Στον απόηχο της ιδιαίτερα απογοητευτικής συμφωνίας για το ομοσπονδιακό χρέος και την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ από τη S&P, ίσως θα έπρεπε να κρεμάσουμε νέα πινακίδα στις αίθουσες αφίξεων νέων μεταναστών των αμερικανικών αεροδρομίων και λιμένων. Θα μπορούσε να αναγράφει απλώς: «Καλωσορίσατε. Εισέρχεστε στις ΗΠΑ. Οι προηγούμενες επιδόσεις δεν εγγυώνται τις μελλοντικές».
Το γεγονός ότι η χώρα μας αντιμετωπίζει τώρα σταδιακή παρακμή, μας επιτρέπει να ζούμε με την αυταπάτη μιας μελλοντικής ακμής. Η σταδιακή μας παρακμή αποτελεί προϊόν δύο σχετιζόμενων προβλημάτων. Πρώτον, μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου επιτρέψαμε την αποσάθρωση των πέντε αναπτυξιακών μας πυλώνων: παιδεία, υποδομές, μετανάστευση ευφυών επιστημόνων και επιχειρηματιών, κανόνες που ευνοούν το ρίσκο και την επιχειρηματική καινοτομία, καθώς και κρατική επιδότηση στην τεχνολογική και επιστημονική έρευνα. Δεύτερον, αντιμετωπίσαμε εσφαλμένα το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως νίκη, που μας επέτρεψε να εφησυχάσουμε, όταν στην πραγματικότητα βρισκόμασταν ενώπιον μιας από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία μας. Βοηθήσαμε στην απελευθέρωση δύο δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε Κίνα, Ινδία και Ανατολική Ευρώπη. Για να μπορέσουμε στο μεταξύ να συνεργαστούμε εποικοδομητικά και να τους ανταγωνιστούμε, ώστε να διατηρήσουμε ζωντανό το αμερικανικό όνειρο, θα έπρεπε να μελετήσουμε πιο σκληρά, να επενδύσουμε πιο σοφά, να καινοτομήσουμε ταχύτερα, να βελτιώσουμε πιο γρήγορα τις υποδομές μας και να εργαστούμε πιο έξυπνα.
Αντί, όμως, να πράξουμε τα παραπάνω, χορηγήσαμε στην οικονομία μας τεράστια δόση πιστωτικών στεροειδών. Αυτά επέτρεψαν σε εκατομμύρια ανθρώπους να αγοράσουν κατοικίες πάνω από τις οικονομικές τους δυνατότητες και να αποκτήσουν θέσεις εργασίας στις κατασκευές και τις λιανικές πωλήσεις, που δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη μόρφωση. Οι Ευρωπαίοι φίλοι μας ακολούθησαν ανάλογη, αφελή πορεία.
Ολα αυτά κατέρρευσαν το 2008 σε ΗΠΑ και Ευρώπη, ενώ αυτό οδήγησε στο δεύτερο πρόβλημα: Ιδιοκτήτες κατοικιών, εταιρείες, τράπεζες και κυβερνήσεις προσπαθούν τώρα να εξοικονομήσουν περισσότερα, να αγοράσουν λιγότερα καταναλωτικά προϊόντα, να αποπληρώσουν τα χρέη τους και να επαναδιαπραγματευτούν τα στεγαστικά δάνειά τους.
Κανείς δεν εξηγεί τις επιπτώσεις του παραπάνω φαινομένου καλύτερα από τον Κένεθ Ρόγκοφ, καθηγητή Οικονομικών στο Χάρβαρντ, ο οποίος υποστηρίζει ότι δεν βρισκόμαστε σε Μεγάλη Υφεση, αλλά σε Μεγάλη Πιστωτική Συρρίκνωση. «Η φράση Μεγάλη Υφεση δημιουργεί την εντύπωση ότι η οικονομία ακολουθεί την πορεία συνηθισμένης ύφεσης, απλώς σε πιο έντονη μορφή. Το πραγματικό πρόβλημα της παγκόσμιας οικονομίας, όμως, αφορά το εύρος των δανειακών ανοιγμάτων, από τα οποία η μόνη διαφυγή αφορά τη μεταβίβαση κεφαλαίων από τους δανειστές στους δανειζόμενους, είτε μέσω αναδιάρθρωσης χρεών είτε μέσω πληθωρισμού.
Σε μια συμβατική ύφεση, η επανεκκίνηση της ανάπτυξης υπονοεί επιστροφή στην κανονικότητα. Η οικονομία ανακτά όχι μόνο το χαμένο έδαφος, αλλά μέσα σε ένα χρόνο επιστρέφει στις ανοδικές μακροπρόθεσμες τάσεις της. Η εξέλιξη μιας τυπικής βαθιάς κρίσης, όμως, σημαίνει ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια για να επανέλθει το κατά κεφαλήν εισόδημα στα προηγούμενα επίπεδά του», λέει ο δρ Ρόγκοφ.
Οι αναγκαίες πρωτοβουλίες για το ξεπέρασμα της κρίσης ακούγονται και είναι δύσκολες και περίπλοκες, καθώς δεν υπάρχει εύκολη συνταγή. Πρέπει να βοηθήσουμε τους πολίτες να διαχειριστούν τα χρέη τους, να περιορίσουμε λογικά τις δαπάνες, να ενισχύσουμε κατά τι τα κρατικά έσοδα και να επενδύσουμε εκ νέου στους αναπτυξιακούς κινητήρες της οικονομίας. Κάτι τόσο ευρύ και περίπλοκο δεν μπορεί να αποτελέσει έργο ενός μόνον κόμματος. Θα απαιτήσει το είδος ομαδικής δράσης που επιβάλλεται συνήθως σε καταστάσεις εθνικού συναγερμού. Οσο πιο γρήγορα ενωθούμε κάτω από τη σημαία αυτή, τόσο το καλύτερο.