Τα αντανακλαστικά των αγορών μπροστά στο ενδεχόμενο μεγαλύτερης κρίσης βρίσκονται σε υπερδιέγερση, καθώς διαπιστώνουν ότι σήμερα οι κεντρικές τράπεζες δεν αποτελούν το μοναδικό ρυθμιστή στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Στη «νέα μορφή χρηματοοικονομικής κρίσης», όπως αποκάλεσε την παρούσα κρίση ο επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) πριν από δύο εβδομάδες, οι αγορές προσπαθούν να αυτοπροστατευθούν. Ετσι, η υποχώρηση του δολαρίου λόγω ανησυχιών για την πορεία της αμερικανικής οικονομίας και των προσδοκιών για νέα μείωση των επιτοκίων από τη FED, δημιουργεί μέσω ενός περίπλοκου μηχανισμού ανατιμητικές τάσεις στο πετρέλαιο. Την ίδια στιγμή ανατιμάται το ευρώ και δημιουργεί πρόβλημα στην ανάπτυξη της Ευρωζώνης. Και δημιουργείται ο φαύλος κύκλος που οδηγεί καθημερινά σε χαμηλότερα επίπεδα το δολάριο και σε νέα ιστορικά υψηλά επίπεδα το πετρέλαιο. Και σε όλα αυτά αναδεικνύεται το ασφαλές καταφύγιο του χρυσού που προστατεύει από το άγχος της αύξησης του πληθωρισμού. Ολα αυτά οδήγησαν τη σταθμισμένη ισοτιμία του δολαρίου (βάσει του εμπορίου) στο χαμηλότερο επίπεδο από το 1971. Η ισοτιμία ευρώ/δολαρίου έφτασε χθες μέχρι το 1,4120. Στη συνέχεια άρχισε να υποχωρεί λίγο και μέχρι χθες το μεσημέρι είχε φτάσει στο 1,4059.
Η ανατίμηση του ευρώ, από την άλλη πλευρά, «αντικαθιστά» την αύξηση των επιτοκίων του ευρώ, απορροφώντας τις πληθωριστικές πιέσεις στην Ευρωζώνη. Ομως, η ανατίμηση του ευρώ επιβραδύνει την ανάπτυξη. Ηδη, όπως ανακοινώθηκε χθες, σημειώθηκε επιβράδυνση στον μεταποιητικό τομέα και στις υπηρεσίες στην Ευρωζώνη τον Σεπτέμβριο. Ο συνδυασμός των γεγονότων αυτών κάνει τώρα ακόμα πιο δύσκολη την απόφαση της ΕΚΤ για τα επιτόκια που θα συνεδριάσει στις 4 Οκτωβρίου.
Το πρώτο μεγάλο «τεστ κοπώσεως» του σύγχρονου χρηματοοικονομικού συστήματος αποτελεί η παρούσα κρίση, σύμφωνα με ειδική έκθεση του διεθνούς οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s, που επισημαίνει ότι το σύστημα είναι ριζικά διαφορετικό και οι κεντρικές τράπεζες βρίσκονται πλέον αντιμέτωπες με νέες προκλήσεις. Ωστόσο η Moody’s πιστεύει ότι η κρίση θα περάσει χωρίς να έρθει η καταστροφή και τελικά το σύστημα θα γίνει ισχυρότερο. Κομβικό σημείο κατανόησης της κρίσης είναι η πολύ μεγάλη αύξηση του δανεισμού ως ποσοστού του ΑΕΠ και η «αποδιαμεσολάβηση», δηλαδή η μεταφορά του κινδύνου των δανείων από τις τράπεζες στους επενδυτές, που γίνεται με διάφορους τρόπους, από τους οποίους ο σημαντικότερος είναι η «τιτλοποίηση», το πακετάρισμα των δανείων από την πιστώτρια τράπεζα και την πώληση σε τρίτους που μπορεί να βρίσκονται και στην άλλη άκρη του κόσμου.
Απρόσωπες σχέσεις
Το σύγχρονο χρηματοοικονομικό σύστημα δεν περιστρέφεται γύρω από τις τράπεζες, όπως συνέβαινε παλαιότερα, επισημαίνει ο επικεφαλής οικονομολόγος διεθνούς οικονομικής και χρηματοοικονομικής πολιτικής του διεθνούς κ. Πιερ Κεγετό. Στο παραδοσιακό χρηματοοικονομικό σύστημα η πιστώτρια τράπεζα και ο δανειολήπτης είχαν άμεση σχέση, αλλά και την υποστήριξη των κεντρικών τραπεζών όταν τα πράγματα «στράβωναν». Η τράπεζα όχι μόνο είχε θεωρητικά απεριόριστη πρόσβαση σε ρευστότητα -χάρη στην κεντρική τράπεζα- αλλά και κάθε συμφέρον να βοηθήσουν τον δανειολήπτη να ανακάμψει όταν είχε κάποιο πρόβλημα εξυπηρέτησης του δανείου.
Αντίθετα, εξηγεί ο κ. Κεγετό, στο σύγχρονο «αποδιαμεσολαβημένο» σύστημα, οι σχέσεις πιστωτή- δανειολήπτη είναι απρόσωπες, πολυμερείς και συχνά αποκλειστικά ηλεκτρονικές. Σήμερα πολλοί από τους σημαντικούς παράγοντες της πιστωτικής αγοράς, που δεν είναι τράπεζες, δεν έχουν ούτε την πρόσβαση ούτε την υποστήριξη κάποιας κεντρικής τράπεζας. Ακόμη χειρότερα, πολλές φορές δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον για την επιβίωση του δανειολήπτη, καθώς έχουν λάβει διάφορα μέτρα, όπως να έχουν «σορτάρει» τους τίτλους ή να έχουν αγοράσει ασφαλιστική κάλυψη των πιστώσεων. Κυρίως τα hedge funds αλλά και άλλοι επενδυτές διαφεύγουν από τον έλεγχο και την επιρροή των κεντρικών τραπεζών, που δυσκολεύονται έτσι να σταθεροποιήσουν το σύστημα όταν κλυδωνίζεται. Επιπλέον το σύγχρονο σύστημα είναι «υπερδανεισμένο», έχει μεγάλη «μόχλευση» κατά τη χρηματοοικονομική ορολογία. Για να το εικονογραφήσουμε απλούστερα, τα δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι τριπλάσια σήμερα σε σχέση με το 1965 στις ΗΠΑ, ενώ παρόμοια είναι η πορεία και στις άλλες χώρες.
«Μαξιλάρια» ρευστότητας
Η «τιτλοποίηση» παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποδιαμεσολάβηση και την τρέχουσα κρίση. Μέχρι τώρα δεν είχε δοκιμαστεί πραγματικά σε συνθήκες κρίσης, θυμίζει ο επικεφαλής οικονομολόγος της Moody’s. Τα προβλήματα που αναδεικνύνονται τώρα είναι τα εξής, κατά τον ίδιο, ότι η τιτλοποίηση στηρίζεται σε εκτιμήσεις που μπορούν να αλλάξουν αιφνίδια και σε μεγάλο βαθμό, ότι η διάδοση μη τυποποιημένων προϊόντων δυσκολεύει την αποτίμησή τους στη δευτερογενή αγορά, ότι οι χορηγοί των δανείων έχουν κίνητρο να μεγιστοποιήσουν την ποσότητα των χορηγούμενων δανείων αδιαφορώντας για την ποιότητά τους, καθώς πολύ σύντομα θα καταλήξουν στο χαρτοφυλάκιο κάποιου άλλου, ότι η πολυπλοκότητα των προϊόντων της τιτλοποίησης ανάγκασε πολλούς επενδυτές να στηρίζονται υπερβολικά στην ανάλυση του κινδύνου από άλλους χωρίς να κατανοούν επαρκώς τι αγοράζουν.
Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η ανάλυση της Moody’s είναι ότι η αποδιαμεσολάβηση δεν πρόκειται να αντιστραφεί, αλλά θα υπάρξει πίεση τόσο από τις εποπτικές αρχές όσο και από την ίδια την αγορά για περισσότερη διαφάνεια στο σύστημα. Παράλληλα, θα επιβληθούν αυστηρότερες απαιτήσεις για «μαξιλάρια» ρευστότητας, που θα αυξήσουν ελαφρά το κόστος του κεφαλαίου. Θα παρουσιαστεί περιορισμός της «μόχλευσης» στο σύστημα αλλά προσωρινά.
«Κάθε κρίση δίνει νέα μαθήματα και χωρίς αμφιβολία θα γίνουν διορθωτικές μεταρρυθμίσεις – αυτό θα κάνει το σύστημα πιο ισχυρό» αποφαίνεται ο επικεφαλής οικονομολόγος του διεθνούς οίκου. Θα δούμε αν έχει δίκιο…
«Υποκριτής» ο Γκρίνσπαν
Ισως ο Αλαν Γκρίνσπαν δεν είναι τόσο ειλικρινής σε ό,τι αφορά την κριτική που ασκεί στην οικονομική πολιτική του Τζορτζ Μπους. Αυτό υπαινίσσεται ο επιφανής οικονομικός αναλυτής Paul Krugman, υπογραμμίζοντας καυστικά πως ο πρώην πρόεδρος της Fed ασκεί την κριτική του «με καθυστέρηση έξι ετών και ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων». Σε άρθρο του στην International Herald Tribune με τίτλο «Το παράπονο του λυπημένου Αλαν», όταν ο κ. Γκρίνσπαν είχε την ευκαιρία να ταχθεί εναντίον του προγράμματος φοροαπαλλαγών, που προωθούσε ο Αμερικανός πρόεδρος, και να επηρεάσει την τύχη του νομοσχεδίου στο Κογκρέσο, ουσιαστικά συναίνεσε διά της σιωπής του. Ο Κρούγκμαν τονίζει, μάλιστα, πως στην ακρόασή του ενώπιον αρμόδιας επιτροπής της Γερουσίας, ο Αλαν Γκρίνσπαν είχε τότε επανειλημμένως την ευκαιρία να διευκρινίσει ότι δεν εγκρίνει τις φοροαπαλλαγές και να επιστήσει την προσοχή της κυβέρνησης για τους κινδύνους πους εγκυμονούσαν, αλλά το απέφυγε.