Είναι σαν οι τράπεζες να παίρνουν μέρος σε σκυταλοδρομία σκανδάλων αυτό το καλοκαίρι. Σχεδόν δεν μπορεί να πει κάποιος ποιο από τα τραπεζικά σκάνδαλα που αποκαλύφθηκαν τους περασμένους τρεις μήνες είναι σημαντικότερο από το άλλο. Ή ποιο σκάνδαλο πλήττει περισσότερο την εικόνα των τραπεζών, και όχι μόνο των βρετανικών. Και μια «λεπτομέρεια»: Πριν από πέντε χρόνια, στις 9 Αυγούστου 2007, η γαλλική τράπεζα BNP Paribas είχε παραδεχτεί ότι αντιμετωπίζει προβλήματα με τιτλοποιημένα αμερικανικά στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου. Την ίδια ημέρα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναγκάστηκε να διοχετεύσει στην αγορά 95 δισ. ευρώ προκειμένου να ενισχύσει τη ρευστότητα. Ηταν η αρχή της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που στη συνέχεια εξελίχθηκε στην ευρωπαϊκή κρίση δημοσίου χρέους.
Τα σκάνδαλα στην ελβετική τράπεζα UBS και στην αμερικανική JΡΜorgaαποδεικνύουν ότι η «νοοτροπία καζίνο» που επικρατούσε πριν την κρίση ακόμη καλά κρατεί. Το σκάνδαλο libor, στο οποίο εμπλέκονται περισσότερες από δέκα τράπεζες που έδιναν ψευδή στοιχεία σχετικά με το επιτόκιο του διατραπεζικού δανεισμού στην αγορά του Λονδίνου, αποδεικνύει ότι η νοοτροπία παραβίασης κανονισμών και καταπάτησης της συναλλακτικής πίστης ήταν ευρύτατα διαδεδομένη. Ακόμη χειρότερα, οι πρώτες υπόνοιες για χειραγώγηση του libor εκφράστηκαν τον Απρίλιο του 2008 από την αμερικανική εφημερίδα Wall Street Journal. Εκτοτε πέρασαν τέσσερα και πλέον χρόνια προτού επιβληθούν τα πρώτα πρόστιμα στην Barclays και προτού η Τράπεζα της Αγγλίας αρχίσει να ερευνά το σκάνδαλο. Οι αμερικανικές εποπτικές αρχές, οι οποίες είχαν τα πρώτα στοιχεία, περίμεναν να γίνει έρευνα από τις βρετανικές, όπως δήλωσε προ εβδομάδων στο αμερικανικό κογκρέσο ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Τίμοθι Γκάιτνερ. Οι βρετανικές εποπτικές αρχές σύμφωνα με την κατάθεση του διοικητή της τράπεζας της Αγγλίας σερ Μέρβιν Κινγκ τον περασμένο μήνα… δεν είχαν πληροφορηθεί τίποτα. Ομως σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις ήταν κοινό μυστικό στο Λονδίνο ότι οι τράπεζες χειραγωγούσαν τον δείκτη διατραπεζικού δανεισμού, ο οποίος «παρεμπιπτόντως» καθορίζει το επιτόκιο βραχυπρόθεσμου δανεισμού για συναλλαγές ύψους 500 τρισ. δολ. παγκοσμίως.
Το γεγονός ότι οι καταναλωτές πιθανώς ωφελήθηκαν από τη χειραγώγηση του libor, αφού οι τραπεζίτες δηλώνοντας ότι δανείζονται φθηνότερα απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, μείωναν το επιτόκιο δανεισμού και των καταναλωτών, είναι απλώς ειρωνεία της τύχης. Απροκάλυπτη ειρωνεία είναι το γεγονός ότι οι εποπτικές αρχές στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ακόμη και αφότου είδαν τη χρηματοπιστωτική κρίση να βυθίζει στην ύφεση και στην ανεργία σχεδόν τον Δυτικό κόσμο και να αναγκάζει κυβερνήσεις να στηρίξουν τις τράπεζες, δανείζοντάς τους τρισ. δολάρια από χρήματα των φορολογουμένων, εξακολουθούν να ελέγχουν πλημμελέστατα τις τράπεζες. «Οι τρεις τελευταίες εβδομάδες ήταν πολύ κακές για την υπόληψη των βρετανικών τραπεζών. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης αποτελεί πρόκληση. Πρόκληση όμως που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, δεδομένου του ζωτικού ρόλου που έχει η τραπεζική βιομηχανία στην οικονομία της αγοράς», δήλωσε στα τέλη Ιουλίου ο επικεφαλής της βρετανικής εποπτικής αρχής (FSA) λόρδος Τέρνερ.
Στις ΗΠΑ τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα, αρκεί να θυμηθεί κανείς το σκάνδαλο με τα τιτλοποιημένα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου (subprimes), τη LehmaBrothers και το σκάνδαλο με την πυραμίδα του Μέιντοφ. Αναμφίβολα οι τράπεζες αποτελούν ζωτικό στοιχείο των δυτικών οικονομιών. Δεν είναι όμως ιερές αγελάδες, ούτε θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται από τις εποπτικές αρχές ως τέτοιες. Ας μην ξεχνάμε και τον περιβόητο «ηθικό κίνδυνο», ο οποίος περιέργως φαίνεται να ισχύει μόνο για κράτη που βρίσκονται σε δυσκολία. Τέλος, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι χορήγησαν εγγυήσεις και κεφάλαια 4,5 τρισ. ευρώ από το 2008 προκειμένου να μην καταρρεύσουν οι τράπεζες. Πρέπει λοιπόν και οι τράπεζες να δουλέψουν λίγο για το κοινό καλό.
Πλημμελείς έλεγχοι
Στις αρχές Ιουλίου η αμερικανική Γερουσία δημοσίευσε έκθεση σύμφωνα με την οποία αξιωματούχοι της βρετανικής τράπεζας HSBC αμελούσαν συστηματικά να ελέγξουν επαρκώς πελάτες τους που ήταν ύποπτοι για σχέσεις με τρομοκράτες, μεταξύ άλλων και της Αλ Κάιντα, και πελάτες τους που ήταν βαρώνοι των ναρκωτικών στο Μεξικό και ξέπλεναν τα χρήματά τους μέσω της τοπικής θυγατρικής της HSBC. Σύμφωνα με την έκθεση της Γερουσίας στην περίοδο 2006-2010, η HSBC συστηματικά διαχειριζόταν χρηματικά ποσά που προέρχονταν από τουλάχιστον ύποπτες πηγές και η αμερικανική θυγατρική της «προσέφερε μια πύλη εισόδου για τρομοκράτες που επιθυμούσαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αμερικανικά δολάρια και στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα». Τρεις εβδομάδες αργότερα μια δεύτερη βρετανική τράπεζα, η Standard Chartered, κατηγορήθηκε από την οικονομική εισαγγελία της Νέας Υόρκης ότι απέκρυψε συναλλαγές ύψους 250 δισ. δολ. με την ιρανική κυβέρνηση παραποιώντας τα έγγραφα των καταθέσεων. Οταν ένας υπάλληλος της StanChart προσπάθησε να εφιστήσει την προσοχή των προϊσταμένων του η απάντηση που έλαβε από τη Βρετανία ήταν η ακόλουθη: «Αμερικάνοι! Ποιοι είστε που θα μας πείτε ότι δεν θα κάνουμε δουλειές με τους Ιρανούς;». Πιθανότατα η τράπεζα θα πληρώσει πολύ ακριβά την επιλογή της.
Αποζημίωση πελατών
Στα τέλη Ιουνίου οι βρετανικές τράπεζες Barclays, HSBC, Lloyds Banking Group και Royal Bank of Scotland συμφώνησαν με τις εποπτικές αρχές να αποζημιώσουν πελάτες τους στους οποίους είχαν πουλήσει πολύπλοκα επενδυτικά πακέτα χωρίς να τους προειδοποιήσουν για το επενδυτικό ρίσκο που αναλάμβαναν.
Σε ανακοίνωσή της η FSA αναφέρει ότι οι τέσσερις τράπεζες συμφώνησαν να αποζημιώσουν τους πελάτες τους αφότου αποκαλύφθηκε «σειρά κακών πρακτικών πωλήσεων» περιλαμβανομένης της απόκρυψης επιπρόσθετων χρεώσεων σε περίπτωση εξόδου του πελάτη από τη συμφωνία και «αποτυχία (σ.σ. εκ μέρους των τραπεζιτών) να διαπιστώσουν ότι ο πελάτης κατανοεί το επενδυτικό ρίσκο».
Σε μια ξεχωριστή υπόθεση η Lloyds TSB έχει αποζημιώσει 1,3 εκατ. πελάτες της, κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τους οποίους παραπλάνησε προκειμένου να αγοράσουν ασφάλειες δανείων, ενώ έχει δηλώσει ότι το κόστος της αποζημίωσης μπορεί να ανέλθει σε 5,4 δισ. λίρες. Επιπλέον η τράπεζα έχει ανακοινώσει ότι δέχτηκε επιπλέον αιτήματα αποζημίωσης από 1,2 εκατ. πελάτες της.