Πολλοί χαρακτήρισαν τις πρόσφατες εκλογές της Ιαπωνίας εξαιρετικά κρίσιμες για το μέλλον της χώρας. Οι πεποιθήσεις των δύο μεγαλύτερων κομμάτων της Ιαπωνίας δεν διαφέρουν και ιδιαίτερα. Οι ηγέτες τους είναι και οι δύο εγγονοί (αντίπαλων) πρωθυπουργών. Παρ’ όλο που δεν υπήρξαν έντονοι εορτασμοί για τα αποτελέσματα των εκλογών της 30ής Αυγούστου, θα ήταν λάθος να μη θεωρηθεί σημαντικότατο γεγονός. Η ψηφοφορία, στην οποία το Δημοκρατικό Κόμμα της Ιαπωνίας (DPJ) έσπασε την παντοκρατορία του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LDP), που κατείχε την εξουσία επί πέντε δεκαετίες, σηματοδότησε την καθυστερημένη καταστροφή του ιαπωνικού μεταπολεμικού συστήματος.
Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι που η συγκεκριμένη ψηφοφορία συμβολίζει τη μεγάλη αλλαγή.
Ο πρώτος λόγος είναι η έκταση της νίκης του DPJ, το οποίο συγκέντρωσε 308 από τις 480 έδρες. Στον αντίποδα το LDP από τις 300 έδρες που κατείχε θα πρέπει να συμβιβαστεί με μόλις 119.
Δεύτερον, η απόρριψη του κεντροδεξιού κόμματος, το οποίο εκφράζει τα συμφέροντα των Αμερικανών και των επιχειρήσεων και αποτελεί συνέπεια του Ψυχρού Πολέμου, αποτελεί το αποκορύφωμα σημαντικότατων αλλαγών στην ιαπωνική πολιτική κουλτούρα.
Τρίτον, με την ανατροπή του LDP, οι ψηφοφόροι έδιωξαν όχι απλά ένα κόμμα, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα. Από τη δημιουργία του το 1955, το ιαπωνικό «τρίγωνο εξουσίας» -του κόμματος, των γραφειοκρατών και των επιχειρήσεων- προώθησε έναν ιλιγγιώδη ρυθμό ανάπτυξης και μοίρασε δίκαια τους καρπούς: φθηνή χρηματοδότηση για τις μεγάλες επιχειρήσεις, συμβάσεις για τις κατασκευαστικές, θέσεις εργασίας για τις μάζες, επιδοτήσεις για τους αγρότες και επανεκλογή για τη μηχανή του LDΡ.
Ωστόσο, η διαφθορά άνθησε. Ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνθηκε από τη δεκαετία του ’80 και το σύστημα ήταν υπερβολικά άκαμπτο για να αντιδράσει. Οι ψηφοφόροι έγιναν πιο απαιτητικοί. Οι δρόμοι, τα φράγματα και οι προσωρινές χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας δεν ήταν πλέον αρκετές. Ηθελαν γιατρούς, γηροκομεία, αξιοπρεπή σχολεία και να είναι βέβαιοι ότι η κυβέρνηση θα εξακολουθούσε να είναι φερέγγυα όταν θα έρθει η ώρα της σύνταξής τους – όχι ένα ιδιαίτερα σίγουρο στοίχημα σε μία χώρα με εθνικό χρέος που προσεγγίζει το 200% του ΑΕΠ. Διαδοχικές κυβερνήσεις του LDP απέτυχαν να ανταποκριθούν σε αυτές τις απαιτήσεις επειδή η κυβέρνηση ήταν συχνά η ασθενέστερη πλευρά του τριγώνου. Η απόρριψη, λοιπόν, του παλιού συστήματος έγινε για χάρη μιας πιο ανοιχτής και υπεύθυνης κυβέρνησης.
Το έργο του Γιούκιο Χατογιάμα, που ορκίζεται πρωθυπουργός στις 16 Σεπτεμβρίου, θα είναι μεγίστης σημασίας. Η κυβέρνησή του αντιπροσωπεύει ένα ισχυρό, και πιο κοντά στο σκανδιναβικό μοντέλο, όραμα της κοινωνίας που πολλοί Ιάπωνες φοβούνται ότι χάνουν. Ομοίως, απορρίπτει την ιδέα της ελεύθερης αγοράς, την οποία προάσπιζε ο πρώην μεταρρυθμιστής πρωθυπουργός του LDP, Γιουνιχίρο Κοϊζούμι. Η κλίση προς την αριστερή πολιτική σκηνή και προς το πλευρό των συνδικάτων εξηγεί τη σιωπή του κόμματος όσον αφορά την απελευθέρωση των ιατρικών και άλλων υπηρεσιών που θα τόνωναν την παραγωγικότητα και θα βοηθούσαν στη δημιουργία της ζήτησης και των θέσεων εργασίας που έχει τόσο ανάγκη η χώρα. Εκτός αυτού, το κόμμα έχει κάνει ήπιους αντι-αμερικανικούς ισχυρισμούς σχετικά με τις στρατιωτικές βάσεις και τον ιαπωνικό στόλο.
Μια οικονομία της αγοράς μπορεί να είναι οριακά αποδεκτή για το κόμμα, κάτι που δεν ισχύει όμως και στην περίπτωση μιας αμερικανικής κοινωνίας της αγοράς. Κάποια απ’ όλα αυτά μπορεί να ακούγονται ανησυχητικά στα αυτιά της Δύσης. Ωστόσο, το DPJ πιθανότατα να αποδειχθεί λιγότερο τρομακτικό στην πράξη απ’ ό, τι φαντάζει τώρα.
Εχει ήδη αρχίσει να μετριάζει την εξωτερική του πολιτική για να ηρεμήσει τα αμερικανικά νεύρα, ενώ η μεγάλη οικονομική ιδέα, που είναι αρκετά ριζοσπαστική για τα ιαπωνικά δεδομένα, είναι ευπρόσδεκτη. Εκτός αυτού, το DPJ όχι μόνο τάσσεται στο πλευρό των καταναλωτών, αλλά εξέφρασε επίσης την πρόθεσή του να καθοδηγήσει την οικονομία μακριά από την ανάπτυξη που ωθείται από τις εξαγωγές, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην εγχώρια ζήτηση. Αυτές οι διαβεβαιώσεις, μαζί με το ισχυρότερο κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας και τις διατάξεις για την απασχόληση, πιθανότατα να βοηθήσουν στην απομάκρυνση μέρους της αποπληθωριστικής ομίχλης που περιστοιχίζει εδώ και καιρό την Ιαπωνία.
Αλλά όλα αυτά εξαρτώνται από το πρώτο μέλημα του κ. Χατογιάμα: τον επανασχεδιασμό της κυβέρνησης, κάτι που, δεδομένης της εξασθενημένης αντιπολίτευσης, θα είναι πιο εύκολο. Η μεγάλη δοκιμασία θα είναι όμως η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας, όπου πρέπει να επιτευχθεί μία λεπτή ισορροπία. Ο τρόπος που θα καταφέρει ταυτοχρόνως να παρακινήσει αλλά και να τιμωρήσει τους γραφειοκράτες σε περίπτωση παραπτώματος θα ανυψώσει ή θα καταστρέψει το δημοκρατικό κόμμα. Η κρίσιμη μάχη ξεκινάει από τώρα μέχρι και τον Δεκέμβριο, όταν και θα έχει καταρτισθεί ο προϋπολογισμός του 2010. Η Ιαπωνία είχε στο παρελθόν αρκετές ευκαιρίες για μεταρρύθμιση, τις οποίες δεν άδραξε. Ο κ. Χατογιάμα, δίχως να πρέπει να επιστρέψει χάρες, έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να αλλάξει τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας, αλλά και να αναζωογονήσει την οικονομία. Θα χρειαστεί σωστή κρίση για το πρώτο και φαντασία για το δεύτερο.