Είναι άραγε τα βλαστοκύτταρα η πανάκεια που θα μας ελευθερώσει από το βάσανο των ασθενειών; Οι ερευνητές δεν είναι και τόσο σίγουροι, καθώς έχουν να υπερκεράσουν ένα ακόμα σοβαρό εμπόδιο. Οπως ανέφεραν Αμερικανοί επιστήμονες πρόσφατα, τα βλαστοκύτταρα είναι δυνατό να απορριφθούν από το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς ακόμα κι αν προέρχονται από τους ιστούς του.
Η εν λόγω έρευνα αφορά τα λεγόμενα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα που είναι δυνατό να δημιουργηθούν από δερματικά κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά έχουν τις ίδιες ικανότητες διαφοροποίησης με τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, αλλά η δημιουργία τους δεν συνεπάγεται την καταστροφή εμβρύων και επομένως η χρήση τους δεν γεννάει τα ίδια ηθικά διλήμματα και προβλήματα όπως αυτή των εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων. Θεωρητικώς, τα κύτταρα αυτά μπορούν να δώσουν κύτταρα οποιουδήποτε ιστού χρειάζεται ώστε να καταστεί δυνατή η αποκατάσταση βλαβών σε όργανα του οργανισμού.
Η δημιουργία τους, το 2007, γέμισε με ελπίδες τους ειδικούς επειδή, καθώς δημιουργούνταν από τα δερματικά κύτταρα του αρρώστου, ο οποίος θα υπεβάλλετο στη θεραπεία, δεν υπήρχαν θέματα συμβατότητας και οι νέοι ιστοί δεν επρόκειτο να απορριφθούν από το ανοσοποιητικό του σύστημα, όπως συχνά συμβαίνει με τα ξένα μοσχεύματα.
Ωστόσο, αυτό το είχαν δεχθεί «αξιωματικά» χωρίς ουδέποτε να ελέγξουν πειραματικά κατά πόσον ισχύει. Οταν ο Υάνγκ Ξου, βιολόγος του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, προχώρησε στον έλεγχο αυτής της «αρχής», διαπίστωσε ότι τα βλαστοκύτταρα που δημιουργήθηκαν από δερματικά κύτταρα ποντικού απορρίπτονταν ακόμα κι όταν εμφυτεύονταν σε γενετικά πανομοιότυπα.
Η επιστημονική κοινότητα δεν μπόρεσε να κρύψει την έκπληξή της για τα αποτελέσματα. Ο δρ Ρόμπερτ Λάνζα, διευθυντής της Advanced Cell Technology, μιας εταιρείας βιοτεχνολογίας που προσπαθεί να αναπτύξει ιατρικές τεχνολογίες χρησιμοποιώντας βλαστοκύτταρα, υποστηρίζει ότι τα συμπεράσματα των συναδέλφων του πιθανώς να μην επαληθευθούν και στους ανθρώπους.
Ο δρ Τζορτζ Ντάλεϊ, διευθυντής του προγράμματος μεταμόσχευσης βλαστοκυττάρων στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Βοστώνης, επισημαίνει ότι όπως και με κάθε νέα τεχνολογία αρχικώς οι εμπλεκόμενοι είναι γεμάτοι ελπίδες -και σιγουριά- για το εξαιρετικό αποτέλεσμά της. Μετά έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα, που μπορεί να μην είναι και τόσο ελπιδοφόρα. «Πιστεύω ότι τα συμπεράσματα της νέας μελέτης αποδεικνύουν απλώς πόσο λίγα ξέρουμε γι’ αυτά τα κύτταρα και πόσο μακρύ δρόμο έχει μπροστά του ο νέος τομέας».
Ομως, η κατάσταση δεν είναι τόσο απελπιστική και το αρνητικό συμπέρασμα των Αμερικανών ερευνητών δεν σημαίνει απαραιτήτως και την εγκατάλειψη του ερευνητικού τομέα.
Ο δρ Ντάλεϊ υποστηρίζει ότι θα πρέπει να συνεχιστεί η έρευνα επί πολλά χρόνια ακόμα, ίσως και επί δεκαετίες, προτού τα συγκεκριμένα βλαστοκύτταρα χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία των ανθρώπων. Πολλοί άλλοι συνάδελφοί του πιστεύουν ότι αυτές οι δομικές μονάδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία άλλων κυττάρων που θα επιτρέψουν τη μελέτη των μηχανισμών διαφόρων νοσημάτων στο εργαστήριο.
Ο δρ Χου δημιούργησε για τις ανάγκες της έρευνας «συμβατικά» εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, όπως και πολυδύναμα κύτταρα και τα μετεμφύτευσε στα πειραματόζωα. Οπως διαπιστώθηκε, τα ποντίκια δεν παρουσίασαν ανοσοποιητική αντίδραση όταν δέχθηκαν τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, αλλά μόνο όταν δέχθηκαν τα βλαστοκύτταρα που είχαν δημιουργηθεί από τα δερματικά τους κύτταρα. Οπως έδειξαν τα επόμενα πειράματα, η απόρριψη των μοσχευμάτων προκλήθηκε από τη μη φυσιολογική ενεργοποίηση ορισμένων γονιδίων στα πολυδύναμα βλαστοκύτταρα, που είχαν ως αποτέλεσμα να εκληφθούν ως ξένα από το ανοσοποιητικό σύστημα των πειραματόζωων.
Το πόσο έντονη ήταν η αντίδραση εξαρτιόταν από τον τρόπο δημιουργίας των κυττάρων. Ισχυρότερη ήταν όταν τα κύτταρα είχαν «κατασκευαστεί» με ενσωμάτωση γονιδίων που ευθύνονταν για την παραγωγή αυξητικών παραγόντων στο γενετικό υλικό των δερματικών κυττάρων. Ούτως ή άλλως, τέτοια κύτταρα κατά πάσα πιθανότητα δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για ιατρικές θεραπείες επειδή τουλάχιστον ένα από τα ενσωματωμένα γονίδια είναι πιθανόν να προκαλέσει καρκίνο.
Ο δρ Ρούντολφ Γιανίς, καθηγητής Βιολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και εκ των ιδρυτικών μελετών του Ινστιτούτου Whitehead, υποστηρίζει ότι τέτοια πρόδρομα κύτταρα δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ποτέ ως μοσχεύματα στον άνθρωπο. Αντιθέτως, θα ωριμάσουν εργαστηριακά έτσι ώστε να εξελιχθούν στον ειδικό τύπο κυττάρων που χρειάζεται για τη θεραπεία και στη συνέχεια θα εμφυτευθούν. Είναι επί του παρόντος άγνωστο κατά πόσον τα εξειδικευμένα κύτταρα θα πυροδοτήσουν και αυτά μία εξίσου ισχυρή αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αλλωστε, είναι πιθανόν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με φάρμακα που καταστέλλουν τέτοιου είδους αντιδράσεις.