Η μείωση του χρέους ή απομόχλευση, όπως είναι γνωστή στην καθόλου κομψή αργκό των οικονομολόγων, είναι επίπονη διαδικασία. Η ανάπτυξη υποφέρει καθώς καταναλωτές και επιχειρήσεις, πόσο μάλλον κυβερνήσεις, προσπαθούν να μειώσουν τα χρέη τους. Χώρες που βίωσαν το μεγαλύτερο σκάσιμο της φούσκας ενεργητικού, όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ισπανία, είχαν την πιο απογοητευτική ανάκαμψη. Και το άχθος συνεχίζεται: μια προσεκτική ματιά στα στοιχεία δείχνει ότι η διαδικασία απομόχλευσης τώρα μόλις άρχισε.
Μια νέα ανάλυση του ινστιτούτου ΜcΚinsey δείχνει ότι τον τελευταίο χρόνο τα συνολικά επίπεδα του χρέους, ως ποσοστού επί του ΑΕΠ, σταθεροποιήθηκαν και σε κάποιες πλούσιες χώρες άρχισαν να μειώνονται. Αν όμως διδάσκει κάτι η Ιστορία, είναι πως ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς. Ο λόγος συνολικού χρέους/ΑΕΠ σε ΗΠΑ και Βρετανία μειώθηκε μόλις κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το ζενίθ του – κλάσμα της κλίμακας μείωσης σε μια συνήθη περίοδο απομείωσης. Μάλιστα, σύμφωνα με την ανάλυση, οι οικονομίες συνήθως μένουν στάσιμες ή συρρικνώνονται στην αρχή της διαδικασίας.
Για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος, ο ρυθμός της απομείωσης πρέπει να ζυγιστεί προσεκτικά. Η έως σήμερα εμπειρία των πλέον υπερχρεωμένων οικονομιών προσφέρει χρήσιμα μαθήματα. Το χρέος μπορεί να μειωθεί με πολλούς τρόπους. Να εξοφληθεί με τη βοήθεια μεγαλύτερης λιτότητας, με υψηλότερο πληθωρισμό ή ταχύτερη ανάπτυξη. Ή να κηρυχθεί στάση πληρωμών. Στην πράξη, οι πλούσιες χώρες χρησιμοποιούν διαφορετικούς συνδυασμούς αυτών των προσεγγίσεων.
Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές; Είναι ακόμα νωρίς, αλλά μπορούμε να αντλήσουμε τέσσερα μαθήματα. Πρώτον, ότι σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις, όταν απαιτείται μεγάλη μείωση χρέους, οι διαγραφές είναι απαραίτητες. Οι κατασχέσεις κατοικιών στις ΗΠΑ υπήρξαν δραστικές, σημαίνουν όμως ότι το χρέος των νοικοκυριών θα συρρικνωθεί ταχύτερα σε διαχειρίσιμα επίπεδα απ’ όσο στη Βρετανία, όπου τα χαμηλά επιτόκια για στεγαστικά δάνεια και η μεγάλη «ανοχή» των τραπεζών κράτησαν τις πτωχεύσεις τεχνητά χαμηλές. Το ίδιο ισχύει για την Ελλάδα: χρειάζεται διαγραφή χρέους.
Δεύτερον, ότι η ονομαστική ανάπτυξη είναι αναγκαία για τη μείωση του χρέους. Δύσκολα μπορεί να γίνει σε μια στάσιμη οικονομία με χαμηλό πληθωρισμό. Αυτό δείχνει ότι ο ρυθμός λιτότητας στο Δημόσιο, όπου είναι δυνατό, πρέπει να ακολουθεί την κλίμακα της ιδιωτικής απομείωσης.
Τρίτον, ότι ο καλύτερος τρόπος να καταστεί λιγότερο επαχθής η απομείωση είναι με μια έκρηξη εξαγωγών. Εδώ, η πρόοδος υπήρξε οδυνηρά αργή. Τα εξωτερικά ελλείμματα χωρών που είχαν στο παρελθόν φούσκες συρρικνώθηκαν ώς το 2007, όχι όμως αρκετά, και κάποια μοιάζουν τώρα να αυξάνονται και πάλι. Για να υπάρξει αύξηση της ζήτησης στις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, θα χρειαστούν ισχυρότερα νομίσματα στην αναδυόμενη Ασία και ασθενέστερα στον πλούσιο κόσμο.
Ολα αυτά θα χρειαστούν χρόνο. Το τέταρτο, λοιπόν, πιο σημαντικό και πιο καταθλιπτικό μάθημα για τη μεγάλη απομείωση είναι εκείνο του ρεαλισμού. Ακόμα και αν το χειρισθούν καλά, το δύσκολο εγχείρημα της μείωσης του χρέους θα κρατήσει υποτονικές τις οικονομίες του πλούσιου κόσμου για αρκετά χρόνια ακόμα. Ας το συνηθίσουμε.