Ο διάσημος Αυστριακός οικονομολόγος Frederick Von Hayek σχολιάζοντας τις επιπτώσεις της συνήθους πολιτικής των κεντρικών τραπεζών, που αυξάνουν, τεχνητά, τη ρευστότητα, «κόβοντας χρήμα», για να τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα, έγραφε το 1970 ότι μόνο στο ξημέρωμα της κρίσης ο κεντρικός τραπεζίτης αντιλαμβάνεται ότι «κρατάει μια τίγρη από την ουρά της».
Γεγονός, πάντως, είναι ότι στο αποκορύφωμα μιας άνευ προηγουμένου παγκόσμιας ρευστότητας, που δημιουργήθηκε επί το πλείστον από την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ, κατέρρευσε «αιφνιδιαστικά» η αμερικανική αγορά ενυπόθηκου δανεισμού υψηλού κινδύνου. Η πολιτική των χαμηλών επιτοκίων του Alan Greenspan μπορεί να κέρδισε τη μάχη με την απειλή του αποπληθωρισμού και την ύφεση του 2001, ώθησε, όμως, τα κεφάλαια σε αναζήτηση αποδόσεων και σε ανάληψη μεγαλύτερων κινδύνων.
Κάπως έτσι πυροδοτήθηκε και η αγορά ενυπόθηκου δανεισμού των ΗΠΑ, όπου από 160 δισ. δολάρια το 2001 ξεπέρασε τα 600 δισ. το 2006.
Δεν έχει περάσει πολύ καιρός απ’ όταν οι μετοχές των μη τραπεζικών οργανισμών χορηγήσεων στεγαστικών δανείων θεωρούνταν τα νέα Blue Chips της Wall street. Οι εξειδικευμένοι αυτοί οργανισμοί χορηγούσαν σε κάθε Αμερικανό που δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις ώστε να δανειοδοτηθεί από μια τράπεζα, το πολυπόθητο δάνειο για αγορά κατοικίας. Το επιτόκιο ήταν υψηλότερο αλλά σταθερό για τα πρώτα δύο χρόνια και κυμαινόμενο για τα υπόλοιπα 28. Με αυτούς τους εντυπωσιακά καλούς όρους δόθηκε η δυνατότητα ακόμη και σε πολίτες οι οποίοι είχαν κηρύξει πρόσφατα προσωπική πτώχευση, να αγοράσουν το δικό τους σπίτι ή και να επενδύσουν σε μια τοπική στεγαστική αγορά όπου οι τιμές των κατοικιών ανέβαιναν σταθερά και εντυπωσιακά επί αρκετά χρόνια. Αλλοι πάλι, που βρίσκονταν σε δεινή οικονομική κατάσταση, εκμεταλλεύονταν την άνοδο της αξίας της κατοικίας τους μέσω αυτών των δανείων, αναχρηματοδοτώντας το στεγαστικό τους με νέο, μεγαλύτερο δάνειο, επωφελούμενοι της διαφοράς που προέκυπτε για τις προσωπικές τους ανάγκες.
Το σίγουρο είναι ότι κάποιο μέρος των δανειοληπτών αυτών προχώρησε σε σύναψη τέτοιου δανείου, είτε αψηφώντας την αβεβαιότητα που κρύβει το μέλλον, είτε ποντάροντας στο ότι η αξία της περιουσίας τους θα συνεχίσει να αυξάνεται και έτσι θα εξυπηρετεί τα σχετικά δάνεια.
Επίσης, σίγουρο είναι ότι αυτοί οι μη τραπεζικοί οργανισμοί χορηγήσεων στεγαστικών δανείων πίεσαν και αύξησαν τις χορηγήσεις στα εντυπωσιακά επίπεδα του 2006, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης της αγοράς κατοικίας είχαν ήδη αρχίσει να μειώνονται. Ηταν αναπόφευκτο ότι η ύφεση στην αγορά κατοικίας θα οδηγούσε κάποιους δανειολήπτες σε καθυστέρηση ή και σε αδυναμία αποπληρωμής των δόσεών τους, μετατρέποντας τελικά τα εκκολαπτόμενα blue chips στις νέες Enron του αμερικανικού χρηματιστηρίου.
Η κατάρρευση των αμερικανικών εταιρειών χορήγησης ενυπόθηκου δανεισμού είναι γεγονός, ενώ μαζί τους παρασύρονται και οι επενδυτές, οι οποίοι είχαν ποντάρει στις μεγάλες αποδόσεις των υψηλού κινδύνου χαρτοφυλακίων τους. Hedge funds παραδοσιακών και μεγάλων επενδυτικών τραπεζών των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Αυστραλίας, επενδυμένα σε τιτλοποιημένα ενυπόθηκα δάνεια, άλλα ανακοινώνουν τη χρεοκοπία τους και άλλα τη διακοπή της αξιολόγησής τους και την εισχώρηση νέων επενδυτικών κεφαλαίων σε αυτά ή ακόμα και τη διακοπή της εξόφλησης των επενδυτών.
Τα funds αυτά, επενδυμένα με υψηλή μόχλευση στη συγκεκριμένη αγορά, πρόσθεσαν στη ρευστότητά της, ενώ παράλληλα έδωσαν τη δυνατότητα στους επενδυτές να κερδίζουν υψηλές αποδόσεις με τοποθετήσεις σε εξωτικούς προορισμούς που λίγοι καταλάβαιναν.
Σε τέτοια funds εμπιστεύτηκαν τα κεφάλαιά τους ανά τον κόσμο ιδιώτες επενδυτές, οργανισμοί, συνταξιοδοτικά ακόμα και εκπαιδευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ όπως το Harvard και το Yale. Σήμερα, που τα hedge funds καταγράφουν ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων, έχουν οδηγήσει τις μετοχές όχι μόνο των επενδυτικών τραπεζών, αλλά και όλου του χρηματοοικονομικού κλάδου, σε μεγάλη πτώση, κάτι που διαγράφεται στις έντονες πιέσεις που δέχονται οι βασικοί χρηματιστηριακοί δείκτες ανά τον κόσμο από τα τέλη Ιουλίου.
Τα χρηματιστήρια, φυσικά, αντιδρούν και αποτιμούν άμεσα κάθε θετική ή αρνητική είδηση. Δεν είναι λίγες, όμως, οι φορές που υπερτιμούν τις ειδήσεις.
Ολοι θυμούνται το ξεπούλημα των μετοχών παγκοσμίως τον περασμένο Φεβρουάριο, με αφορμή την απόφαση της κινεζικής κυβέρνησης να περιορίσει την εγχώρια κερδοσκοπία. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι ακόμη δεν υπάρχει εκτίμηση για το πόσα ενυπόθηκα δάνεια είναι ακόμη σε κίνδυνο, πόσα hedge funds θα έχουν ακόμη πρόβλημα και τι σημαίνει αυτό για τους επενδυτές. Ο φόβος έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, που καθημερινά επιβαρύνεται με την αυξανόμενη επιχειρηματολογία σχετικά με το πώς η κατάρρευση της αγοράς ενυπόθηκου δανεισμού θα επεκταθεί στις πιστωτικές αγορές. Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές οι οποίοι προβλέπουν ότι σύντομα θα υπάρχουν προβλήματα με τα εταιρικά ομόλογα και δάνεια κάτι που θα εμποδίσει τις χρηματοδοτήσεις των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, προοπτική με ασύλληπτες συνέπειες για το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα.
Βάσει των παραπάνω εκτιμήσεων θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι συνθήκες χρηματοοικονομικής κρίσης έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται.
Από την άλλη, βέβαια, θα μπορούσε, επίσης, να θεωρηθεί ότι, ίσως, είναι νωρίς για τέτοιες εκτιμήσεις, αφού και τα μακροοικονομικά νέα, ειδικά από τις ΗΠΑ, είναι παραπάνω από καλά. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αντίδραση από τους κεντρικούς τραπεζίτες (άλλη, εκτός από τη διοχέτευση ρευστότητας περίπου 200 δισ. ευρώ στο σύστημα) ώστε να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη γιατί, απλά, δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από το γεγονός ότι οι επενδυτές ξαφνικά συνειδητοποίησαν πως οι μεγάλες αποδόσεις συνοδεύονται και με τον ανάλογο κίνδυνο. Αλλωστε, η θεωρία λέει ότι οι κρίσεις δεν προβλέπονται γιατί εξελίσσονται πολύ πιο αργά από όσο μπορεί κανείς να φανταστεί και συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα από όσο κανείς μπορεί να σκεφτεί.
Υπό το πρίσμα αυτό ο Hayek γίνεται επίκαιρος. Η επιβεβαίωσή του, όμως, μπορεί να έρθει εντελώς ξαφνικά και σε ανύποπτο χρόνο, ίσως έπειτα από πολλά, πολλά χρόνια.