Σκέψεις για τα αίτια της χρηματοπιστωτικής κρίσης

Σκέψεις για τα αίτια της χρηματοπιστωτικής κρίσης

3' 55" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στις χρηματοπιστωτικές αγορές υπάρχει υπερβολικά μικρή οικονομική μνήμη και υπερβολικά μικρή γνώση της χρηματοοικονομικής ιστορίας των αγορών. Φαινόμενα επαναλαμβάνονται υπό ορισμένες προϋποθέσεις και συνθήκες. Σε όλες τις κρίσεις κυριαρχούσε η άποψη ότι κάτι νέο υπάρχει ή δημιουργήθηκε στις αγορές.

Εισάγονταν καινοτομίες, που όμως όλες εμπεριείχαν υπό τη μία ή την άλλη μορφή τη δημιουργία χρέους που εξασφαλιζόταν περισσότερο ή λιγότερο επαρκώς από τα πραγματικά περιουσιακά στοιχεία. Ομως, ο κανόνας είναι ότι οι οικονομικές λειτουργίες δεν οφείλονται σε πρόσκαιρα και επιφανειακά προϊόντα και καινοτομίες. Δεν οφείλονται σε «οικονομικές μόδες».

Ο John Kenneth Galbraith είχε δηλώσει κάποτε ότι «το μοναδικό αποτέλεσμα που έχουν οι οικονομικές προβλέψεις είναι να κάνουν πιο σεβαστή την αστρολογία». Με τις οικονομικές αναλύσεις, τουλάχιστον κερδίζουν οι συντάκτες τους. Στο κόσμο των χρηματοοικονομικών, η πρόγνωση του αγνώστου και του μη δυνάμενου να γνωστεί είναι μια προσφιλής και καλά αμειβόμενη απασχόληση. Το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί ενώ όταν το λάθος πρόβλεψης γίνεται από πολλούς, παρέχει άριστη προστασία.

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση κατέδειξε τελικά:

ότι οι αγορές δεν αυτορρυθμίζονται, ότι ο κίνδυνος υπάρχει πάντα σε όλες τις μορφές επένδυσης και είναι υψηλότερος από αυτόν που μπορούμε να υποθέσουμε, ότι η χρηματοπιστωτική καινοτομία είναι πολλές φορές μια «φούσκα» που εμπεριέχει πάντα χρέος, ότι οι αγορές παραπλανούν, ότι ο χρόνος της αγοράς είναι σχετικός, ότι οι άνθρωποι δεν είναι πάντα ορθολογικά όντα που αποσκοπούν στην απόκτηση πλούτου, ότι οι επενδυτές δεν είναι όλοι ίδιοι, ότι οι μεταβολές των τιμών είναι συνεχείς, οι αγορές υπόκεινται σε στροβίλους, ότι οι συντελεστές κινδύνου δεν παρέχουν ικανοποιητική βοήθεια για τη λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων, ότι η αβεβαιότητα και η απροσδιοριστία είναι πολύ μεγαλύτερες, ότι η πρόβλεψη τιμών είναι πάντα παρακινδυνευμένη – όμως η αστάθεια είναι σίγουρη και μπορεί να υπολογιστεί, ότι το σύστημα είναι τελικά ενδογενώς ασταθές και όχι σταθερό όπως πιστεύεται.

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση είχε γεωπολιτικές επιπτώσεις σε αντίθεση με την κρίση του 1929. Κεφάλαια από την Κίνα και από αραβικές χώρες διέσωσαν διάφορες παγκόσμιες επιχειρήσεις. Στο μέλλον, όπως αναφέρει και ο καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων Harold James, θα είμαστε μάρτυρες κατά πόσο η Κίνα θέλει να στοιχηματίσει στην επιβίωση της παγκοσμιοποιημένης διεθνούς οικονομίας.

Η κρίση κατέδειξε επίσης ότι το μέγεθος των ευρωπαϊκών τραπεζών σε σχέση με το μέγεθος των ευρωπαϊκών οικονομιών είναι δυσανάλογα μεγάλο, με αποτέλεσμα οι επιμέρους χώρες να μην μπορούν να τις στηρίξουν ή να μην μπορούν να τις στηρίξουν όπως θα επιθυμούσαν λόγω των υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων και χρεών τους. Επίσης, τόσο η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση όσο και η ελληνική κρίση κατέδειξαν τα κενά της Συνθήκης του Μάαστριχτ, που επιτρέπουν σε μια χώρα της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης να φτάσει σε μια τόσο σοβαρή οικονομική κρίση. Κατέδειξαν επίσης την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ενωσης να ξεπεράσει μόνη της την ελληνική κρίση.

Μέσα από τη χρηματοπιστωτική κρίση έγινε φανερό ότι η οικονομική επιστήμη έχει μετατραπεί σε χρηματοοικονομική επιστήμη. Αντικαταστάθηκαν οι χρηματοδοτήσεις των επενδύσεων από χρηματοοικονομικές επενδύσεις σε καινοτόμα προϊόντα. Αποσυνδέθηκε η υλική διαδικασία συσσώρευσης και παραγωγής από την αξιοποίηση του κεφαλαίου. H απληστία δεν θεωρείται απλώς επιθυμητή, αλλά και νόμιμη. Επίσης έγινε φανερό ότι αυτό που ωθεί περισσότερο από καθετί άλλο την οικονομία προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση είναι η ψυχολογία.

Η κρίση και τα χρηματοπιστωτικά προβλήματα αποδείχθηκε ότι κινούνται πιο γρήγορα από τις αποφάσεις και τα διάφορα «προγράμματα σωτηρίας». Απαιτείται στροφή στην πραγματική οικονομία και σε παραδοσιακές παραγωγικές επενδύσεις. Από την απορρύθμιση των αγορών σίγουρα θα μεταβούμε σε μια αντίστροφη πορεία προς μια δομική επαναρρύθμιση, προς ένα νέο ρυθμιστικό πλαίσιο αναφοράς. Στις τράπεζες θα αυξηθούν οι καθυστερήσεις αποπληρωμής δανείων και οι επισφάλειες, με ανάγκη πραγματοποίησης ανάλογων προβλέψεων και μείωσης των κερδών τους. Πρέπει πια να μεταβληθεί το οικονομικό πρότυπο γιατί μια οικονομία που στηρίζεται στην εγχώρια κατανάλωση και την τραπεζική πιστοδότηση δεν έχει μακροχρόνια θετικές προοπτικές και δεν αποδίδει.

Μέχρι σήμερα αποφεύχθηκε η ολική καταστροφή όχι όμως και η κρίση. Υπήρχε μια αυταπάτη ή ψευδαίσθηση ασφάλειας. Δημιουργήθηκε χάος και απελπισία στους πολίτες. Το χάος βασίζεται στον φόβο. Οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν καλό μέχρι να φθάσουν στα όρια της απελπισίας, οπότε και αλλάζουν. Γι’ αυτό, δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι δεν θα υπάρξουν στο μέλλον και άλλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Σίγουρο είναι ότι θα κάνουμε λάθος, γιατί όλα εξαρτώνται από τον άνθρωπο, τα υποκειμενικά στοιχεία του, τις γνώσεις και τα πάθη του. Δυστυχώς, όπως είναι γνωστό, η γνώση δίνει δύναμη στον άνθρωπο, όχι ηθική.

Τα κυριότερα πάθη του ανθρώπου είναι η αλαζονεία, η απληστία, η φιλαργυρία, η φιληδονία, η φιλαυτία και η φιλαρχία. Πραγματική πρόοδος δεν είναι εύκολο να προκύψει από αυτά τα πάθη, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό. Το κυνήγι για το χρήμα αλλά και το ίδιο το χρήμα γίνεται και θα γίνεται πάντα ο «Μαμμωνάς της αδικίας».

*Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και πρόεδρος της Ελληνικής Πανεπιστημιακής Ενωσης Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΕΠΕΕΣ)

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή