Για περισσότερο από ένα χρόνο, δραματικές εξελίξεις στο μέτωπο του χρέους κρατών της Ευρωζώνης μας ωθούν στη μία μετά την άλλη κρίση άγχους. Πρώτα ήταν η Ελλάδα, μετά η Ιρλανδία, κατόπιν η Πορτογαλία και έπειτα πάλι η Ελλάδα. Η αντίδραση των Ευρωπαίων αξιωματούχων ήταν κάθε φορά πανομοιότυπη: άρνηση και ολιγωρία, ακολουθούμενες από τη λήψη ημίμετρων την τελευταία στιγμή, με αποτέλεσμα μόνον την εξαγορά χρόνου.
Την εβδομάδα που πέρασε το… βραστό νερό άρχισε να χύνεται από το τσουκάλι. Οι χρηματαγορές στράφηκαν κατά της Ιταλίας, της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας στην Ευρωζώνη. Το έπραξαν, μάλιστα, με τρομακτική ταχύτητα. Οι αποδόσεις των δεκαετών ομολόγων του ιταλικού Δημοσίου αυξήθηκαν κατά σχεδόν μία ποσοστιαία μονάδα σε δύο 24ωρα. Τη 12η Ιουλίου έσπασαν και το φράγμα του 6%, του υψηλότερου ποσοστού από τη δημιουργία του ευρώ, ενώ την ίδια ώρα, ο γενικός δείκτης τιμών των μετοχών στο Μιλάνο υποχωρούσε στα κατώτατα διετίας. Αν και οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων υποχώρησαν, η κρίση χρέους της Ευρωζώνης ευρύτερα διανύει σαφώς μία νέα φάση.
Ας δούμε τι διακυβεύεται. Η Ιταλία αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη αγορά επίσημου χρέους στην Ευρώπη και την τρίτη στον κόσμο. Η αξία του χρέους της ανέρχεται στα 1,9 τρισ. ευρώ, ήτοι στο 120% του ΑΕΠ της. Το χρέος αυτό αντιστοιχεί στο τριπλάσιο του συνόλου εκείνων της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας και υπερβαίνει εξαιρετικά τα 250 δισ. ευρώ που απομένουν στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Οι επιπτώσεις χρεοκοπίας της Ιταλίας για το ευρώ και για την παγκόσμια οικονομία θα είναι καταστροφικές. Ακόμη και αν ελεγχθεί η κατάσταση, με αποτέλεσμα μόνον την αύξηση των spreads των ιταλικών ομολόγων, οι επενδυτές θα εγκαταλείψουν τα ευρωπαϊκά ομόλογα -και όχι μόνον- δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την ανάκαμψη της οικονομίας της Ευρωζώνης. Ολα αυτά συμβαίνουν ενώ στις ΗΠΑ ο πρόεδρος Ομπάμα αντιδικεί με τους Ρεπουμπλικανούς για την αύξηση του ορίου δανεισμού της χώρας, ώστε να αποφευχθεί μια δική της «χρεοκοπία». Προς το παρόν, οι εξελίξεις στην άλλη ακτή του Ατλαντικού αιχμαλωτίζουν το ενδιαφέρον των Αμερικανών επενδυτών. Ωστόσο, μόλις αντιληφθούν και αυτοί «τι παίζεται» στην περίπτωση της Ιταλίας, οι εξελίξεις θα είναι ανεξέλεγκτες.
Η εμφανής αιτία της αναστάτωσης που δημιουργήθηκε την περασμένη εβδομάδα εντοπίζεται στη διαφωνία ανάμεσα στον πρωθυπουργό της Ιταλίας, Σίλβιο Μπερλουσκόνι, και στον υπουργό του των Οικονομικών, Τζούλιο Τρεμόντι, για ένα νέο προϋπολογισμό λιτότητας. Προσθέτοντας σε αυτήν την ανησυχία για την επιβράδυνση των αναπτυξιακών ρυθμών της ιταλικής οικονομίας, ασφαλώς οι επενδυτές ανησυχούν για την ικανότητα της Ρώμης να συνεχίσει να εξυπηρετεί το τεράστιο δημόσιο χρέος της.
Θεωρητικά, μία υπεύθυνη κυβέρνηση θα μπορούσε να διαχειριστεί την κατάσταση. Αλλωστε, η Ιταλία δεν είναι μία μεγαλύτερη… Ελλάδα. Παρά τα όποια μείον της, η χώρα διατηρεί επί χρόνια ένα υψηλό αλλά σταθερό δημόσιο χρέος, ενώ έχει και πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα. Συγκρινόμενες με άλλες ευρωπαϊκές, οι ιταλικές τράπεζες διαθέτουν ικανά κεφάλαια. Στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχει μία ισορροπία τρόμου ανάμεσα στην έλλειψη ρευστότητας και στη χρεοκοπία. Εάν αυξηθεί το κόστος δανεισμού του ιταλικού Δημοσίου για αρκετά μεγάλο διάστημα, το χρέος της χώρας θα εξελιχθεί ανεξέλεγκτα. Υπάρχουν δε, δείγματα γραφής: εάν οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τη «μικρή» Ελλάδα, ασφαλώς οι επενδυτές τρομοκρατούνται για το τι θα επακολουθήσει εάν η «μεγάλη» Ιταλία μοιραστεί τις τύχες της.
Τι πρέπει, λοιπόν, να γίνει; Απαιτείται μία ολοκληρωμένη στρατηγική, στηριγμένη σε τρεις πυλώνες. Πρώτον, μείωση χρέους για τις χώρες που έχουν χρεοκοπήσει. Δεύτερον, διάθεση κεφαλαίων στις ευρωπαϊκές τράπεζες για τις οποίες θα υπάρξουν επιπτώσεις από το πρώτο μέτρο. Τρίτον, η δημιουργία ενός τείχους ασφαλείας ανάμεσα στις υπό χρεοκοπία χώρες και στις υπόλοιπες. Η μείωση χρέους πρέπει να ξεκινήσει από την Ελλάδα, που είναι ξεκάθαρα χρεοκοπημένη. Ασφαλώς μετά θα πρέπει να ακολουθήσει ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών, όχι μόνον ελληνικών, αλλά ίσως και πορτογαλικών και ιρλανδικών, εφόσον κριθεί ότι απαιτείται αναδιάρθρωση και των δικών τους δημοσίων χρεών. Η δημιουργία τείχους ασφαλείας θα απαιτήσει τη συνεργασία όλων των κρατών-μελών του ευρώ. Βραχυπρόθεσμα, η ΕΚΤ πρέπει να βοηθήσει, αγοράζοντας πιθανώς ιταλικά ομόλογα. Ισως χρειαστεί επίσης η διεύρυνση του ESFS και η έκδοση ευρωομολόγων. Θα πρόκειται για άλμα, ιδιαίτερα για την καγκελάριο Μέρκελ. Ωστόσο, η εναλλακτική ίσως είναι το τέλος του ευρώ.