Σε μια εποχή που τα υδάτινα αποθέματα βρίσκονται στο «κόκκινο», όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πως είναι ανάγκη να υπάρξει εξοικονόμηση στις ποσότητες νερού που καταναλώνονται στη γεωργία. Στη χώρα μας, άλλωστε, στην αγροτική παραγωγή καταλήγει το 85% των κυβικών μέτρων που αντλούνται ετησίως από πηγές, λίμνες και ποτάμια. Ακόμη χειρότερα, εκεί όπου για την άρδευση χρησιμοποιούνται γεωτρήσεις, η υπεράντληση έχει ήδη προκαλέσει επικίνδυνη υποχώρηση του υδροφόρου ορίζοντα.
Η λύση που προτείνουν Ελληνες, Κύπριοι, Τούρκοι και άλλοι Ευρωπαίοι επιστήμονες είναι μια ηλεκτρονική πλατφόρμα που θα εξορθολογίσει τη χρήση του νερού για άρδευση. Η πλατφόρμα αναπτύσσεται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ενόρασις», στο οποίο μεταξύ άλλων συμμετέχει το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Ινστιτούτο Κύπρου και οι εταιρείες Draxis Περιβαλλοντική και Q-PLAN North Greece. Οταν ολοκληρωθεί, το σύστημα θα λειτουργεί σαν ένας «έξυπνος» σύμβουλος για τον γεωργό, δίνοντάς του οδηγίες σε καθημερινή βάση αν οι καλλιέργειές του χρειάζονται ή όχι πότισμα.
«Στόχος της πλατφόρμας είναι να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή σοδειά με τη λιγότερη δυνατή άρδευση», λέει στην «Κ» ο κ. Γρηγόριος Χατζηκώστας από την Draxis, που είναι συντονιστής του προγράμματος. Ετσι, στις περιπτώσεις όπου οι αγρότες καταναλώνουν περισσότερο νερό απ’ όσο πραγματικά χρειάζονται, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η εξοικονόμηση θα φτάσει έως και το 20%. «Η λύση αυτή θα είναι πάντως χρήσιμη και σε περιοχές όπου το διαθέσιμο νερό είναι έτσι κι αλλιώς περιορισμένο, δίνοντας τη δυνατότητα στον γεωργό να το αξιοποιήσει πιο αποτελεσματικά, για να αυξήσει την παραγωγή του», προσθέτει.
Για να είναι αξιόπιστες οι οδηγίες, η πλατφόρμα θα χρησιμοποιεί μια μεγάλη ποικιλία από δεδομένα, όπως μετεωρολογικές προγνώσεις, τις ανάγκες της συγκεκριμένης καλλιέργειας σε νερό και την εδαφολογική σύσταση του χωραφιού. Επίσης, θα λαμβάνει υπόψη τον καιρό των προηγούμενων ημερών, τη θερμοκρασία και την υγρασία στο χωράφι, αλλά και το πότε αυτό ποτίστηκε για τελευταία φορά. Από όλα αυτά τα στοιχεία, θα μπορεί να εκτιμήσει με ακρίβεια κατά πόσο πρέπει να ποτιστεί η καλλιέργεια. «Στην απλούστερη περίπτωση, και για γεωργούς που έχουν ελάχιστη εξοικείωση με την τεχνολογία, θα φτάνει καθημερινά ένα sms στο κινητό τους που θα τους ενημερώνει αν χρειάζεται να ποτίσουν», σημειώνει ο κ. Χατζηκώστας. Οσοι αγρότες έχουν υπολογιστή και σύνδεση στο Ιντερνετ θα μπορούν να συνδέονται στον λογαριασμό τους και να βλέπουν ακόμη περισσότερες πληροφορίες – για παράδειγμα, τις προβλέψεις για τον καιρό, την υγρασία και τη θερμοκρασία εκείνη τη στιγμή στο χωράφι τους ή το ιστορικό της κατανάλωσής του σε νερό. Οι επιστήμονες θα δημιουργήσουν επίσης μια εφαρμογή για «έξυπνα» κινητά Android, από την οποία θα μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση στις ίδιες πληροφορίες.
Δύο σημαντικές κατηγορίες από τα δεδομένα –η πρόβλεψη του καιρού και οι ανάγκες της καλλιέργειας σε άρδευση– θα προέρχονται από αντίστοιχα υπολογιστικά μοντέλα που θα «τρέχουν» στην πλατφόρμα. Πιο συγκεκριμένα, οι επιστήμονες αναπτύσσουν ένα μοντέλο μετεωρολογικών προγνώσεων το οποίο θα βασίζεται σε δορυφορικές μετρήσεις και προβλέπει τον καιρό με μεγάλη ακρίβεια και σε κλίμακα χωραφιού. Για την εκτίμηση της απαιτούμενης κατανάλωσης νερού, οι επιστήμονες θα αξιοποιήσουν ένα μοντέλο που έχει αναπτύξει ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και το οποίο υπολογίζει την απαραίτητη άρδευση με βάση παραμέτρους όπως οι καιρικές συνθήκες ή το είδος της καλλιέργειας.
Οσον αφορά την υλικοτεχνική υποδομή, ο βασικός εξοπλισμός θα είναι οι ασύρματοι αισθητήρες που θα εγκαθίστανται στο χωράφι και θα μετρούν τη θερμοκρασία, την υγρασία ή τον άνεμο, μεταδίδοντας τα δεδομένα ασύρματα στο σύστημα. «Επειδή οι αισθητήρες ανεβάζουν το κόστος, προσπαθούμε να βρούμε λύσεις ώστε να μη χρειάζεται να εγκατασταθούν σε κάθε χωράφι», επισημαίνει ο επιστήμονας από την Draxis. «Για παράδειγμα, μελετάμε τη δυνατότητα οι ίδιες μετρήσεις να χρησιμοποιούνται για δύο γειτονικές καλλιέργειες, από τη στιγμή που το έδαφος σε αυτές έχει παρόμοια χαρακτηριστικά», συμπληρώνει. Στη χειρότερη περίπτωση, προσθέτει, ο ίδιος ο γεωργός θα μπορεί να παίρνει μετρήσεις στο χωράφι με μια φορητή συσκευή που δεν κοστίζει πάνω από 200 ευρώ, εισάγοντας μετά τις τιμές στην πλατφόρμα. Αν δεν έχει εγκαταστήσει αισθητήρες, τότε πάλι χειροκίνητα θα πρέπει να ενημερώνει το σύστημα κάθε φορά που ποτίζει. Πάντως, αυτά είναι τα μόνα στοιχεία με τα οποία θα πρέπει να ενημερώνεται σε συχνή βάση η πλατφόρμα, αφού τα υπόλοιπα θα εισάγονται είτε την πρώτη φορά που τη χρησιμοποιεί ο γεωργός είτε στην έναρξη κάθε καλλιεργητικής περιόδου.
Θα βελτιώνεται και η ποιότητα της σοδειάς
Εκτός από τη μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, η πιο ορθολογική χρήση νερού μέσω των οδηγιών που θα προσφέρει ο «έξυπνος» βοηθός θα έχει και οφέλη για τον ίδιο τον γεωργό, όπως την αποτελεσματικότερη χρήση λιπασμάτων – είναι γνωστό ότι, με την υπεράρδευση, μία ποσότητα των λιπασμάτων τελικά καταλήγει στον υδροφόρο ορίζοντα, πριν προλάβει να απορροφηθεί από τα φυτά. «Επίσης, υπάρχουν καλλιέργειες που, σε ορισμένες φάσεις της ανάπτυξής τους, υποβαθμίζεται η ποιότητά τους αν ποτιστούν παραπάνω από το κανονικό», επισημαίνει ο κ. Χατζηκώστας, «με συνέπεια σε αυτές τις περιπτώσεις η πλατφόρμα να βελτιώνει και την ποιότητα της σοδειάς».
Εξίσου σημαντικό είναι ότι η πλατφόρμα θα διατηρεί το ιστορικό με το σύνολο της ποσότητας νερού που χρησιμοποιήθηκε σε κάθε χωράφι. Ετσι ώστε ο ιδιοκτήτης του, με τη βοήθεια του γεωπόνου, να μπορεί να κρίνει στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου αν το φυτό που επέλεξε να καλλιεργήσει αποτελεί τελικά συμφέρουσα επιλογή ή όχι.
Πάντως, η εφαρμογή τεχνολογιών εξοικονόμησης θα γίνει μονόδρομος όταν εφαρμοστεί πλήρως η κοινοτική οδηγία για τα ύδατα η οποία, με εξαίρεση την Κύπρο, σε όλα τα υπόλοιπα μέλη της Ε.Ε. βρίσκεται πίσω χρονικά, συγκριτικά με το προβλεπόμενο χρονοδιάγραμμα εφαρμογής της. «Η οδηγία προβλέπει αυξημένες χρεώσεις για το νερό άρδευσης, που θα καθιστούν έως και οικονομικά ασύμφορη τη γεωργία, αν δεν υπάρξουν κάποιες τεχνικές οι οποίες θα βοηθήσουν τον Ελληνα αγρότη να καταναλώνει μικρότερες ποσότητες κατά το πότισμα», σημειώνει ο εκπρόσωπος της εταιρείας Draxis. Πέρα από την οδηγία, οι κανόνες της πολλαπλής συμμόρφωσης στην Κοινή Αγροτική Πολιτική προβλέπουν σειρά περιβαλλοντικών παραμέτρων που θα πρέπει να πληροί ο γεωργός για να πάρει επιδότηση, ανάμεσά τους και η ορθολογική άρδευση. «Οταν θα ξεκινήσει να ελέγχεται κανονικά η κατανάλωση τότε, για να μπορεί ένας γεωργός να συνεχίσει να παίρνει επιδότηση, θα χρειάζεται να μετριέται το νερό που κατανάλωσε», τονίζει ο κ. Χατζηκώστας, «ένα στοιχείο που έτσι κι αλλιώς θα υπάρχει στην πλατφόρμα».
Δοκιμές
Οι δοκιμές του συστήματος θα πραγματοποιηθούν μέχρι το 2014 σε τρία χωράφια, στα μεσογειακά παράλια της Τουρκίας, στην περιοχή της Βοϊβοντίνα στη Σερβία και στην Πολωνία. «Προσπαθήσαμε να επιλέξουμε τρεις περιοχές που να αντιπροσωπεύουν όσο το δυνατόν καλύτερα όλες τις κλιματικές συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι γεωργοί, ενώ, για να είναι τα αποτελέσματα πιο ρεαλιστικά, η πλατφόρμα θα δοκιμαστεί για δύο καλλιεργητικές περιόδους», λέει ο κ. Χατζηκώστας.
Ανάλογα συστήματα με αυτό που αναπτύσσουν οι επιστήμονες του «Ενόρασις» χρησιμοποιούνται ήδη στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία, και μάλιστα κάνουν θραύση, καθώς εξοικονομούν μεγάλες ποσότητες νερού και μειώνουν τα λειτουργικά έξοδα. «Αυτό που προσπαθούμε εμείς να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα που να ταιριάζει περισσότερο στις ιδιαιτερότητες της ευρωπαϊκής γεωργίας, και πιο συγκεκριμένα στο γεγονός ότι οι κλήροι στην Ευρώπη είναι κατά κανόνα μικροί και οι ιδιοκτήτες τους δύσκολα θα επενδύσουν μεγάλα χρηματικά ποσά για κάποια νέα τεχνολογία», προσθέτει. Ετσι, ένας βασικός στόχος είναι η πλατφόρμα να έχει πολύ μικρότερο κόστος από τις υπάρχουσες λύσεις.
Ακόμη κι έτσι, πάντως, οι πρώτοι πελάτες της πλατφόρμας δεν προβλέπεται να είναι μεμονωμένοι αγρότες, αλλά γεωργικοί συνεταιρισμοί και οργανισμοί διαχείρισης των αρδευτικών υδάτων. Με τους τελευταίους να χρησιμοποιούν το σύστημα κυρίως για να κοστολογούν το νερό που καταναλώνεται, όπως προβλέπει η κοινοτική οδηγία για τα ύδατα.