«Δεν έχω δει τόσο μεγάλη αποστροφή επενδυτικού κινδύνου» δηλώνει διευθύνων σύμβουλος μεγάλης ευρωπαϊκής τράπεζας. «Αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί άλλο» προσθέτει με μεγάλη δόση ανησυχίας, μετά τις αναταράξεις των αγορών στις αρχές και τα μέσα Αυγούστου. Η απότομη πτώση των χρηματιστηριακών δεικτών αυτόν τον μήνα οδήγησε σε απώλειες που υποσκέλισαν τα κέρδη από τις αρχές του έτους. Οι μετοχές του ευρωπαϊκού τραπεζικού κλάδου έχουν υποχωρήσει 25%. Στη Γαλλία έχουν αποδυναμωθεί κατά 33% και στην Ιταλία κατά 37%.
Αυτή η μεγάλη πτώση των τραπεζικών μετοχών είναι μυστηριώδης. Γεννά πολλά ερωτήματα. Υπονοεί ότι οι επενδυτές αμφισβητούν την προοπτική κερδοφορίας των τραπεζών σε ένα επιβραδυνόμενο οικονομικό περιβάλλον, ή ότι δεν εμπιστεύονται τις αποτιμήσεις των περιουσιακών στοιχείων που ενσωματώνονται στους τραπεζικούς ισολογισμούς. Ισχυρή ένδειξη του σκεπτικισμού των επενδυτών είναι ότι το κόστος ασφάλισης των επενδυτών από τον κίνδυνο χρεοκοπίας έχει εκτοξευθεί στα ύψη.
Οι ανησυχίες για την κερδοφορία των τραπεζών είναι μέρος της απάντησης. Ειδικότερα εάν αναλογιστεί κανείς την κατάρρευση των εσόδων από την επενδυτική τραπεζική. Υπάρχουν, επίσης, εκτιμήσεις για συρρίκνωση της κερδοφορίας λόγω νέων κανόνων που αναγκάζουν τις τράπεζες να διατηρούν περισσότερα αποθεματικά κεφάλαια για λόγους ασφαλείας σε περιόδους κρίσεων.
Η κερδοφορία των τραπεζών, όμως, δεν προκαλεί τόσο μεγάλη σύγχυση όσο η περιορισμένη ρευστότητα στη διατραπεζική αγορά αλλά και η αυξανόμενη εξάρτηση του κλάδου από τα δάνεια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Μέχρι πρότινος, οι τράπεζες που είχαν περιθωριοποιηθεί από τις αγορές χρήματος ήταν αυτές των μικρών κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Τον Ιούλιο, όμως, οι ιταλικές τράπεζες διπλασίασαν τις αναλήψεις δανειακών κεφαλαίων από την ΕΚΤ – αν και παραμένουν στο 2% των συνολικών υποχρεώσεών τους. Οι ισπανικές και οι ιταλικές τράπεζες έχουν, επίσης, αυξήσει τον δανεισμό τους από την κεντρική τράπεζα της Ευρωζώνης. Σημαντικός λόγος είναι ότι οι αμερικανικές αγορές χρήματος περιορίζουν την έκθεσή τους στον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο. Από τον Μάιο, η αναδίπλωση αυτή υπολογίζεται σε λιγότερα δάνεια κατά το ένα πέμπτο. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες διστάζουν, επίσης, να δανείσουν η μια στην άλλη, αποταμιεύοντας όλο και περισσότερα κεφάλαια στα ταμεία της ΕΚΤ. Οι αποταμιεύσεις αυτές υπολογίζονται στα 126 δισ. δολάρια, τριπλάσιες από πέρυσι.
Παρά, όμως, τις όποιες δυσκολίες, οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες δεν συναντούν τεράστιες δυσκολίες στη χρηματοδότηση των λειτουργιών τους. Οι προσωρινές ελλείψεις ρευστότητας στις βραχυπρόθεσμες αγορές διαθεσίμων συμπληρώνονται από την ΕΚΤ. Οι μακροπρόθεσμες ανάγκες χρηματοδότησης καλύπτονται επαρκώς μέχρι τα τέλη του έτους με την πώληση δικών τους ομολόγων το πρώτο τρίμηνο.
Αιωρούνται, όμως, δύο πηγές ανησυχίας. Πρώτον, έχει συρρικνωθεί το χρονικό διάστημα δανεισμού στις βραχυπρόθεσμες αγορές χρήματος λόγω του κλίματος επιφυλακτικότητας εν μέσω δημοσιονομικής κρίσης στην Ευρωζώνη. Σύμφωνα με στοιχεία του οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch, τα βραχυπρόθεσμα δάνεια των ιταλικών τραπεζών διαρκούσαν 61 ημέρες. Μέχρι τα τέλη Ιουλίου, μόνον το ένα τρίτο των πιστώσεων αυτών είχαν δίμηνη διάρκεια.
Δεύτερη πηγή ανησυχίας είναι ότι δεδομένης της αδυναμίας του κλάδου, εν γένει, οι τράπεζες υιοθετούν δραστικά μέτρα για να αντεπεξέλθουν σε αυτές τις συνθήκες. Εκτός των απολύσεων, οι οποίες τον Αύγουστο ξεπέρασαν τις 40.000 μόνον στην Ευρώπη, οι τράπεζες εξιχνιάζουν το τοπίο για ελκυστικούς στόχους εξαγοράς, ειδικότερα, αποδυναμωμένων ανταγωνιστών με ισχυρή βάση καταθέσεων. Ομως, η πιθανότερη λύση για τις τράπεζες θα είναι να μειώσουν ακόμη περισσότερο τον δανεισμό τους. Και αυτό θα ήταν ιδιαίτερα επιβλαβές στο τρέχον περιβάλλον της πραγματικής οικονομίας.