Οταν θα έχετε ολοκληρώσει την ανάγνωση του κειμένου αυτού, το κόστος του πολέμου στο Ιράκ θα έχει αυξηθεί κατά 1,8 εκατ. δολάρια. Κι αυτό διότι κάθε ένα δευτερόλεπτο στοιχίζει περίπου 2.000 δολάρια και το κόστος από την αρχή του πολέμου μέχρι τη στιγμή που γραφόταν το κείμενο ξεπερνούσε τα 450 δισ. δολάρια.
Δηλαδή το κόστος του πολέμου στο Ιράκ ανέρχεται μέχρι στιγμής περίπου στη συνολική αξία των ενέσεων ρευστότητας που έχουν πραγματοποιήσει όλες οι κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως, προκειμένου να ηρεμήσουν -έστω βραχυπρόθεσμα- τις διεθνείς χρηματαγορές που δοκιμάζονται το τελευταίο διάστημα από την πιστωτική κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ.
Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει η κρίση της αγοράς στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ με τον πόλεμο στο Ιράκ; Οι επέτειοι της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης την 11η Σεπτεμβρίου ξυπνούν κάθε χρόνο άσχημες μνήμες. Η φετινή, έκτη, επέτειος συνέπεσε με μία δύσκολη χρονική στιγμή για την οικονομία των ΗΠΑ.
Απώλειες
Η κρίση στην αγορά των στεγαστικών δανείων οδηγεί την αμερικανική οικονομία σε ύφεση και σε απώλεια άνω των 100.000 θέσεων εργασίας (περίπου οι μισές από όσες χάθηκαν από το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου). Την ίδια στιγμή, η προοπτική μείωσης των αμερικανικών επιτοκίων πιέζει την ισοτιμία του δολαρίου, ενισχύοντας τις πληθωριστικές πιέσεις και δυσκολεύοντας τις εξαγωγές, σε μία περίοδο υψηλών ελλειμμάτων. Ολα αυτά αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα προβλημάτων για τον επικεφαλής της FED, Μπεν Μπερνάνκι, ο οποίος θα κληθεί την ερχόμενη Τρίτη να αποφασίσει για την τύχη των αμερικανικών επιτοκίων. Αν τα μειώσει, δίνει ανάσα στην αγορά, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί τις συνθήκες αύξησης του πληθωρισμού.
Ενώ, λοιπόν, η αμερικανική οικονομία διέρχεται μία κρίσιμη φάση, ταυτόχρονα έχει ανοικτή μία μεγάλη οικονομική αιμορραγία που της κοστίζει 200 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση. Τον πόλεμο στο Ιράκ, το κόστος του οποίου μέχρι την απόσυρση των στρατευμάτων εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το 1,2 τρισ. δολάρια. Δηλαδή, το κόστος του -άμεσο και έμμεσο- θα είναι περίπου τριπλάσιο της ζημιάς από την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου που στοίχισε στην αμερικανική οικονομία σχεδόν μισό τρισ. δολάρια. Και ήταν και ο λόγος για τον οποίο ξεκίνησε ο πόλεμος.
Ομως, αυτή τη στιγμή, το άμεσο κόστος παγκοσμίως από την πιστωτική κρίση στις ΗΠΑ υπολογίζεται σε 100-150 δισ. δολάρια. Αυτό τουλάχιστον υποστήριξε ο Μπερνάνκι στο Κογκρέσο (50-100 δισ. δολάρια) και επιβεβαίωσε αργότερα ειδική ανάλυση της Calyon (150 δισ. δολάρια). Βέβαια, το έμμεσο κόστος θα είναι μεγαλύτερο, καθώς η παγκόσμια αγορά των τίτλων μειωμένης εξασφάλισης ανέρχεται σε τρισ. δολάρια. Μόνο στις ΗΠΑ τα υπόλοιπα των δανείων αυτών μέχρι τέλος Ιουνίου ήταν 2,4 τρισ. δολάρια, ενώ στις αρχές Σεπτεμβρίου είχε μειωθεί στα 1,9 τρισ. δολάρια.
Κόστος
Η κρίση στις ΗΠΑ, αλλά και ο πόλεμος στο Ιράκ, έχουν και κοινωνικό κόστος. Λόγω της κρίσης κινδυνεύει η περιουσία για περισσότερους από 1,5 εκατ. ιδιοκτήτες ακινήτων στις ΗΠΑ, ενώ ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 3.000 Αμερικανούς στρατιώτες, όταν ο αριθμός των τραυματιών ανέρχεται σε περίπου 500 κάθε μήνα και το κόστος κοινωνικής ασφάλισης θα επιβαρυνθεί με περίπου 21 δισ. δολάρια μέχρι το 2015.
Η σημασία του οικονομικού και κοινωνικού κόστους του πολέμου στο Ιράκ σε αυτή τη φάση της αμερικανικής οικονομίας αναδεικνύεται πιο παραστατικά από στοιχεία που είχε συγκεντρώσει η εφημερίδα The New York Times και είχε δημοσιεύσει τον περασμένο Ιανουάριο. Σύμφωνα με αυτά, το ετήσιο κόστος του πολέμου στο Ιράκ ανέρχεται σε 200 δισ. δολάρια, όταν το σύστημα υγείας που θα κάλυπτε όλους τους Αμερικανούς θα χρειαζόταν 100 δισ. δολάρια. Το κόστος της προσχολικής αγωγής στις ΗΠΑ απαιτεί 35 δισ. δολάρια, ενώ η αυξημένη ασφάλεια μετά τα μέτρα της 11ης Σεπτεμβρίου 10 δισ. δολάρια. Η έρευνα για τον καρκίνο απαιτεί 6 δισ. δολάρια το χρόνο και ο εμβολιασμός όλων των παιδιών του κόσμου 0,6 δισ. δολάρια.
Και όλα αυτά, όταν υπάρχουν έντονες ανησυχίες και ενδείξεις επιβράδυνσης της αμερικανικής οικονομίας. Οι ενδείξεις αυτές αναδείχτηκαν έντονα λόγω της πιστωτικής κρίσης. Μήπως ο πόλεμος στο Ιράκ συνέβαλε θετικά στην ανάπτυξη μέχρι τώρα;
Ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία για το κόστος των πολέμων, την αύξηση των αμυντικών δαπανών και τις επιπτώσεις που είχαν στο ΑΕΠ, όπου έχει συμβάλει σημαντικά ο νομπελίστας Οικονομολόγος Τζ. Στίγκλιτζ, διαπιστώνει κανείς ότι αυτό συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις από το 1777 μέχρι και τη δεκαετία του 1970. Για παράδειγμα, στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, την περίοδο 1939-1944, οι αμυντικές δαπάνες είχαν αυξηθεί στο 41,4% του ΑΕΠ και ο ρυθμός ανάπτυξης ενισχύθηκε κατά 69,1%. Κάτι αντίστοιχο συνέβη με τον Πόλεμο της Κορέας και με τον Πόλεμο στο Βιετνάμ.
Αυτό, όμως, δεν επαναλήφθηκε με τον Πόλεμο του Κόλπου την περίοδο 1990-1991, όταν οι αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 0,3%, αλλά σημειώθηκε επιβράδυνση στο ρυθμό ανάπτυξης 1,3%. Από τα στοιχεία που έχει δώσει στη δημοσιότητα το Κογκρέσο, τους εθνικούς λογαριασμούς των ΗΠΑ, προκύπτει ότι μάλλον και στην περίπτωση του Ιράκ δεν έχει επωφεληθεί η αμερικανική οικονομία, κυρίως λόγω της μεγάλης δαπάνης και της δημοσιονομικής πίεσης που προκαλείται. Εξάλλου και η αναμενόμενη μείωση των τιμών του πετρελαίου δεν έχει έρθει ακόμα. Χαρακτηριστικό είναι το εξής παράδειγμα. Αν ανατρέξει κάποιος σε αναλύσεις τον καιρό που ξεκινούσαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ιράκ, είχαν υπολογίσει ότι μέχρι το 2015 η φυσιολογική αύξηση θα οδηγούσε τις τιμές του πετρελαίου μέχρι τα 35 δολάρια το βαρέλι.
Πετρέλαιο
Στη χειρότερη περίπτωση να φτάσει τα 75 δολάρια το 2004, ενώ για το 2007 προέβλεπαν αποκλιμάκωση στα 45-50 δολάρια το βαρέλι. Σήμερα, όμως, η τιμή του πετρελαίου βρίσκεται στα 77 δολάρια, απειλώντας συνέχεια να σπάει το ιστορικό ρεκόρ των 78,34 δολαρίων.
Οι αναλυτές της Morgan Stanley παραδέχθηκαν στο forum στην ιστοσελίδα της εταιρείας ότι είχαν υποτιμήσει το βάθος της κρίσης. Τώρα υποστηρίζουν ότι οι προβλέψεις για την ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας θα πρέπει να είναι πιο συντηρητικές και να υπολογίζουν αυξημένο κίνδυνο. Ετσι, αναθεώρησαν τις προβλέψεις τους και οι αναλυτές Ρίτσαρντ Βέρνερ και Ντέιβιντ Γκρίνλο πιστεύουν ότι η ύφεση στην αγορά ακινήτων θα οδηγήσει το ρυθμό ανάπτυξης στο 2% για τα επόμενα έξι τρίμηνα, δηλαδή περίπου 0,6% χαμηλότερα από τις προβλέψεις τους έναν μήνα πριν. Η επισήμανση αυτή έρχεται λίγες ημέρες μετά τη δήλωση του πρώην διοικητή της FED, Αλαν Γκρίνσπαν, ο οποίος είπε ότι οι σημερινές συνθήκες θυμίζουν την κρίση του 1987. Σχεδόν ταυτόχρονα, ο ΟΟΣΑ προβλέπει μείωση των τιμών των ακινήτων στις ΗΠΑ κατά 15% το 2008 και οι διεθνείς οργανισμοί αναθεωρούν τις προβλέψεις τους προς τα κάτω (π.χ. ΔΝΤ, Ηνωμένα Εθνη κλπ). Ακόμη, οι αναλυτές δεν είναι σε θέση να απαντήσουν με τα δεδομένα που έχουν μέχρι στιγμής, αν η σημερινή κρίση θα οδηγήσει σε πληθωρισμό ή σε αποπληθωρισμό.
Οι Δίδυμοι Πύργοι στοίχισαν μισό τρισ. δολάρια
Η αμερικανική οικονομία διέρχεται την κρίση αυτή, ενώ έχει ήδη επιβαρυνθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Μία από τις μεγαλύτερες και μη προβλέψιμες επιβαρύνσεις ήταν το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους προκάλεσε άμεσες υλικές ζημιές ύψους 16 δισ. δολαρίων και μεσοπρόθεσμο κόστος άνω του μισού τρισεκατομμυρίων δολαρίων, «ροκανίζοντας» σχεδόν το 5% του αμερικανικού ΑΕΠ σε ένα έτος. Οι επιθέσεις είχαν έντονη επίπτωση σε πέντε βασικούς τομείς της οικονομίας: Στον ασφαλιστικό κλάδο, στις αεροπορικές εταιρείες, στον τουρισμό, στις μεταφορές και στις αμυντικές δαπάνες. Οι απώλειες στον ασφαλιστικό κλάδο υπολογίζονται μεταξύ 30 και 58 δισ. δολαρίων, όταν το κόστος από τον τυφώνα Αντριου (1992) στη Φλόριντα ανήλθε στα 21 δισ. δολάρια. Ο κλάδος των αερομεταφορών σημείωσε πτώση κατά 20%, ενώ τις δύο πρώτες εβδομάδες μετά τις επιθέσεις ο κλάδος των μεταφορών παρουσίασε αύξηση 5%. Ομως, η αύξηση αυτή δεν διήρκεσε πολύ, καθώς στη συνέχεια ακολούθησε έντονα πτωτική πορεία. Σε συνδυασμό με τις αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου, ο κλάδος σημείωσε επιβράδυνση της τάξεως του 10%.