Η κρίση στην Ευρωζώνη εξαπλώνεται στην Ιταλία και την Ισπανία, πυροδοτώντας αγορές ομολόγων εκτάκτου ανάγκης των συγκεκριμένων χωρών από την ΕΚΤ. Μία περαιτέρω στήριξη των δύο χωρών είναι πιθανό να εξαρτάται από την πρόοδό τους στην εκπλήρωση των υποσχέσεών τους για δημοσιονομική εξυγίανση και εφαρμογή των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Αλλά είναι σε θέση η Ιταλία και η Ισπανία να επιτύχουν τη μεταρρύθμιση των οικονομιών τους και, σε περίπτωση που μπορούν, με ποιο τρόπο θα έπρεπε οργανισμοί όπως η ΕΚΤ και η Ε.Ε. να βοηθήσουν στην προσπάθεια των χωρών; Κάποιες απαντήσεις μπορούν να δοθούν μέσω της εξέτασης των παγίδων που έφερε στο φως η διάσωση της Ελλάδας.
Το σχέδιο διάσωσης που ενέκρινε η κυβέρνηση της Αθήνας την άνοιξη του 2010 αδυνατεί να εκπληρώσει κάποιους από τους βασικούς στόχους του. Η χώρα έχει τεθεί αντιμέτωπη με μία βαθύτερη των εκτιμήσεων ύφεση, η οποία έχει επιδεινωθεί από μία συμπίεση των πιστώσεων που οφείλεται στα προβλήματα του τραπεζικού τομέα. Τα φορολογικά έσοδα, εν τω μεταξύ, υπολείπονται των στόχων και η πρόοδος των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων έχει επιβραδυνθεί.
Προσφάτως, η τρόικα αποφάσισε να στηρίξει την Ελλάδα με ένα δεύτερο πακέτο διάσωσης. Ωστόσο, υπάρχουν δύο προϋποθέσεις για την επιτυχία της εν λόγω πρότασης, που έλειπαν από το αρχικό σχέδιο. Η κυβέρνηση θα πρέπει να πείσει το κοινό για τα οφέλη του σχεδίου, ενώ θα πρέπει και να προχωρήσει με βαθιές θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Αυτές περιλαμβάνουν αλλαγές που αναφέρονται και στο αρχικό σχέδιο, όπως η απελευθέρωση των αγορών εργασίας και προϊόντων, η ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων και η ενίσχυση του μηχανισμού είσπραξης φόρων.
Για να επιταχυνθεί η διαδικασία των αλλαγών θα πρέπει να υπάρξουν τροποποιήσεις τόσο στον σχεδιασμό του προγράμματος όσο και στην εφαρμογή τους. Η τρόικα θα πρέπει να εστιάσει περισσότερο στις μεταρρυθμίσεις και λιγότερο στους δημοσιονομικούς στόχους, καθώς και να παρέχει στην Ελλάδα τον απαραίτητο χρόνο και πόρους για την υλοποίησή τους. Η έμφαση έχει μέχρι στιγμής απουσιάσει. Παραδείγματος χάριν, το σχέδιο αναφέρεται ελάχιστα στη βελτίωση του δικαστικού συστήματος ή της εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ κάνει ελάχιστα για την επιτάχυνση των θεσμικών αλλαγών. Η κυβέρνηση δέχθηκε πιέσεις να αναπληρώσει τις δημοσιονομικές ελλείψεις με νέα μέτρα λιτότητας, τα οποία ωστόσο εμβάθυναν την κρίση. Επιπλέον, στις διαπραγματεύσεις για τις αποκρατικοποιήσεις, η τρόικα εστιάζει μυωπικά στα βραχυπρόθεσμα έσοδα, χωρίς να δίνει τη δέουσα προσοχή στη διακυβέρνηση των επιχειρήσεων που θα ιδιωτικοποιηθούν, καθώς και στη διάρθρωση του ανταγωνισμού εντός των βιομηχανιών στις οποίες θα λειτουργήσουν.
Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να επεκταθούν και στη δημόσια διοίκηση. Το σημερινό σύστημα στερείται υπευθυνότητας και έχει μη ευθυγραμμισμένα κίνητρα. Οι πρόσφατες περικοπές των μισθών και το πάγωμα των προσλήψεων έχουν ρίξει το ηθικό των υφιστάμενων εργαζομένων και έχουν καταστήσει δύσκολη την πρόσληψη νέων ταλέντων. Ως αποτέλεσμα, οι κρατικές υπηρεσίες που έχουν επωμιστεί με σημαντικά καθήκοντα, όπως η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και ο σχεδιασμός της διαδικασίας ιδιωτικοποιήσεων, αντιμετωπίζουν έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού.
Δεδομένης της μεγάλης οικονομικής δέσμευσης της τρόικας για την Ελλάδα, και το μακρύ χρονοδιάγραμμα του νέου προγράμματος θα ήταν λάθος να εστιάσει μυωπικά στα μηνιαία έσοδα από τους φόρους ή τις αποκρατικοποιήσεις αντί να εστιάσει στο θεσμικό πλαίσιο που θα οδηγήσει στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η βοήθεια προς την Ιταλία και την Ισπανία θα πρέπει να έχει το ίδιο επίκεντρο. Ακόμα και αν οι θεσμικές ανεπάρκειες στις συγκεκριμένες χώρες δεν είναι το ίδιο σοβαρές με της Ελλάδας, εξακολουθούν να αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη.
* Ο κ. Ηλίας Παπαϊωάνου είναι επίκουρος καθηγητής Οικονομικών στο Darthmouth College και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και ο κ. Δημήτρης Βαγιάνος είναι καθηγητής Οικονομικών στο London School of Economics.