προσπάθειες να παρακολουθήσουν αυτούς τους ρυθμούς. Η Economist Intelligence Unit προβλέπει ότι η ζήτηση για καλαμπόκι, τουλάχιστον, θα συνεχίσει να υπερβαίνει την προσφορά ίσως και πέρα από το 2009. Επιπλέον, ακόμα και για την παραγωγή καλαμποκιού στις σημερινές ποσότητες, οι αγρότες καλλιεργούν λιγότερη σόγια και σιτάρι, κάτι που σημαίνει πως και για τα προϊόντα αυτά οι τιμές ανεβαίνουν. Και όσο πιο ακριβά γίνονται τα βασικά είδη διατροφής των πουλερικών και των εκτρεφόμενων ζώων τόσο αυξάνεται η τιμή του κρέατος και των αυγών, και ούτω καθεξής.
Οταν η ζήτηση αυξανόταν με βραδύτερους ρυθμούς, οι αγρότες ανταποκρίνονταν με σταδιακές βελτιώσεις της σοδειάς τους. Η σημερινή κατάσταση απαιτεί πολύ ταχύτερους ρυθμούς ή σε διαφορετική περίπτωση τη χρήση μεγαλύτερων εκτάσεων για καλλιέργειες. Αμφότερες οι λύσεις είναι εφικτές. Η σε μεγαλύτερο βαθμό υιοθέτηση γενετικά τροποποιημένων σπόρων καλαμποκιού και σίτου, π.χ., βελτιώνει τη σοδειά. Είναι, όμως, δαπανηροί και αμφιλεγόμενοι. Αυτό και άλλα εμπόδια, πάντως, θα μπορούσαν άρδην να ξεπεραστούν αν οι τιμές αυξάνονταν κατακόρυφα.
Ούτως ή άλλως, καμιά λύση δεν μοιάζει εφικτή στο εγγύς μέλλον. Στο Κογκρέσο των ΗΠΑ συζητείται ακόμα αν θα διπλασιαστούν οι στόχοι για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Την ίδια ώρα, η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε πρόσφατα στα υψηλότερα επίπεδα του τελευταίου δεκαμήνου, λόγω της σύντομης απεργιακής κινητοποίησης και σε άλλα προβλήματα στη Νιγηρία. Το χάος στο Δέλτα του Νίγηρα, όπως αποδεικνύεται, έχει τεράστια σχέση με την τιμή των αυγών…